Vendas

Die tradisionele Vendakraal word teen 'n steil helling of bo-op 'n heuwel uitgelê sodat dit vir vyande moeilik bereikbaar is. Daarby word dit dikwels met 'n sterk paalheining of 'n klipmuur omring. Die ingang van die kraal lei na ʼn groot plein wat ook gewoonlik omhein is. Links van die plein is die bees kraal en regs daarvan hokke vir kalwers en bokke. Elke gesin het sy eie wooneenheid wat agter die plein gebou word. 'n Wooneenheid bestaan uit ʼn woonhut, kookhut en werf en is met hout of klip omhein.

Die kaptein het boonop 'n hut waar bier gebrou word en die graanskure is op sy werf. Seuns word in 'n afsonderlike hut geïnisieer en dit word gewoonlik aan die buitewyke van 'n kraal aangetref. Die meeste krale het ook 'n gastehut. Die hutte is rond en die mure bestaan uit pale wat met klei gepleister word. Die kegelvormige grasdak hang oor die mure om ʼn stoep te vorm.

Soms word 'n lae klipmuur om die stoep gepak. Die hutte is eenvoudig gemeubileer en word oor die algemeen nie verdeel nie, maar die kapteinshut het aan die agterkant 'n spesiale plek waar vleis gehang word om droog te word. Die mure van die hutte word soms aan die binne- of buitekant met houtskool, wit klei en oker beskilder.

As gevolg van die Vendas se geografiese afgesonderdheid, het die volk se kultuur, behoudens geringe beïnvloeding deur Sotho- en Shangaan/Tsongabure, sy eiesoortigheid behou en verskeie elemente van hul tradisionele leefwyse verskil aansienlik van die van Suid-Afrika se ander Swart volke. Eie aan die Vendas is byvoorbeeld die speelkrale wat kinders bou. Dit is basies 'n miniatuurweergawe van die regte krale waar die kinders hul tyd verwyl deur die leefwyse van volwassenes na te boots.

Hoewel die speelkrale dien om die kinders op hul latere lewe voor te berei, vervang dit nie die inisiasie nie. Die Vendas hou 'n verskeidenheid inisiasieskole, waaronder die sogenaamde domba die bekendste is. Seuns en meisies kan daaraan deelneem, maar omdat dit hoofsaaklik vir meisies van betekenis is, woon seuns dit baie selde by. 'n Dombaskool word gewoonlik gehou wanneer 'n kaptein se dogter puberteit bereik. Dit word aangekondig met die geblaas op ʼn koedoehoring, een van die Vendas se tradisionele musiekinstrumente.

Al die meisies wat puberteit bereik het, neem dan vir die volgende 9 maande aan die seremonies deel. Die tydperk simboliseer die tyd wat van bevrugting tot geboorte duur en 'n groot deel van die onderrig wat die meisies ontvang, handel oor seksuele gedrag en geboorte gee. Hulle word ook bekend gemaak met die betekenisse van heilige voorwerpe, volksvertellings en dies meer. Die onderrig geskied hoofsaaklik deur gebarespel.

'n Belangrike deel van die domba is die luislangdans, wat saans en vroeg soggens uitgevoer word. Die meisies staan dig agtermekaar in 'n lang ry en hou mekaar aan die elmboë vas terwyl hulle stadig op die maat van tromme wieg en in ʼn sirkel beweeg. Meisies trou gewoonlik kort na afloop van die dombaseremonies omdat hulle volgens tradisie getroud moet wees voordat 'n volgende skool gehou word. Die Vendas is in sibbes georganiseer wat hul verwantskap langs die manlike linie (patrilineêr) en langs die vroulike linie (matrilineêr) bereken.

Die manlike linie is egter die belangrikste. Troues tussen sibbegenote word verbied en 'n man moet sy bruid gewoonlik met talle geskenke oorreed om haar familie te verlaat. Boonop moet hy 'n aansienlike bruidsprys aan haar vader betaal, wat gewoonlik die vorm van ysterskoffels aanneem, aangesien die Vendas min beeste besit. (Vendamans, en veral die Lembas, is kundige metaalbewerkers wat buiten yster ook koper en goud bewerk.)