Thomas Holden Bowker

Die Bowkers se plaas Tharfield naby Port Alfred. Holdenhet dit geëerf, maar hy het geen aanleg vir die boerdery gehad nie.

Bowker was die vierde oudste van die nege seuns van Miles Bowker en sy vrou, Anna Maria Mitford, wat met die Weymouth as 1820-Setlaars na Suid-Afrika gekom het. Die Bowkers vestig hul op die plaas Olivebarn waar Holden, soos die seun in die wandel bekend was, in die vrye natuur opgroei en intiem met die veldlewe kennismaak. Soos die meeste kinders van Setlaars, leer Bowker homself. Met 'n goeie verstand bedeel, snap hy vinnig wat hy lees. Hy doen in 1828 kommandodiens teen Fetcani en as luitenant in die eerste bataljon van die Khoiregiment maak hy die Sesde Grensoorlog (1834–’35) mee. Sy dagboek oor hierdie grensoorlog berus in die Cory-biblioteek van die Rhodes-universiteit. Met die dood van sy vader in 1839 word hy erfgenaam van Tharfield, 'n plaas naby Port Alfred maar toon geen aanleg vir die boerdery nie en voer 'n sukkelbestaan.

Gedurende die Sewende Grensoorlog (1846–’47) was hy in bevel van 'n militêre pos by Kafferdrif aan die Visrivier. In 1850 dien hy as magistraat in die Katriviergebied waar die kennis wat hy opdoen van die Khoi-nedersetters hom later goed te pas sou kom. Hy het reeds algemene bekendheid as krygsman en verstandige raadsman verwerf. Met die Agtste Grensoorlog (1850–’53) was hy kommandant van die burgers wat die nedersetting Whittlesea in die gebied tussen die Katberg en die latere Queenstown verdedig teen die swart krygers en hul Khoi-bondgenote wat teen die Kaapse owerheid in opstand gekom het. Herhaalde aanvalle word onder sy leiding deur die klein getal setlaars met sukses afgeweer tot hulp van buite opdaag. Bowker se heldhaftige optrede tydens die gevegte van 1851, veral met die herowering van Fort Armstrong wat in rebellebesit was, verseker die vrede in die omgewing vir 'n lang ruk en hy ontvang van die dankbare burgers 'n beurs en 'n getuigskrif vir sy groot dienste. Gedurende die oorlog ly hy groot persoonlike verliese en hy moet daarby uit eie geld in die krygsbehoeftes van sy manskappe voorsien.

Die opening van die eerste Kaapse Wetgewende Vergadering (1854). Bowker het Albanie verteenwoordig.

Hy beywer hom onophoudelik vir vergoeding vir persone wat deur die grensoorloë geruïneer is. Later dien hy vergeefs 'n versoekskrif by die Kaapse parlement in vir vergoeding van sy eie verliese. In 1853 word hy as verteenwoordiger vir Albanie lid van die eerste verkose Kaapse Wetgewende Vergadering. Hy dien as sodanig tot 1858 en daarna as lid van Victoria-Oos (Queenstown) tot 1863.

Die dorp Queenstown met sy stervormige middelste plein wat op verdediging gerig is, is volgens sy advies beplan. In 1864 stel hy hom op versoek van sommige Oranje-Vrystaters as kandidaat vir die vakante presidentskap, maar verloor die verkiesingstryd teen J.H. Brand. Sy deelname as Engelssprekende aan die Vrystaatse politiek toon hoe gewild Bowker in alle kringe was. Hy was ook oral bruikbaar en in 1872 dien hy as sekretaris van die Landkommissie op die New Rush-delwerye by Kimberley.

Op sy oudag breek hy sy heup en moet gedurende sy laaste lewensjare van 'n kruk gebruik maak. Hy is op die familieplaas Tharfield begrawe.

As amateurwetenskaplike was Bowker een van die eerste mense wat plaaslike klipwerktuie geïdentifiseer het. Gedurende die jare vyftig grawe hy baie van hierdie klipwerktuie ongeveer 4,5 m onder die bodem van die Visrivierbekken uit en skenk 41 daarvan aan die Royal Artillery Museum, Woolwich, Londen. George Busk, verbonde aan die Internasionale Kongres vir Prehistorie en Argeologie, skryf in 1869: “The importance lies in his recognition of the material at a time when very little was known about prehistoric Archaeology anywhere in the world. It is Bowker's recognition of human evidence from a purely geological deposit that is of such im-mense importance to our subject.”

Bowker se agt broers het almal 'n leidende aandeel geneem aan die Sesde, Sewende en Agtste Grensoorloë asook aan die lewe op die grens in al sy vertakkings. Hulle was John Mitford Bowker; William Monkhouse Bowker; Miles Brabbin Bowker (1806–'64); Bertram Egerton Bowker (1810–'1907), LWR vir die Kaapkolonie (1879–'83); Robert Mitford Bowker; Septimus Bourchier Bowker (1814–'95); Octavius Bourchier Bowker (1816–'99), die beroemde skut wat die Vrystaters tydens die Basoeto-oorloë help, en James Henry Bowker, soldaat en natuurkenner. Bowker se twee susters was Anna Maria Bowker (1820–'95), getroud met John Frederick Korsten Atherstone ('n seun van dr. John N. Atherstone), en Mary Elizabeth Barber, ’n uitsonderlike natuurvorser.

Uit Holden Bowker se huwelik met Julia Eliza McGowan (1854) is sewe kinders gebore. 'n Portret van hom deur W.G. Bevington hang in die 1820-Setlaarsgedenkteken-museum in Grahamstad, waar sy leergebonde sketsboeke ook bewaar word. 'n Portret deur Pamela Mitford-Barberton hang in die stadshuis van Queenstown (dis onbekend of dit nog die geval is), terwyl die Setlaar-versameling in die Albany-museum borsbeelde van hom deur Ivan Mitford-Barberton huisves.

• (af) Krüger, prof. D.W. (hoofred. tot 1970) en Krüger, D.W. (hoofred. sedert 1971). 1972. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.

• (en) Foto's en nadere besonderhede van die familie Bowker, op 1820settlers.com. URL besoek op 6 Mei 2016.