Velnias
Velnias is een van twee skeppergode in die Litause mitologie. In die meeste skeppingsverhale word Velnias deur Dievas, die Oppergod geskep, terwyl hulle in ander versies van die begin van die wêreld af naas mekaar bestaan.
|
| |
|---|---|
|
Hoofartikels | |
|
Baltiese godsdiens | |
|
Hoofgodhede | |
|
Perkūnas · Gabija · Žemyna · Dievas | |
|
Heiligdomme en aanbidding | |
|
Alka · Romuva · Boomkultus | |
|
Rekonstruksie | |
|
Baltiese neopaganisme | |
|
| |
Alhoewel Velnias gewoonlik as die teenspeler van Dievas uitgebeeld word, verskil sy rol merkbaar van dié van Satan in die Hebreeus-Christelike mitologie. So is Velnias in die ou Litause godsdiens hoofsaaklik as aard-god en god van die onderwêreld beskou.[1] Eers later, met die kerstening van Litaue vanaf die laat 14de eeu, is die naam Velnias aan die Christelike duiwel met al sy negatiewe trekke oorgedra.
Velnias in die skeppingsmites
Volgens die meeste Litause skeppingsmites het die wêreld aanvanklik net uit water bestaan waarop Dievas, die oppergod, gewandel het. Sommige mites beskryf hoe Velnias (wat dikwels ook Liucius genoem word) deur Dievas geskep word - die oppergod spoeg uit of vryf stene teen mekaar totdat Velnias uit die vonke ontstaan.
Ander skeppingsmites verduidelik dat Dievas en Velnias van die begin van die tyd af naas mekaar bestaan het en die wêreld gemeenskaplik gevorm het. Tog vervul die twee godhede teenoorgestelde funksies: Dievas of God skep alle dinge wat nuttig en aantreklik is, Velnias vorm daarenteen alle dinge wat as skadelik of lelik kan geld. God skep vlaktes, terwyl Velnias klowe, bergpieke en moeraslande laat ontstaan. Dievas skep die gesonde mens, maar Velnias sorg daarvoor dat siektes hom pla. Dievas skep nuttige diere, terwyl roofdiere soos wolwe hul ontstaan aan Velnias te danke het. En wanneer Dievas die saad vir bome en nuttige gewasse uitsaai, lewer Velnias bloot stene op. Dit is Dievas wat doelbewus optree tot voordeel van die mens, terwyl Velnias hom slegs probeer naboots, maar nooit daarin slaag om sy oorspronklike planne te verwesenlik nie. Sodra Dievas die boere, wat harde werk verrig, met singvoëls verbly, besluit ook Velnias om 'n mooi voël te skep, maar het uiteindelik slegs 'n padda in hande. Dievas skep engele uit vonke, Velnias se pogings bly beperk tot duiweltjies.
Die Litause skeppingsmites verduidelik met hul teenspeler-motief dat die wêreld, soos ons dit ken, ondenkbaar sou wees sonder die onvrywillige samewerking van Dievas en Velnias. Velnias word nie soseer as kwaaddoener voorgestel nie, maar eerder as komiese figuur.
Verwysings
- Marianna Butenschön: Von der «Besonderheit des Issa-Tals» - Wie der Teufel zur beliebtesten Gestalt in der litauischen Folklore wurde. In: Estland, Lettland, Litauen. München: Piper 1992, bl. 201