Władysław Gomułka

Gomułka het 'n beroepsopleiding as monteur gevolg en daarna 'n loopbaan as funksionaris begin. Aanvanklik was hy by vakbonde werksaam, maar het in 1926 by die Kommunistiese Party van Pole (KPP) aangesluit. Vir sy aktiwiteite is hy in 1932 'n tronkstraf van twee jaar opgelê. Ná sy vrylating het hy een jaar vir verdere opleiding in die Sowjetunie gebly en is ná sy terugkeer in 1935 opnuut in hegtenis geneem. Met kort onderbrekings het Gomułka die tyd tot die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog in 1939 in die gevangenis deurgebring.

Die jare tussen 1939 en 1942 het hy in die Sowjet-Russies besette deel van Pole in Białystok en Lwif en ná die Duitse aanval op die Sowjetunie in 1941 in die ondergrond deurgebring. 1942 het hy deur sy geboortestreek, die Subkarpate, na Warskou gereis waar hy as een van die medestigters van die Poolse Arbeidersparty (Polska Partia Robotnicza, PPR) ondergronds aktief was.

Ná die afsterwe van twee ander funksionarisse is hy as sekretaris-generaal van dié party benoem. In die nuwe kommunistiese Poolse regering, die sogenaamde Lublinse Komitee, het Gomułka as vise-premier en minister vir die "herowerde gebiede", dit wil sê die voormalige oostelike Duitse provinsies gefungeer.

In die Arbeidersparty, wat vanaf 1948 as Poolse Verenigde Arbeidersparty bekend gestaan het, het ná 'n kort tyd 'n interne stryd oor die politieke rigting uitgebreek waarin Gomułka vir 'n Nasionaal-Poolse kommunistiese beleid gepleit het. Die kamp van getroue Stalin-aanhangers met Bolesław Bierut, Hilary Minc en Jakub Berman as sleutelfigure het danksy steun uit Moskou geseëvier en Gomułka in die najaar van 1948 weens beweerde "regs-nasionalistiese afwykings" omvergewerp. In die volgende Stalinistiese fase is 'n "skouproses" teen hom voorberei, maar uiteindelik is hy nie gedagvaar nie. In 1951 is hy in hegtenis geneem en uit die party verban. Reeds in 1954 is hy vrygelaat.

Gomułka en Sowjet-leier Leonid Brezjnef in April 1967 tydens die openingsplegtigheid van die VIIde partyvergadering van die Sosialistiese Eenheidsparty van Duitsland in Oos-Berlyn, DDR

In die herfs van 1956 het politieke onluste in Pole uitgebreek wat vinnig gedreig het om handuit te ruk. Die destydse partyleier Edward Ochab het sy pos kwytgeraak. Gomułka, wat wye steun onder die Poolse bevolking geniet het, is triomfantelik na die politieke toneel teruggebring en as nuwe leier van die Poolse Verenigde Arbeidersparty (PVAP) verkies. Die Moskouse Kremlin was aanvanklik gekant teen sy benoeming, maar nadat hy nie langer kritiek op die Sowjet-besetting van Pole gelewer het nie, was die Sowjet-bewind uiteindelik bereid Gomułka as nuwe partyleier te erken.

Gomułka het die kollektivering van grond, wat deur sy voorgangers begin, maar nog nie voltooi is nie, verstadig, tot 'n beperkte omvang klein privaat ondernemings toegelaat en hom op die modernisering van vervaardigingsbedrywe toegespits wat reeds in staatsbesit was. Danksy hierdie ekonomiese strategie het die Poolse ekonomie in die laat 1950's en vroeë 1960's sterk groei getoon. Die voorsiening van lewensnoodsaaklike goedere het begin stabiliseer, en die meeste huishoudings het geleidelik ook oor nuwe verbruikersware soos televisietoestelle en elektriese kombuistoerusting beskik. Poolse stede het danksy die ambisieuse woningbouprogramme en die ontwikkeling van voorafvervaardigde bouelemente, wat in die 1970's sy hoogtepunt bereik het, vinnig uitgebrei.

Nogtans het die owerheid ná 'n meer liberale fase weer begin om teen kritiese intellektueles en die invloedryke Rooms-Katolieke Kerk op te tree. Weens sy politieke afhanklikheid van die Sowjetunie het ook die Gomułka-regering, wat aanvanklik as die kleiner euwel gesien is en gewild by die bevolking was, sy aantreklikheid verloor.

Gomułka se graf

Nadat in die laat 1960's orals in Europa studente-onluste uitgebreek en die Tsjeggo-Slowaakse Kommunistiese Party sy liberale eksperiment begin het, was die Poolse publiek al hoe meer ontevrede met sy bewind - naas die DDR-leier Walter Ulbricht was Gomułka een van die sterkste teenstanders van politieke hervorming in die suidelike buurland. As partyleier het Gomułka steeds meer beheer oor sy regering begin verloor. Dit was ander kabinetslede soos die minister van binnelandse sake, Mieczysław Moczar, wat in die krisisjaar 1968 die hoofrol by die optrede teen studente en 'n massiewe anti-sionistiese veldtog gespeel het.

Gomułka het nouer politieke bande met die Bondsrepubliek Duitsland begin smee in 'n laaste poging om sy ontmagting te vermy. Op 17 Mei 1969 het hy onderhandelinge met die Wes-Duitse regering voorgestel. Die nuwe sosiaal-demokratiese bondskanselier Willy Brandt het ingestem sodat vroeg in Desember 1970 die Warskouse Ooreenkoms onderteken is. Hiermee het Gomułka sy politieke hoofdoelwit, die Duitse erkenning van die Oder-Neiße-grenslyn, bereik.

Maar net twee weke later het gewelddadige werkersonluste aan die Poolse Oosseekus uitgebreek. Gomułka se partykollegas het hul kans gegryp en hom ontmag. In 1982 is Gomułka aan kanker oorlede. Sy herinneringe is in 1994 gepubliseer.

Vandag word Gomułka algemeen as 'n relatief geloofwaardige verteenwoordiger van 'n Nasionaal-Kommunistiese beleid beskou wat sy politieke amp nooit misbruik het om homself te verryk nie. Kritiek word gelewer op sommige van sy besluite, waaronder sy skietbevel tydens werkersbetogings in Gdańsk in 1970.

• Hierdie artikel, of gedeeltes daarvan, is uit die volgende Wikipedia-artikel vertaal: Władysław Gomułka