W.A. de Klerk

Willem Abraham de Klerk is op 7 Maart 1917 op Marquard in die Oranje-Vrystaat gebore as seun van die prokureur en later senator Daniël Petrus de Klerk en Anna Sophia Aletta Hamman. Hy het ’n ouer suster, Marie, en ’n jonger broer, Guy. Op jong ouderdom verhuis die gesin na Kaapstad, waar sy vader die eerste Afrikaanse prokureursfirma onder die naam De Klerk en Van Gend open. Sy eerste skooljare bring hy deur in ’n Engelse laerskool in Kaapstad en hy gaan dan na die Laerskool Jan van Riebeeck in Kaapstad vanaf die eerste dag in 1926 wat hierdie skool sy deure open. Hier toon hy die eerste tekens van sy skryftalent en ’n Engelse opstel oor Travel word jare lank deur die onderwyseres as model gebruik. Die huwelik tussen sy ouers verbrokkel in hierdie tyd. Sy suster word na ’n kosskool gestuur en hy en sy jonger broer bly na die egskeiding by sy vader in die huis, waar ’n bejaarde Duits-Afrikaanse vrou, weduwee van ’n geneesheer, tydelik vir hulle huis gehou het. Weens egskeidingsreëlings moet hulle uit die huis trek en gaan woon die vader en twee seuns in ’n hotel in Seepunt, waarna hulle na ’n ruk weer ’n eie huis by die see betrek.[3]

As kind is hy baie siek aan ’n longkwaal, maar ’n besoek by die weduwee Anna C. de Klerk van die plaas Kingsdale in die distrik Fort Beaufort tydens die Junie-vakansie van 1928 (waar hy nog ’n ruk aanbly na afloop van die vakansie), genees hom permanent. Vanaf 1930 gaan hy skool aan die Grey Kollege in Bloemfontein, waar hy in 1934 matrikuleer. In sy matriekjaar doen hy maagkoors op en spandeer 6½ weke in die Nasionale Hospitaal in Bloemfontein. Hierna gaan hy terug Kaap toe om volkome te herstel en keer eers drie maande later terug na Bloemfontein. Hy slaag steeds daarin om matriek te slaag met ’n reeks B-simbole. In 1932 trou sy vader met Anna C. de Klerk. Aan die Universiteit van Stellenbosch studeer hy vanaf 1935 in die regte.[2] Hier is hy bestuurslid van ’n aantal verenigings, studenteraadslid en redakteur van die studentetydskrif Stellenbosse Student. In hierdie tyd ontwikkel hy ’n groeiende belangstelling in bergklim (wat later uitloop op die skryf van Die berge in die Boland) en fotografie en gedurende sy laaste twee jaar aan die universiteit bekwaam hy hom ook as loods in die Suid-Afrikaanse Lugmag. Met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog besluit hy egter om nie betrokke te raak nie en laat vaar sy vlieglisensie.[3]

Na sy studentejare is hy registrateur vir die regter-president H.S. van Zijl en daarna vanaf 1941 advokaat aan die Kaapse Balie. Sy skryfwerk floreer en as Uit die goeie aarde binne maande na publikasie suksesvol opgevoer word, besluit hy om vryskutskrywer te word. Hy trou in 1943 met Johanna Magdalena (Ena) Smith van Robertson, ’n huwelik waaruit drie kinders gebore word, naamlik die seun Daniël Petrus en die dogters Johanna Magdalena en Anna Catharine. Hulle vestig hulle aanvanklik in Pinelands in Kaapstad. Teen die einde van 1945 aanvaar hy weer ’n permanente betrekking, hierdie keer as omroeper-regisseur by die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK) in Kaapstad. Na ’n Europese reis in 1950 (waar hy onder andere ’n jaar lank vir die BBC werk), keer hy in 1951 terug na die SAUK.

Daar is in 1952 groot polemiek oor die toekenning van die Hertzogprys aan De Klerk en Gerhard J. Beukes vir drama.[4] In ’n artikel in Die Huisgenoot van 24 Oktober 1952 laat W.E.G. Louw hom sterk uit teen hierdie bekroning en meen die Akademie het in hierdie geval “die bewys gelewer dat hy self nie in staat is om literêre waardes te onderskei nie”. Intussen lewer Rob Antonissen ook skerp kritiek oor die toekenning, sodanig dat F.E.J. Malherbe, wat Antonissen gevra het om vir Ons Eie Boek oor die twee bekroondes  te skryf, die stuk geweier het. Antonissen se kritiek verskyn toe in Standpunte van Oktober 1952. In Die Huisgenoot van 28 November 1952 het F.C.L. Bosman geantwoord op W.E.G. Louw se kritiek en  ’n persoonlike aanval op Louw se gedig “Adam” gedoen. In Die Burger van 17 November 1952 reageer Bosman op Antonissen se kritiek en noem hom “’n jong uitlander” wat nog nie die Afrikaanse kultuur en waardes onder die knie gehad het nie. Hierop het D.J. Opperman in Die Burger van 18 November 1952 vir Antonissen verdedig en ook die Akademie se aanprysing gekritiseer. Verskeie ander mense het tot die gesprek toegetree, onder andere ook W.A. de Klerk, maar onder ’n skuilnaam.

In 1953 gaan boer hy met vrugte op die plaas Saffier in die Klein-Drakenstein naby Paarl. Hier ontwikkel hy ’n groot belangstelling in omgewingsbewaring. Hy is medestigter van die Vereniging vir die Beskerming van die Omgewing, is gemoeid met die herstel van Dal Josafat as nasionale kultuur nalatenskap en is ook medestigter van die Heemkring Drakenstein. Hoewel hy lid is van die Broederbond, bedank hy in die vroeë jare sestig uit hierdie organisasie uit protes teen die weiering om die Kleurlinge ook as deel van Afrikanerdom te aanvaar. Hy kry twee beurse, ’n persbeurs na Duitsland in 1961 en die Leader Exchange-beurs na die Verenigde State van Amerika in 1965. Sy vrou ontval hom op 19 Junie 1978 en op 9 Januarie 1982 trou hy met die weduwee Finnie Malherbe. In 1971 lewer hy die referaat Wat is tydgenootlike letterkunde? by die jaarkongres van die Afrikaanse Skrywerskring, terwyl hy in 1985 die D.F. Malherbe gedenklesing by die Universiteit van die Oranje-Vrystaat aanbied onder die titel D.F. Malherbe: die volgehoue allegorie. Aan die einde van 1990 verkoop hy die plaas Saffier aan Thomas van Graan en verlaat die plaas om hom op sy dorpshuis in Courtrai in die Paarl te vestig. Hy het onder sy kennisse algemeen as Bill de Klerk bekend gestaan.[5]

Hy is op 18 Julie 1996 in sy huis in Courtrai in die Paarl weens ’n hartaanval oorlede en in die Klein Drakenstein-begraafplaas naby sy plaas, Saffier, begrawe.[5]

De Klerk skryf enkele gedigte en die gedig Materfamilias, wat in Augustus 1974 in Tydskrif vir Letterkunde verskyn, word in die versamelbundel Digters en digkuns opgeneem. Sy grootste waarde vir die Afrikaanse letterkunde lê egter in veral sy meer ernstige dramas. Hierin ondersoek hy telkens sterk dramatiese gebeure en die impak daarvan op die mens, gereeld gebaseer op ’n goed gefundeerde en gemotiveerde idee en dramatiese situasie. Meeste van die dramas gaan egter steeds mank aan sekere minder en meer ernstige gebreke. Van hierdie gebreke sluit in dat die dramatiese gebeure nie konsekwent volgens die noodlot ontwikkel nie en karakters (onwaarskynlik) tydig tot insig kom en sodoende die tragiese vermy; die spreektaal van die karakters onvoldoende is of te onnatuurlik is om die handeling en onderliggende bedoeling te ondersteun; en karakters draers is van ’n spesifieke boodskap of verteenwoordigend van ’n tipe eerder as ’n geloofwaardige mens. Tog slaag hy daarin om in sommige werke van hierdie swakhede te ontkom.

Sy debuut is met Uit die goeie aarde, wat handel oor die arm student Emile wat in sy strewe na akademiese sukses alle ander waardes negeer. Om meer eer te verwerf sal hy enigiets doen om eerste te kom in die finale eksamen en hy pleeg dan ’n oneerlike daad, wat ontdek word. Na ’n selfmoord-poging leer hy dat om sterk te wees nie beteken dat jy oor ander moet heers nie en dat sterkte daarin geleë is om jouself te oortref en die kleinlik-selfsugtige ambisies neer te lê. Anna Neethling-Pohl voer hierdie drama binne ’n paar maande na publikasie by die Volksteater in Pretoria op, nadat sy verskeie wysigings aanbring om die drama meer opvoerbaar te maak. Dit was die begin van ’n lang en vrugbare samewerking tussen haar en die dramaturg.

Drie dramas bestaan uit Die verterende vuur, Nag het die wind gebring en Hellersee. Die verterende vuur handel oor ’n idealistiese medikus (dokter Semmelweiss, die “Gek van Boedapest”) se stryd om in die negentiende eeu ’n middel teen kraamkoors uit te vind. Hy kom te staan teen die selfvoldaanheid van sy mediese kollegas en die afsydigheid van sy kollegas en raak vervreem van al sy kollegas behalwe die troue Hebra. In sy werkywer word hy geleidelik geestelik en verstandelik afgetakel, totdat hy homself liggaamlik vernietig deur ’n besmette mes in sy arm te druk. Deur sy optrede belig hy die alles opofferende toewyding van baanbrekers wat die grense wil verskuif ten einde verbetering vir die mensdom te bring. Nag het die wind gebring se titel suggereer dat in die donkerte van situasies daar steeds uitkoms kan wees. Dit is die eerste drama wat in 1948 deur die nuut gestigte Nasionale Toneelorganisasie (NTO) op die planke gebring word en geniet ’n suksesvolle reis deur die land. Dit het generasiekonflik as tema, met die selfsugtige vader Just wat sy dogter se lewe beheer. Deur ’n paar gebeurtenisse word die selfgenoegsaamheid in Just se lewe onthul en daaropvolgende gebeure lei eindelik tot selfinsig en selfoorwinning. Hellersee het as hoofkarakter ’n hooggestemde, selfbewuste vrou (Tonia) wat tot vernederende selfinsig kom en geleidelik tot selfmoord gedryf word. Tonia stel geweldig hoë etiese en morele ideale aan haarself, haar man en haar medemens en doog geen kompromie nie. Dit lei tot teleurstelling in haar medemens, veral haar man. In ’n ongeluk val sy van ’n perd af en haar onderlyf word verlam, maar lank nadat sy funksioneel herstel het, duur die neurotiese verlamming steeds. Haar vriendin Mercia begin belangstel in haar man en Tonia waarsku nie vir Mercia om nie in die gevaarlike Hellersee te gaan swem nie. In haar emosionele ongebalanseerdheid glo sy hierna dat sy vir Mercia na haar dood gestuur het. Haar lewenslus word selfs nie herstel deur die latere tyding dat Mercia nie dood is nie. Hierdie is ’n besondere eksperiment in die sielkundige drama, hoewel alle optredes nie genoegsaam sielkundig gemotiveer is nie.

In Vlamme oor La Roche later hersien en grootliks herskryf met ander karakters in Terwyl dit om ons brand) word die fisiese brand ook metafoor van ander dinge, soos die vernietiging van die kulturele en kultuurerfenis en die sielkundige stryd van die karakters. Hannes Muller, eienaar van La Roche, is getroud met Christine. Hannes verkoop die plaas La Roche wat reeds etlike geslagte in die hande van die familie is. Sy houding oor die erfgrond, drankmisbruik en hebsug lei tot vervreemding tussen hom en Christine, waarna ’n verhouding tussen Christine en die plaasbestuurder Louwrens van Aard ontstaan. Teen die agtergrond van die moord op Hannes word die sielkundige invloed van skuldgevoel by die karakters ondersoek. Eindelik gaan al drie die hoofkarakters ten gronde, terwyl die brand ook die eeue-oue opstal van die plaas vernietig.[6] In Terwyl dit om ons brand betrek die dramaturg ook ’n eietydse politieke aktualiteit om konflik te verhewig.[7][8]

Die jaar van die vuur-os is ’n hoogtepunt in sy oeuvre en spreek menseverhoudinge aan, veral ook oor rassegrense heen. Dit beeld die spanning uit tussen ’n Boeregesin op ’n plaas, onder leiding van die Generaal, en die swart stam op die plaas. Die Generaal stuur ’n os (die vuur-os) aan die swart kaptein Ngondera as vredeoffer om dreigende rassespanning te ontlont. Intussen word twee swart mans egter gearresteer omdat hulle ’n eland geskiet het en nadat eerwaarde Kemp die swart griewe in Londen in ’n koerant laat publiseer, breek die seun Pieter die grafte van heilige voorvaders van die swart mense oop. Wanneer die swart helper Twansiep dan die os aan die stam aflewer, word hy doodgeslaan en die os terug gestuur. Die Engelse Gilian Hammond, ’n besoeker wat ’n paar dae op die plaas deurbring, word aangerand en Pieter skiet daarna vir Ngondera dood. Die handeling toon duidelik die wesenlike onbegrip wat daar tussen volkegroepe (en mense) heers en maak ’n pleidooi vir die inwin van wedersydse begrip en respek. Dit is slegs op hierdie pad van versoening wat vreedsame naasbestaan in die land moontlik is, of dit nou in gesinsverband, tussen verskillende rassegroepe of tussen Engels- en Afrikaanssprekendes is. Die drie seuns van die Generaal verteenwoordig elkeen ’n ander aspek van die Afrikaner en sy houding teenoor die land se probleme. Pieter glo onwrikbaar in die mag van geweld as oplossing, die progressiewe Alexis beskou sy afkoms as agterlik en soek sy eie heil in die buiteland, terwyl die medikus Martin eerder saam met die Engelse Gilian, simbolies van versoening tussen Afrikaners en Engelse, ’n nuwe toekoms vir sy mense wil uitwerk.[9] Die jaar van die vuur-os word bekroon met die eerste prys in die Van Riebeeckfees-wedstryd in 1952.

Die rassetema word verder gevoer in Wanneer see en branders dreun. Kernkrag word ontwikkel by Panorama, naby ’n swart township. Die heersende onrus tussen die blankes en swart mense bereik ’n hoogtepunt wanneer ’n blanke dogtertjie vermoor word. In die eerste twee bedrywe word die menings van verskillende groepe oor rasseverhoudings gegee, sodat die karakters eerder tipes en verteenwoordigend van meningsgroepe is as volbloed mense. Dit is ook ’n leemte dat daar nie ’n anti-blanke standpunt gestel word nie. Wanneer ’n orkaan die dorp tref en mense uit beide gemeenskappe sterf, kom blank en swart deur die gemeenskaplike ramp nader aan mekaar.[10][11]

Die komedie Die twisappel kry in 1956 die Jubileumprys van die Kaapstadse Afrikaanse Toneelvereniging. Die ou moeder wat in hierdie stuk die huis regeer is goed gekarakteriseer en sorg met haar spitsvondige ingryping in die situasie dat die bure se twis oor ’n appelboom eindelik opgelos word. Die stuk gaan egter mank aan oor die algemeen te veel gepratery en onoortuigende karakters.[12]

Vermaak se kind (met subtitel die kroniek van ’n soeker) is ook ’n komedie. Hierin twis twee kwasterige boere, Dolf en Stefaans, oor water.

Die markplein is ’n drama oor hebsug, waar alle paaie na die simboliese markplein lei.  Diegene wat uit gierigheid bereid is om hulle kosbare erfenis te verkoop word gestel teenoor die behoudendes. Ou moeder Joe Marseveen sit na haar man se dood die wingerdboerdery voort, maar die drie seuns is tekenend van morele agteruitgang. Die oudste, Johannes, het hoog geklim in die staatsdiens maar hom daarna aan korrupsie skuldig gemaak en die familieplaas word derhalwe tussen die twee ander seuns, Bertie en Pierre, verdeel. Bertie en sy vrou is plesiersoekers, terwyl Pierre steeds gegrief voel dat sy verantwoordelikhede op die plaas hom daarvan verhinder het om Volksraadslid te word. Pierre is reeds besig om te onderhandel om die grond te verkoop, maar sy vrou Menan is onbewus hiervan en sy is die enigste wat nog aan die grond vashou. Menan kom in skerp botsing te staan teen Willie, Bertie se vrou. Johannes is die hooffiguur en dit is ironies genoeg sy verlange na die grond wat sy broers so minag, wat hom tot korrupsie verlei het. Hy neem naamlik omkoopgeld om so geld te verkry om ’n deel van die plaas te koop sodat dit nie in vreemde hande moet val nie. Die drama begin met sy skulderkenning in die hof en eindig met sy selfmoord. Eindelik word uitgebeeld dat tradisie nie teen vooruitgang staande kan bly nie en as tradisie wil oorleef, dit ’n kompromie moet aangaan.[13][14][15][16] Die markplein word in 1977 as prestige-opvoering in Radioteater (SAUK) aangebied en kry twee Artes-trofeë vir deelnemers. Die stuk ontvang daarna die Rapportryerskorps se letterkunde-toekenning vir 1978.

Die afgrond dien hoofsaaklik as middel om ideologiese debatte te belig. Die kernfisikus Simon verlaat sy akademiese pos om in ’n ruïne op die rand van ’n afgrond te gaan bly. Sy vrou Anna spoor hom hier op en probeer hom oorreed om terug te keer. Die drama poog om die wêreld te belig van ’n wetenskaplike wat hom uit die samelewing terugtrek om aandag te gee aan die basiese bestaanselemente, wat dan in kontras gestel word teen die gemaksug van die materiële lewe.

Die dae van jou lewe is ’n ongepubliseerde blyspel wat in 1946 met sukses in die Kleinteater in Kaapstad opgevoer word.

De Klerk se eenbedrywe verteenwoordig van die beste dramatiese werk wat hy lewer. In Drie vroue bundel hy Die jammer hart, Die volmaakte huwelik en Ontvlugting. Die jammer hart se tema is genadedood. Else de Wet het ’n diep innerlike stryd wanneer sy verneem dat haar kind Olaf se siekte sy liggaam en sy verstand aangetas het. Uit jammerte pas sy dan genadedood op hom toe. Haar man Hugo is bereid om ter wille van haar bedrog te pleeg om so vervolging te voorkom, maar Else is bereid om die gevolge te dra vir dit wat sy uit liefde gedoen het. Hierdie eenbedryf word deur Gerhard J. Beukes opgeneem in Skerm en masker en Spel en spelers, deur W.P. Steenkamp in Bo die kranse en deur T.T. Cloete in Vyfling, wat eenbedrywe van Hertzogpryswenners bevat. Die volmaakte huwelik is ’n satire oor die moderne huwelik waarin man en vrou ’n ooreenkoms aangaan om steeds ongebonde te wees en te doen wat hulle wil. Wanneer Leda van Wering egter agterkom dat haar man Riaan ’n verhouding met sy sekretaresse Clie het, verdwyn hierdie moderne wysheid onmiddellik en is die gort gaar. Wanneer die drie bymekaar is, ontmasker Leda die minnaars. Sy besluit dan om haar ongebore kind, van wie sy vroeër in die dag wou ontslae raak, te behou as skakel wat haar man aan haar sal bind. So ly al drie karakters dan ’n nederlaag. In Ontvlugting verloor Gerda haar enigste kind en sy begin haar verbeel dat haar man ontrou is aan haar en haar gesonde, jonger suster bo haar verkies. Sy verloor haar verstand en wanneer sy terugkeer na die huis verbeel sy haar dat sy in haar leë arms steeds haar droomkind vashou. So ontvlug sy dan uit die werklikheid om haar verlore geluk te probeer terugvind. Die sielkundige motivering vir haar optrede is egter te oppervlakkig. Drie vroue word (saam met Die jaar van die vuur-os, Vlamme oor La Roché en Drie dramas) in 1952 met die Hertzogprys bekroon.

In Adam en Eva bundel De Klerk drie eenbedrywe wat almal oor die huwelikstema handel,[17] naamlik die komedie ’n Blommetjie vir Ans, Die end van die reënboog en Die spieël. ’n Blommetjie vir Ans is ’n blyspel waarin ’n man leer om sy vrou te waardeer, met die huweliksonmin wat op komiese wyse hanteer word. Die end van die reënboog behandel die effek van ’n egskeiding op ’n familie, op die aand wat die egskeiding voltrek is. Die sestienjarige skooldogter Jeanne is ’n dromer, wat glo dat daar in die lewe ’n plek moet wees waar blywende en volkome geluk is. Haar vriendin Carli verklaar dat so ’n plek slegs aan die end van die reënboog, dus in ’n droomwêreld, bestaan. Die verhouding wat Jeanne met haar ouer suster Marie het, is een van onbegrip en onaanpasbaarheid, wat ook simbool word van die ouers se verhouding. Marie raak in ’n argument met Jeanne betrokke, waarna Jeanne uitgaan en verongeluk. Die vader gee vir Marie die skuld, waarna sy ook die huis verlaat. Die boodskap is dat die lewe en die huwelik nie vir dromers bedoel is nie. Die tragiese is dat elkeen in die familie desperaat strewe na geluk maar deur karaktergebreke en onbegrip van ander gedoem is om dit nie te ervaar nie. Hierdie eenbedryf word ook deur Gerhard J. Beukes opgeneem in die versamelbundels Woord en masker en ’n Lag en ’n traan en deur W.P. Steenkamp in Bo die kranse. Die spieël noem De Klerk ’n tragiese blyspel, waar ’n vrou se liefdesdrang verydel word en die man op wie sy verlief is, ’n jonger vrou verkies. Die toneelskryfster Mien Franken openbaar dan aan die veel jonger akteur Dirk Ensink dat sy nie op hom verlief geraak het nie, maar wel op die karakter wat hy vertolk het.

Verskeie van sy eenbedrywe word in versamelbundels gepubliseer. Pilatus word opgeneem in Gerhard J. Beukes se Ses eenbedrywe. Dit is ’n dramatisering van Pilatus se flou pogings om Christus uit die hande van die Jode te bevry, met die konflik wat feitlik geheel en al berus op Pilatus se woordestryd met die hoëpriester Kajafas. Daar is weinig ontwikkeling in die drama en hierdie baie bekende stof word nie vanuit ’n ongewone hoek belig of op verrassende wyse aangebied nie. Die reën van jou liefde word deur Gerhard J. Beukes opgeneem in Uitgesoekte eenbedrywe. Dit is ’n sentimentele drama met onduidelik uitgewerkte konflik, waar die droogte in die natuur simbolies ook in Niklaas en Berdien se verhouding heers. Wanneer die reën kom, bring dit ook vernuwing in die verhouding. Waai, westewind (’n tematiese voorloper van Die jaar van die vuur-os) word opgeneem in F.C.L. Bosman se Vier uitgesoekte eenbedrywe. Die eenbedryf behandel die aktuele vraagstuk van gronderosie, maar die stuk mis dramatiese spanning en verteenwoordig eerder die weergawe in dialoogvorm van verskillende opinies oor die saak. Die vernaamste gesigspunte is dié van dr. Wolheim, wat die probleem op ’n afsydige wetenskaplike basis benader; die gevestigde boer, oom Elias Wessels, wat ’n blinde geloof in die toekoms het en dat alles sal regkom; sy seun Japie, ’n jong boer wat die rou werklikheid besef en sy ander seun, Boetie, vir wie die grond net ’n middel tot geldmaak is en hy nie veel omgee oor die eindresultaat nie.

Ook op prosagebied lewer De Klerk belangrike werk. Sy eerste roman is Die grenslose, wat generasiekonflik uitbeeld en waar die titel die drome wat ’n ma vir haar kind het en die eise wat sy aan hom stel, suggereer. Anna Arvedsen is die weduwee van die chirurg Karl Arvedsen en haar enigste seun Tonie studeer in Londen in die snykunde. Daar trou hy met Andrie Cillié en hierdie nuus is ’n gevoelige slag vir Anna. Wanneer Tonie en Andrie terugkeer Suid-Afrika toe, vind hulle uit dat Anna alles gereël het vir Tonie se loopbaan: sy spreekkamer is gehuur en gemeubileer, toerusting gekoop en Anna hou sy boeke en stel sy gelde vas. Haar pogings om steeds Tonie se lewe te regeer lei tot groot spanning tussen haar en Andrie, met noodlottige gevolge. Die vernaamste beswaar teen hierdie roman is dat Andrie glad nie die konflik en haar gevoelens met haar man deel nie en dat Tonie totaal onbewus van die spanning is, wat hoogs onwaarskynlik is.

Die briefroman Van Willem en San skryf hy saam met Anna Neethling-Pohl onder die skuilnaam Anna Heymans. In hierdie roman word die verhaal ontbloot uit die twee karakters se briewe aan mekaar, wat tegelykertyd twee perspektiewe bied. Die roman beeld die groei uit van een van die twee tot selfaanvaarding en geloof; hoe twee mense van mekaar wegdryf op fisiese gebied (wanneer een voor verleiding swig) sowel as geestelike gebied; en hoe hulle mekaar weer vind juis as gevolg van die geestelike groei en volwassenheid by een. Die moontlikhede van die gegewe en die selfopenbarende aard van die briefvorm word egter nie voldoende ontgin nie.

Die wolkemaker handel oor ’n vliegtuigongeluk in die ontoeganklike berge van die Boland, waarin die skrywer ’n aantal karakters as verteenwoordigers van bepaalde mensetipes laat optree. Daar is byvoorbeeld die miljoenêr, die invloedryke persoon agter die troon, die Afrikaner-nasionalis en die uitmuntende atleet. Na die ongeluk word hulle vasgekeer in ’n byna onbereikbare kloof en as hulle kosvoorraad uitgeput raak, is elkeen op homself aangewese om te oorleef en word elkeen ook gedwing tot besinning oor die lewe. Die verskeidenheid mensetipes gee die skrywer die geleentheid om filosofiese probleme van universele aard aan te spreek, maar hierdie stereotipering verhinder die karakters om werklik mense te word en daarom styg die roman nie bokant die gemiddelde uit nie.[18]

Die belydenis van Nelia Bell poog om deur middel van herinneringe van ’n persoon, waarin diep persoonlike geheime ontbloot word, oor die etiese probleem van vrugafdrywing verslag te doen. Hierin kom ’n paar idealistiese mediese studente in botsing met ’n gewetenlose dokter. Hoewel die verhaal vlot lees, is die detail dialoog, wat daelange geregtelike kruisverhoor insluit. nie tipies of geloofwaardig van die vorm waarin dit gegiet is nie en sou die verhaal beter gedoen het as gewone roman.[19]

Die eensames behandel die bedrywighede van ’n geheime organisasie en spanninge tussen volkegroepe in die land tydens die Tweede Wêreldoorlog. Soos die titel aandui, is die sentrale motief die eensaamheid van die individu, ten spyte van sy interaksie met ander.[20]

Meer belangrik en groter van opset is Die uur van verlange, waar die titel verwys na die verlange na dit wat verby is. Hierdie verhaal speel af in die Sederberge naby Clanwilliam en Wupperthal. Die hoofkarakter en ek-verteller Coenraad (Con) Beyers bring sy jeugjare hier deur en gaan daarna vir agt jaar na Amerika toe. By sy terugkeer vind hy die omgewing grootliks verander, met industrialisering wat ’n groot impak het op die voorheen rustige boeregemeenskap. Hy moet kies of hy betrokke wil raak en indien wel, hoe hy ’n impak kan maak. Die roman word in vier dele aangebied, ’n Afskeid, ’n Tuiskoms, ’n Ideaal en Die reise wat geen einde het, wat gesamentlik dui op Beyers se lewensreis. Hy probeer die moreel regte besluite neem en sien in die industrialisering ’n metode om sy mense uit armoede te help. Hierdie strewe is suksesvol, maar lei ook tot die ontworteling van die plattelandse Afrikaner met sosiaal-maatskaplike reperkussies. In die hoofkarakter lei dit dan tot die ironiese verlange na dit wat verby is, wat in die titel weerklank vind. Interessant is die perspektief wat Con se verhouding met Paulina Lange bied op die rassebeleid van die Afrikaner, waar Paulina beswaar maak teen die ontmensliking van swart mense, waardeur die blankes juis hulle menslikheid inboet.

Die historiese roman Die laer is bes moontlik sy belangrikste prosawerk. Dit vertel die verhaal van ’n bruin man, ’n historiese figuur, wat ’n belangrike rol in die Dorslandtrek gespeel het. Met hierdie gegewe spreek die skrywer dan ook subtiel kritiek uit teen die regeringsbeleid van die dag. William Worthington (Will) Jordan is ’n bruin man oorspronklik van die Kaap, wat as reisiger en jagter in Namibië was toe sy spore met dié van die trekkers kruis. Hulle lotgevalle en ontberings tref hom en hy dokumenteer hulle geskiedenis in ’n geskrif wat hy Journal of the Trek Boers to Mossamedes noem. Hy gooi sy lot in by dié van die trekkers en word vriend en weldoener wat selfs grond van die Ovambo hoofman Kambonde koop sodat die trekkers hulle daar kan vestig. Hierdie gebied noem hy Upingtonia, hoewel die trekkers die naam Lydensrust verkies het. Selfsugtige bemoeiing deur die Engelsman Robert Lewis dryf ’n wig tussen die partye en wanneer Jordan Upingtonia besoek om die sake te probeer beredder, word hy deur Kambonde se broer Nehale vermoor. Op treffende wyse word die harde maar tog aanloklike natuur van die omgewing uitgebeeld, asook die meedoënlose stryd om mag, heerskappy en veral blote voortbestaan. Die verhaal word egter vertel uit die beperkte perspektief van die dagboek van die hoofkarakter,  wat die spektrum van emosies en gebeure wat regstreeks uitgebeeld kan word beperk en die gegewe verskraal.[21] Die laer kry in 1964 ’n prys van die Nasionale Boekhandel.

O, heilige onrus bevat drie vlot geskrewe novelles, waarin die verhaal boei maar die mensbeelding telkens te kort skiet. Die titelverhaal handel oor ’n egosentriese vrou wat deur ’n krisis tot selfkennis kom.[22] Die rivier speel af in Suidwes, wat die spanning tussen twee polisiemanne as tema het en ’n ou jagter se laaste botsing met ’n legendariese olifant uitbeeld. Honger behandel, lank voor dit algemene tendens geword het, die verslawing aan verdowingsmiddels. Die hoofkarakter is ’n geskeide vrou, wat eindelik van haar verslawing genees word.

Die soekende mens bevat twee novelles, naamlik Lewendige sake en Die dam. Lewendige sake se hoofkarakter is die jong Britse verpleegster Tess Dawson, wat in opstand kom teen die bestuur van die militêre hospitaal waar sy werk. Sy glo dat ’n jongman wie se pa weens gewetensbesware nie in die Eerste Wêreldoorlog wou veg nie, doelbewus verwaarloos word en besluit om te dros uit die hospitaal. Sy word gearresteer weens diensverlating en deur die krygsraad uit die leër ontslaan, maar gebruik die verhoor om aandag op die saak te vestig. Die dam handel oor die dambouer Jan Martin se persoonlike en huweliksprobleme.[23][24]

Die stoppelland is ’n liefdesverhaal wat eers in ’n tydskrif verskyn en dan in boekvorm uitgegee word. Dit is die verhaal van Eugenie Voigt se soek na liefde en sin.

De Klerk se polities-filosofiese opstelle word in verskeie bundels gepubliseer. In Buite die raamwerk toon hy aan dat ’n ideologie-gebaseerde politiek wat niks wil aanvaar wat nie binne die raamwerk bly nie, tot verstarring en uiteindelike ondergang lei. Hy beskryf die idee of ideologie as ’n dwingeland, terwyl hy die verlossing sien in dinge soos om getrou te wees aan jouself en die universele begrippe van geloof, vryheid, liefde en genade.[25] Ander soortgelyke bundels is Beweging uitwaarts en Tyd van vernuwing. In laasgenoemde boek bespreek hy in ’n aantal opstelle die evolusie van die regering se apartheidsbeleid en sien in gebeure ’n ommekeer van die streng sosio-politieke ideaal van apartheid, veral ná die dood van dr. Verwoerd, wat waarskynlik in die toekoms groter aanpassings sal bring.[26][27] Hy skryf verskeie artikels van akademiese en polemiese aard wat in koerante en tydskrifte gepubliseer word. In 1971 lewer hy die referaat Wat is tydgenootlike letterkunde? by die jaarkongres van die Afrikaanse Skrywerskring, terwyl hy in 1985 die D.F. Malherbe gedenklesing by die Universiteit van die Oranje-Vrystaat aanbied onder die titel D.F. Malherbe: die volgehoue allegorie. Hierdie organisasies druk daarna hierdie voorlesings as deel van hulle interne publikasies.[28]

Reisverhale deur die ou Suidwes-Afrika en verder noord lewer hy met Drie swerwers in Suidwes, Drie swerwers oor die einders en ’n Swerwer op die sonpad. Drie swerwers in Suidwes is ’n verslag van sy eerste reis deur Suidwes-Afrika in 1948 (saam met Hellmut Andrag en Johnnie van der Merwe), waaruit sy intense belangstelling in die geskiedenis en veelvoud van volkere, tale en kulture van die streek duidelik blyk. Hierdie verhaal word selfs in ’n resensie as ’n avontuurverhaal beskryf, weens die uitdagings wat die swerwers met hulle gewone tweewielaangedrewe bakkie in die ongerepte natuur met sy genadelose elemente ondervind. Hulle poog onder andere om in die verste suide van die Kaokoveld die hoogste kruin van die Brandberg (Königstein) deur die enorme Tsisab-kloof te bereik. Hierdie poging kos byna hulle lewens. In Drie swerwers oor die einders onderneem hy in 1953 (hierdie keer saam met Hellmut Andrag en Callie Pauw) ’n reis deur die op daardie stadium nog grootliks woeste Kaokoveld. Die amptelike kaarte van daardie tyd het vele plekke aangedui as “nog nie opgemeet nie” of “nog nie binnegedring nie”. Suid van Ovamboland staan hulle een nag saam met sowat 300 Heikom-San oor onder sorg van P.J. Schoeman, destyds hoofwildbewaarder van Suidwes-Afrika.[29]

In ’n Swerwer op die sonpad beskryf hy die reis wat hy in 1957 onderneem toe hy die Kunene-rivier oorsteek om die pad van die Dorslandtrekkers in Angola te volg. Hierdie verhaal word ryklik toegelig met die veelbewoë en aangrypende geskiedenis van die Dorslandtrekkers.[30]

Van sy reissketse word opgeneem in die versamelbundel Kompas, terwyl sy skets oor Wenen in Stad en stedelig opgeneem word, ’n versamelbundel met sketse en vertellings oor wêreldstede.

In Klein reis deur Drakenstein lewer hy streekkuns wat die aard, bydrae en geskiedenis van die streek en sy mense weergee.[31] As die reier noord vlieg bevat agt sketse, herinneringe en ’n paar kortverhale.[32][33] Hierdie boek is in 1986 op die kortlys vir die toekenning van die Perskor-prys. Hy skryf ook oor Die witwyne van Suid-Afrika en (saam met Marthinus Versfeld[28]) oor Die berge van die Boland

Hy publiseer kortverhale in Tydskrif vir Letterkunde en van sy kortverhale en sketse word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder Die doodklub in Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale. In hierdie verhaal word aangetoon dat nie net die blankes edel van inbors kan wees nie. Die verlede dinge is jeugherinneringe wat opgeneem is in die versamelbundels My Jeugland en Herinnering se wei. Saam met J.P. Coetzer stel hy die bloemlesing Onder die suiderkruis saam, terwyl hy Denis de Rougemont se Die aandeel van die duiwel in Afrikaans vertaal.

De Klerk skryf verskeie jeugwerke. Sy eerste gepubliseerde werk is die jeugverhaal Die skarlaken eskadril (later herdruk as Die skarlaken eskader[34]) wat eers as vervolgverhaal in Die Jongspan verskyn en altesaam 33 drukke belewe. Dit is ’n soort wetenskapfiksieverhaal oor avonture van vegvlieëniers, waarin die Kommunistiese opkoms in Afrika reeds voorspel en ook die laserstraal vooruitsien word. ’n Verbitterde wetenskaplike, die Leier, ontwerp ’n verwoestende wapen en bou ’n groot lugmag op waarmee hy die ontwikkelde wêreld gaan aanval. Hy versamel die loodse vir sy Skarlaken Eskader uit alle dele van die wêreld en hou hulle op vernuftige wyse onder sy beheer.

Die vallei van die Rooi Gode speel af in die bergwêreld rondom Clanwilliam en is ’n avontuurverhaal oor die ontdekking van goud op ’n Karooplaas. Hier is dit die materialistiese wat teenoor die idealisme van bewaring gestel word. Die skrywer se liefde vir die natuur en bergklim wys duidelik in hierdie verhaal.

Die gésel van Namaland speel af teen die agtergrond van die Suidwesters se veldtog teen Hendrik Witbooi (na wie in die titel verwys word) aan die begin van die twintigste eeu. Interessant in hierdie boek is een van die hoofkarakters se ernstige twyfel oor wie van Hendrik Witbooi en die blankes nou eintlik reg is. Die geskiedenis is egter slegs agtergrond vir die hoofverhaal van ontluikende liefde, drome en ideale. Jan en Wynand Maree is tweelingbroers en albei verlief op Anneke, wat dit moeilik vind om tussen hulle te kies. Hierdie drie moet in die krisis van die veldtog teen Witbooi ook kies wat hulle te doen staan. In 1953 kry Die gésel van Namaland ’n eerste prys in die nasionale prysvraag van die Vroue-Landbouvereniging.

Komedie onder die eike handel oor die Stellenbosse studentelewe.

Agtien man en ’n meisiekind het die toestand aan die Oosgrens teen die einde van die agtiende eeu as agtergrond. ’n Skip loop op die rotse aan die kus en almal aan boord sterf buiten ’n klompie vroue, wat deur die Xhosas gevange geneem word. Kommandant Tjaart van der Walt, saam met ’n klompie boere en Abraham Groeneveld en sy vader, gaan ondersoek instel. Daar in die wildernis kry hulle vir Monica, die dogter van die geheimsinnige oom Adolf. Sy speel later ’n belangrike rol in die lewens van Abraham, van die kommandant en sy seun, Boet.

Poens: die penkopjare en Poens: die swerfjaar vertel van die ontwikkeling en wedervaringe van ’n jong seun en uittreksels hieruit word deur F.V. Lategan opgeneem in die versamelbundel Voorsmaak, saamgestel uit bydraes van Scheepersprys-wenners.

Willemien se ligte dae, met ’n Bolandse plaasdogter as hoofkarakter, het die eerste liefde as tema.

Die verste blou einder (herdruk as Kleinben drink die bitterbloed), is ’n jagverhaal. Kleinben is ’n tingerige seun wat saam met sy pa, Grootben, Koos Oorlog, Ore, Lesie en die San Jôl gaan jag met die doel om van hom ’n man te maak. Kleinben hou egter meer van lees as jag en wil eerder na die diere kyk as om hulle te skiet. Tog poog hy om aan sy pa se ideale vir hom te voldoen, terwyl hy worstel met die dieper betekenis van die lewe.

De Klerk verwerf die Scheepersprys vir jeuglektuur in 1958 vir Die Skarlaken eskadril, Die vallei van die rooi gode, Die gésel van Namaland, Agtien man en ’n meisiekind en Poens: Die penkopjare.

Ook in Engels lewer hy belangrike werk. The Puritans in Africa word deur die uitgewer Collins in 1975 in Londen uitgegee en is ’n studie in die psige van die Afrikaner, wat wyd erkenning ontlok as ’n besonder belangrike geskrif en insig. Hierin trek hy die geskiedenis deur vanaf volksplanting tot met die apartheidspolitiek. Hierdie boek word indertyd veral wyd gelees in Engeland deur buitelanders wat ’n insig wil kry in die Suid-Afrikaanse politiek van die tyd en die apartheidsbestel. Hy open met hierdie werk belangrike perspektiewe, waarin hy aantoon hoe apartheid op paradoksale wyse gegroei het vanuit ’n visie om die wêreld te rekonstrueer op die basis van geregtigheid, vooruitgang en welvaart, maar dan op logiese wyse sy oorspronklike doelstellinge verydel en sy eie teenstelling word.

Die roman Die laer wat oor die Dorslandtrek handel, vertaal hy self in Engels as The thirstland.[35][36]

Hy lewer ook die Engelse teks vir Tom Burgers se fotoboek oor Cedar people, ’n streekkunsboek.

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk Elsiesrivier 1964
• Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
• Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
• Antonissen, Rob. Verkenning en kritiek. H.A.U.M. Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 1979
• Aucamp, Hennie. Bly te kenne. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 2001
• Beukes, Gerhard J. Die moderne eenbedryf. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Vierde druk 1970
• Beukes, Gerhard J. (red.) Ses eenbedrywe. J.L. van Schaik Pretoria Tweede druk 1947
• Beukes, Gerhard J. (red.) Skerm en masker. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Agtste druk 1964
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Beukes, Gerhard J. (red.) Spel en spelers. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1988
• Beukes, Gerhard J. (red.) Uitgesoekte eenbedrywe. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Vyfde druk 1954
• Beukes, Gerhard J. (red.) Woord en masker. J.L. van Schaik Bpk. Agtste uitgawe 1972
• Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
• Bosman, F.C.L. Vier uitgesoekte eenbedrywe. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Tiende druk 1969
• Botha, Andries. (samesteller) My Paarl. Andries Botha Paarl 1987
• Botha, Elize. Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1987
• Brink, André P. Aspekte van die nuwe drama. Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe 1986
• Brink, André P. Vertelkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1987
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• Cloete, T.T. Vyfling. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe Elfde druk 1973
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• De Klerk, W.A. Die verlede dinge. in Herinnering se wei. Perskor-uitgewery Johannesburg Tweede uitgawe Eerste druk 1977
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lategan, F.V. Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad 1965
• Lategan, F.V. Voorsmaak. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1972
• Lategan, F.V. W.A. de Klerk. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J. Jonger skrywers oor eie werk. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste Uitgawe 1951
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanseletterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Schoonees, P.C. Tien jaar prosa. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1950
• Smuts, J.P. (Red.) Kompas. HAUM Kaapstad Eerste uitgawe 1965
• Sonnekus, Protea. W.A. de Klerk (1917–1996) Prosa in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van den Heever, C.M. (samesteller) My Jeugland. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste druk 1953
• Viviers, A.C. W.A. de Klerk (1917–1996) Drama in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

• Botha, Danie. De Klerk se ‘vuur-os’ nog steeds aan die brand. 25 Januarie 1990
• Botha, Elize. Oor morele waardes in ’n roman. Standpunte. Nuwe reeks 38-39, Desember 1961-Februarie 1962
• Botha, Elize. Huldigingswoord: D.F. Malan-medalje aan W.A. de Klerk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no. 4, November 1996
• Britz, Etienne. Hy het Afrikaans in Duits laat leef. Insig, Mei 1994
• Coetser, Johan. ’Die jaar van die vuur-os’ van W.A. de Klerk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 1, Februarie 1987
• De Vries, Abraham. Bill kon op ’n stoel sit en amok maak. Beeld, 18 September 1996
• Ester, Hans. Willem Abraham (Bill) de Klerk. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1997–1998
• Lewis, J.H. ’Die jaar van die vuur-os’ van W.A. de Klerk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 22 no. 4, November 1984
• Mischke, Anne-Marie. W.A. de Klerk: ’n skrywer, denker én Afrikaner. Rapport, 21 Julie 1996
• Nienaber, C.J.M. ’n Bespreking van ‘Woord en masker’. Klasgids. Jaargang 2 no. 4, Mei 1967
• Odendaal, L.B. ’Skerm en masker’ saamgestel deur Gerhard J. Beukes. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 18 no. 4, November 1980
• Pakendorf, Gunther. W.A. de Klerk is in pylvak, maar sy vuur is nog nie geblus. Die Burger, 7 Maart1992
• Prins, M.J. Die end van die reënboog’ van W.A. de Klerk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 21 no. 1, Februarie 1983
• Prins, M.J. Die jammer hart’ van W.A. de Klerk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 21 no. 1,Februarie 1983
• Prins, M.J. ‘Vyfling’, saamgestel deur T.T. Cloete. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 23 no. 1, Februarie 1985
• Schutte, H.J. Drie dramas uit ‘Vyfling’. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 18 no. 1, Februarie 1980
• Van Bart, Martiens. W.A. de Klerk deur SA Akademie vereer. Die Burger, 28 September 1996
• Van Tonder, Morkel. Soeker na die môrester. Insig, Augustus 1996
• Van Zyl, Ia. ’Die markplein’ van W.A. de Klerk. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 3, Augustus 1982
• Van Zyl, Ia. ’Die jaar van die vuur-os’ van W.A. de Klerk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 1, Februarie 1988
• Vorster, Roelof. Liefde loop sterk vir W.A. de Klerk. Rapport, 13 Desember 1981

• Aucamp, Hennie Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/06/24/18/6.html
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1996/07/19/2/16.html%5Bdooie+skakel%5D
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1987/03/07/8/20.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1996/11/23/7/1.html%5Bdooie+skakel%5D
• Pakendorf, Gunther Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1992/03/07/11/14.html