Vertaalstudies

Geskiedkundig was vertaalstudies lank voorskriftelik (vertel vir vertalers hoe om te vertaal), dermate dat daar oor die algemeen nie eers gemeen is dat gesprekke oor vertaling wat nie voorskriftelik was nie, hoegenaamd oor vertaling gehandel het nie. Wanneer vertaalgeskiedkundiges vroeë Westerse denke oor vertaling naspeur, beskou hulle gewoonlik Cicero se kommentaar oor hoe hy vertaling uit Grieks in Latyn gebruik het om sy redenaarsvermoë te verbeter as die begin—’n vroeë beskrywing van wat Hieronimus uiteindelik betekenis-vir-betekenisvertaling genoem het. Die beskrywende geskiedenis van tolke in Egipte wat etlike eeue vroeër deur Herodotus voorsien is, word tipies nie as vertaalstudies beskou nie—vermoedelik omdat dit nie vir vertalers sê hoe hulle moet vertaal nie.[3] In China het die gesprek oor hoe om te vertaal ontstaan met die vertaling van die Boeddhistiese soetras gedurende die Han-dinastie.

In 1958 het die debat tussen taalkundige en letterkundige benaderings tot vertaling by die Tweede Kongres van Slaviste ’n punt bereik waar daar voorgestel is dat dit die beste sou wees om ’n afsonderlike wetenskap te hê wat alle vorme van vertaling kon bestudeer, sonder om ten volle binne die gebied van die Taalkunde of ten volle binne die gebied van Literatuurstudies te val.[4] In Vergelykende Literatuurstudies, is vertaalwerkswinkels gedurende die 1960's in party Amerikaanse universiteite, soos die Universiteit van Iowa en die Princeton-universiteit bevorder.[5] Gedurende die 1950's en 1960's het sistematiese taalkundig-georiënteerde vertaalstudies begin verskyn. In 1958 het Jean-Paul Vinay en Jean Darbelnet ’n kontrasterende vergelyking van Frans en Engels in Quebec gedoen.[6] In 1964 het Eugene Nida Toward a Science of Translating, ’n handleiding tot Bybelvertaling wat in sekere mate deur Chomsky se generatiewe taalkunde beïnvloed is, gepubliseer.[7] In 1965 het John Catford ’n vertaalteorie uit ’n taalkundige perspektief gevorm.[8] In die 1960's en vroeë 1970's, het die Tsjeggiese geleerde Jiří Levý en die Slowaakse geleerdes Anton Popovič en František Miko aan die styl van literêre vertaling gewerk.[9] Hierdie aanvanklike stappe in die rigting van navorsing oor literêre vertaling is saamgestel in James S Holmes se referaat by die Derde Internasionale Kongres van Toegepaste Taalkunde wat in 1972 in Kopenhagen gehou is. In daardie referaat, "Die naam en aard van vertaalstudies ("The name and nature of translation studies"), het Holmes gevra vir die konsolidasie van ’n aparte studieveld en het hy ’n klassifikasie van die veld voorgestel. ’n Visuele "kaart" van Holmes se voorstel sou later deur Gideon Toury in sy Descriptive Translation Studies and beyond van 1995 aangebied word.[10]

Vertaalstudies het oor die daaropvolgende jare goed ontwikkel. Gedurende die 1980's en 1990's het twee baie verskillende paradigmas ontwikkel wat weggebreek het van die vorige navorsing wat op ekwivalensie gebaseer was.

Aan die een kant is die doel van deskriptiewe vertaalstudies (’n term wat gevorm is ná Toury se boek Descriptive Translation Studies and beyond van 1995) om ’n empiriese beskrywende studieveld te skep, om een afdeling van die Holmes-kaart te vul. Die idee dat wetenskaplike metodes toegepas kan word op kulturele produkte is in die vroeë deel van die 20ste eeu deur die Russiese Formaliste ontwikkel en is weer gedek deur etlike navorsers op die gebied van Vergelykende literatuurstudie. Dit is nou op literêre vertaling toegepas. ’n Deel van hierdie toepassing van die teorie van polistelsels (Even-Zohar 1990[11]) waarin vertaalde literatuur beskou is as ’n substelsel van die ontvanger- of teiken literêre stelsel. Gideon Toury baseer sy teorie op die nodigheid om vertalings vir die doel van navorsing as “feite van die teikenkultuur” te beskou. Die konsepte van “manipulasie”[12] en "beskerming"[13] is ook ontwikkel ten opsigte van literêre vertalings.

Aan die ander kant dateer ’n ander paradigmaskuif in die vertaalteorie uit 1984 in Europa. In daardie jaar is twee boeke in Duits uitgegee: Foundation for a General Theory of Translation by Katharina Reiss en Hans Vermeer,[14] en Translatorial Action (Translatorisches Handeln) deur Justa Holz-Mänttäri.[15] Uit hierdie twee het voortgespruit wat die Skopos-teorie genoem word, wat prioriteit verleen aan die doel van die vertaling eerder as om voorrang te verleen aan ekwivalensie.

Die kulturele verskuiwing het nog ’n stap vorentoe in die ontwikkeling van die studieveld beteken. Dit is uiteengesit deur Susan Bassnett en André Lefevere in Translation – History – Culture en het kort voor lank die interaksie tussen vertaalstudies en studies en konsepte op ander gebiede verteenwoordig: geslagstudies, kannibalisme, post-kolonialisme[16] of kulturele studies, onder andere.

Aan die begin van die 21ste eeu, speel die sosiologie (Wolf en Fukari) en die historiografie (Pym) ’n relevante rol, maar word ook globalisering (Cronin) en die gebruik van nuwe tegnologieë (O’Hagan) in vertaalstudies ingevoer.

In die volgende dekades het die groei van vertaalstudies op ander maniere sigbaar geword.

Eerstens, met die groei van vertaalskole en -kursusse op universiteitsvlak. In 1995 het 'n studie van 60 lande getoon dat daar 250 liggame op uitversiteitsvlak was wat kursusse in vertaling of tolking aangebied het.[17] In 2013 het dieselfde databasis 501 instansies vir vertalersopleiding gelys.[18] Gevolglik was daar ’n toename in konferensies oor vertaling, vertaalvaktydskrifte en vertalingverwante publikasies. Die sigbaarheid wat vertaling gekry het, het ook gelei tot die ontwikkeling van nasionale en internasionale verenigings oor vertaalstudies.

Die groeiende verskeidenheid paradigmas word genoem as een van die moontlike bronne van konflik in die studieveld.

Reeds in 1999 het die konseptuele gaping tussen nie-essensialistiese en empiriese benaderings onder bespreking gekom by die Vic Forum on Training Translators and Interpreters: New Directions for the Millennium. Die lede van die besprekingsgroep, Rosemary Arrojo en Andrew Chesterman, het gemeenskaplike grond vir albei benaderings gesoek.[19] Interaksie tussen studievelde het die skepping van nuwe paradigmas moontlik gemaak, aangesien die meeste van die ontwikkelde teorieë ontwikkel het uit kontak met ander studievelde soos taalkunde, vergelykende literatuurstudie, kulturele studies, filosofie, sosiologie of historiografie. Terselfdertyd het dit moontlik die versplintering van vertaalstudies as ’n studieveld in eie reg veroorsaak.[20]

’n Tweede bron van konflik ontstaan uit die gaping tussen die teorie en die praktyk. Namate die voorskriftelikheid van die vroeëre studies plek maak vir deskriptivisme en teorievorming, vind professionele vertalers vertaalstudies minder relevant. Terselfdertyd plaas navorsingsassessering op universiteit min indien enige klem op vertaalpraktyk.[21]

Dit is ’n nuwe gebied van belangstelling in die vakgebied van vertaalstudies wat hoofsaaklik ontstaan het uit Homi Bhabha se vertolking van Salman Rushdie in The Location of Culture.[22] Kulturele vertaling is ’n konsep wat gebruik word in kultuurstudies om die proses van transformasie, taalkundig of andersins, in ’n gegewe kultuur aan te dui. Die konsep maak gebruik van linguistiese vertaling as ’n hulpmiddel of metafoor om die aard van transformasie en interaksie tussen kulture te ontleed. "Nietemin, ten spyte van die feit dat vertaling kulture nader aan mekaar bring, sal daar in elke vertaling ’n besliste vervorming tussen kulture wees." [23]

Daar is baie kwessies in vertaling wat teenwoordig kan wees wanneer ’n stuk werk vertaal word. Dan is daar ook die vraag "Is dit moontlik om hierdie teorie van humor vir ’n ander kultuur te vertaal?" [24] Om kulturele verwysings te vertaal is besonder moeilik. Om die taal vlot te kan gebruik is nie genoeg nie. Jy moet ’n grondige kennis van die kultuur van die teikentaal sowel as van die kultuur van die brontaal hê.

In die afgelope dekade het belangstelling onder teoretici en praktisyns oor die kwessie van etiek as gevolg van etlike redes noemenswaardig toegeneem. Die essays van Antoine Berman en Lawrence Venuti is indringend bespreek. Hulle het in sekere aspekte verskil, maar het saamgestem oor die idee dat die verskille tussen die bron- en teikentaal en -kultuur beklemtoon moet word wanneer daar vertaal word. Albei stel belang in hoe die 'kulturele andere daardie andersheid op die beste manier kan behou'.[25] In meer onlangse studies het deskundiges die filosofiese werk van Emmanuel Levinas oor etiek en subjektiwiteit oor hierdie saak toegepas.[26] Aangesien sy publikasies op verskillende maniere vertolk is, is verskillende gevolgtrekkings gemaak oor sy konsep van etiese verantwoordelikheid. Party het aangeneem dat die idee van vertaling as sodanig eties twyfelagtig kan wees, terwyl ander dit beskou as ’n oproep om die verhouding tussen die outeur of teks en vertaler as meer interpersoonlik te beskou, wat dit sodoende ’n gelyke en wedersydse proses maak.

Parallel met hierdie studies die algemene erkenning van die vertaler se verantwoordelikheid toegeneem. Al hoe meer vertalers en tolke word beskou as aktiewe deelnemers in geopolitieke konflikte, wat die vraag laat ontstaan hoe hulle eties onafhanklik van hulle eie identiteit of oordeel kan optree. Dit lei tot die gevolgtrekking dat vertaling en tolking nie as bloot ’n proses van taaloordrag beskou kan word nie, maar ook as sosiaal en polities gerigte aktiwiteite.[27]

Daar is algemene eenstemmigheid oor die behoefte aan ’n etiese praktykkode wat riglyne voorsien om onsekerheid te verminder en professionalisme te verbeter, soos in ander vakrigtings (byvoorbeeld militêre mediese etiek of regsetiek). Daar is egter nog steeds geen duidelike begrip van die konsep van etiek op hierdie gebied nie, opinies oor hoe so ’n kode daar sou uitsien, verskil hemelsbreed.

Antoine Berman dring aan op die behoefte daaraan om ’n vertaalprojek vir elke vertaling te definieer; die vertaler moet hom by sy eie projek hou en dit sal die enigste maatstaf vir getrouheid wees by vertaling.