Tisza
Die Tisza (Duits: Theiß; Hongaars: Tisza, [ˈtisɒ]; Oekraïens: Тиса, Tisa, [ˈtɪsɑ]; Roemeens: Tisa, [ˈtisa]; Serwies: Тиса, Tisa, [tîsa]; Slowaaks: Tisa, [ˈtisa]; Latyn: Tissus; Antieke Grieks: Πάθισσος, Pathissus) is 'n groot suid-vloeiende rivier in Sentraal- en Oos-Europa. Die rivier, met 'n lengte van 1 419 km, vorm die grootste sytak van die Donau (volgens sy gemiddelde afloop van 792 m³/s is die Tisza die tweede waterrykste takrivier ná die Sava, maar nog voor die Inn en die Drava). Die Tisza is eens die "mees Hongaarse rivier" genoem, omdat sy loop volledig in die Koninkryk Hongarye binne Oostenryk-Hongarye geleë was. Vandag vloei die Tisza deur vyf Europese lande en landskappe soos die Groot Hongaarse Laagvlakte, die Pannoniese Laagvlakte en die Poesta. Die stroomgebied van die Tisza word vir intensiewe boerdery gebruik.
| Tisza | |
|---|---|
| Die Tisza in Szeged, Hongarye. | |
 Die stroomgebied van die Tisza. | |
| Oorsprong | Samevloeiing van Swart en Wit Tisza by Rachif, Oekraïne Karpate (Woudkarpate) |
| Monding | oos van Novi Sad en noord van Belgrado, Serwië Donau |
| Stroomgebied | Oekraïne, Roemenië, Hongarye, Slowakye, Serwië |
| Lengte | 1 419 km (882 myl)[1] |
| Oorspronghoogte | 2 020 m (6 630 voet) |
| Mondinghoogte | 80 m (262 voet) |
| Gemiddelde afloop | 792 m³/s (28 000 vt/s³)[1] |
| Stroomgebiedopp. | 156 087 km² (60 266 myl²)[1] |
 Kaart van die Tisza-bekken in Europa. | |
Die Tisza ontstaan deur die saamvloei van die Swart en Wit Tisza by Rachif, Oekraïne, in die Karpate, net noord van die grens tot Roemenië. Net oos ontspring die Proet, 'n ander groot sytak van die Donau. Aansluitend vloei die Tisza in 'n westelike rigting langs die grens met Roemenië en bereik Hongarye. Hier maak die rivier 'n skerp boog in 'n noordelike rigting tot by die drielandepunt van Hongarye, Slowakye en Oekraïne, maar vloei aansluitend in 'n suidwestelike rigting deur Hongarye, parallel met die Donau verder wes. Net suid van die stad Szeged, die grootste stad aan die rivierloop, bereik die Tisza Serwië en vloei in 'n suidelike rigting deur die outonome provinsie Vojvodina. Twee van die Tisza se hoofkanale, Keleti en Nyugati is hier geleë. Halfpad tussen die Serwiese stede Novi Sad in die weste en Belgrado in die suide mond die Tisza in die Donau uit.
Geskiedenis
Na die Tisza is die Laat-Neolitiese Tisza-beskawing genoem. Tydens die bestaan van die Romeinse Ryk het die Tisza, wat deur die Romeine Tissus genoem is, sedert die verowering deur Trajanus in 101 die westelike grens van die Romeinse provinsie Dacië gevorm. Volgens 'n legende is die oorskot van Attila die Hun onder 'n afgeleide gedeelte van die Tisza begrawe.
In die 19de eeu is die Tisza onder die Habsburgse bewind gekanaliseer en teen die einde van die 19de eeu was dit die visrykste rivier in Europa.
Verwysings
- (en) Klement Tockner; Urs Uehlinger; Christopher T. Robinson, reds. (2009). Rivers of Europe (1ste uitg.). Londen: Academic Press. Sec. 3.9.5. ISBN 978-0-12-369449-2.
Eksterne skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tisza.- (en) "Tisza River". Encyclopædia Britannica. Besoek op 9 Maart 2019.
