Thijs Nel

Mathijs Isak Nel was ’n bekende kunstenaar, pottebakker, skrywer, dramaturg, digter en filosoof. Hy is op 8 Junie 1943 op die plaas Waterkloof in die Waterberg naby Ellisras gebore en word groot in Noordwes-Transvaal. Hy matrikuleer aan die Hoër Landbouskool Merensky op Tzaneen, waarna hy sy jaar militêre diensplig voltooi en dan kuns studeer aan die Universiteit van die Witwatersrand. Hy behaal ’n B.A.-graad in die Skone Kunste. Vanaf 1965 tot 1970 is hy kunsredakteur van Die Vaderland. Tussen 1970 en 1975 woon, werk en studeer hy in Parys in Frankryk, eers vir twee jaar by die Cité International des Arts, waar hy muurskilderye voltooi by Bois d’Arcy en Neuilly-sur-Marne en litografie bestudeer in die ateljees van Henri Deprest en Jean-Paul Pons. Daarna deel hy ’n ateljee met opera-direkteur en ontwerper Jean-Yves Taverniér, waar hy waardevolle ondervinding opdoen met die gebruik van lig-effekte. By sy terugkeer na Suid-Afrika vestig hy hom in Ferndale in Randburg, waar hy sy eie ateljee het en meer as veertig kunsuitstallings daar asook elders hou, soos by die Randse Afrikaanse Universiteit, ander plekke in Suid-Afrika en in Frankryk, Botswana en Zimbabwe. Sy bekoring met die antieke skoonheid van die subkontinent veroorsaak dat hy Indië ’n hele paar keer besoek.

Vanaf 1990 begin hy om die moontlikhede van klei en keramiek in die kuns te ondersoek. In 1997 verhuis hy en sy lewensmaat Johan Gerber na Oudtshoorn, waar hy onder andere aktief betrokke is by die Felix-trust, wat kleihuise verskaf as antwoord op Suid-Afrika se behuisingsnood. Van sy kunswerke is in talle museums en private versamelings opgeneem en sy werk word verteenwoordig in openbare en private versamelings in Frankryk, die Verenigde Koninkryk, die Verenigde State van Amerika, Nederland, Israel, Ethiopië, Suid-Afrika en China. Onder sy opdragwerk tel die 1971-muurskilderye in die eetkamer van die Amadeus Mozart-skool in Bois d’Arcy naby Versailles in Frankryk, die dekor vir Sukovs se produksie van Don Pasquale en etlike fonteine vir bekende tuine, onder andere die Vrede vir Afrika-fontein op die kampus van die Universiteit van Pretoria. By die Taaldagviering van die ATKV (Kannaland) in Oudtshoorn op 12 Augustus 2005 lewer hy ’n rede oor Langenhoven as kunstenaar.

Sy drama Fleur de lys word in 1986 by die Kampustoneelfees opgevoer. Die drama speel af in Parys, met ’n Suid-Afrikaanse skilder wat daar werk as hooffiguur. Hy het interaksie met twee Amerikaners (een ’n dwelmverslaafde wat kuns studeer en die ander een besig om Chinees te leer), ’n Franse musikus en ’n Suid-Afrikaanse meisie wat au pairwerk doen en 'n kunsstudent is. Die drama behandel die probleme wat jongmense ondervind in ’n vinnig veranderende wêreld. Die Suid-Afrikaner keer eindelik terug huis toe om gesamentlike verantwoordelikheid vir sy land te aanvaar eerder as om weg te hardloop, terwyl die Suid-Afrikaanse meisie moet besluit of sy die kind wat sy by ’n swart minnaar verwag gaan aborteer of nie.[1] Fluit vir die vlieë word in 1987 deur TRUK opgevoer met Sandra Prinsloo in die hoofrol en sy verwerf beide die Vita-prys en Dalro-prys vir haar vertolking. Hierdie drama lewer op verrassende en unieke manier kommentaar op die Christus-verhaal. Jan en Kato vier hulle 33e huweliksherdenking, maar twee swerwers onderbreek die fees. Kato Vermaak is ’n aardse maar intelligente vrou wat haar lewe verspil het in ’n huwelik met ’n man (Jan) wat nie by haar pas nie. Om te ontvlug tree sy dikwels vreemd op, het ’n vreemde sin vir humor en kommunikeer vreemd met haar seun Gabrieel (straks ’n verhulde engel). Twee voortvlugtiges, Josef-en-Maria tipes, word deur Jan opgelaai en huis toe gebring, maar die man het hul kind vermoor en begrawe. Die Christus-kind binne die struktuur van verwysings is ’n swart meisie, waardeur die tradisionele manlike wit-sentriese opvattings van die Godheid en die Christendom uitgedaag word. Ten spyte van die verwikkelde onderbou is die stuk basies ’n komedie wat op hierdie gebied ook slaag deur die realistiese boertigheid van die dialoog en handeling. Ander opgevoerde dramas sluit in In memoriam patris (1988) en Brief vir die harlekyn (2007). In memoriam patris se aksie vind plaas langs die graf van ’n vader. Sy drie kinders, ’n ballerina, ’n predikant en ’n boer, het teruggekeer huis toe om hom te begrawe. “Brief vir die harlekyn word by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees opgevoer en is Nel se verwerking in ’n sirkus-milieu van die essays Fragment en Brief vir die harlekyn uit Stille waters van C.J. Langenhoven. Dit handel oor die kunstenaar as martelaar en hoe die lyding kuns word. Hy skryf ook die drama Gebroke glas, waarin die verhouding tussen ’n ouer vrou en ’n jong man verken word. ’n Musiekstuk oor die verlore seun verskyn ook uit sy pen, waar hy die metafisiese, intellektuele en fisiese van hierdie verhaal ondersoek. Vir die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie vertaal hy programme soos Arsene Lupin vanuit Frans in Afrikaans.

Hy skryf ook kortverhale en publiseer daarvan in letterkundige tydskrifte soos Kol en Donga. Sy publikasie debuut is met die kortverhaalbundel[2] ’n Annerster soort,[3] waarvan die oorgrote meerderheid verhale reeds tussen 1965 en 1969 geskryf is en baie daarvan ook in letterkundige tydskrifte gepubliseer is. Die verhale in die eerste afdeling van die bundel behandel die kinderjare van ’n groep seunskarakters op die Transvaalse platteland, terwyl die verhale in die tweede afdeling meer eksperimenteel van aard is en aansluit by die buitestaandertema en surrealisme eie aan die Sestiger-prosa. Die derde afdeling sluit weer aan by die eerste afdeling en bevat Kruis of munt, ’n klaarblyklike nie-fiksionele jeugherinnering. Die verhale beeld meermale ’n worsteling uit in die soeke na begrip, aanvaarding en betekenis. In die titelverhaal bevind die hoofkarakter hom in ’n wêreld waarmee hy bitter min gemeen het en is hy gedoem om soos ’n vreemdeling en uitgeworpene sy lewe te slyt. Veral aangrypend is ’n Grafskrif vir Martha, wat handel oor die vriendskap tussen ’n eenkant jong seun en ’n toegewyde bokoppasser, ’n swart vrou van ’n ­ander kontrei wat deur die ­ander mense van die plaas as “mal” bestempel word. Die seun en ­Martha sien mekaar se andersheid raak en reik uit na mekaar. Eindelik maak die jong seun twee kere kennis met die dood; eers die dood van sy oupa, en toe dié van Martha, wat ’n ­boklam teen ’n slang wou beskerm en toe self deur die slang gepik is. Sy bundel Sluitsteen, wat hy privaat in ’n beperkte, genommerde oplaag uitgee, open met die gedig Apologie. Hierdie gedig is ’n besinning oor die dood, wat open met die strofe “om te sterf is ’n misdaad wat almal pleeg”. Die bundel bevat verder hoofsaaklik essays, kortverhale en besinnings oor die dood en betekenis, soos reeds gesuggereer deur die titel. Waar die werklikheid van hierdie stukke vol dood, verlies en vertrek is, bied skoonheid telkens troos, sodat die dood van godsdienstige clichés bevry word en die bundel ’n troosbundel word. In Skeppingsdrif oftewel kreatiwiteit bundel hy sy credo oor die skeppingsaktiwiteit, geïllustreer met kleurplate van sy werk. Die kortverhaal Boormasjien, wat oorspronklik in April 1972 in Contrast gepubliseer is, word deur Hennie Aucamp in die versamelbundel Blommetjie gedenk aan my opgeneem. Ander versamelbundels waarin sy werk opgeneem word, sluit in Borde borde boordevol saamgestel deur Hennie Aucamp en Soort soek soort saamgestel deur Johann de Lange.

Hy skryf ook gedigte en maak in 2003 ’n skenking aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum van ’n reeks skilderye waaruit gedigte ontstaan het, sodat dit in wese ’n digbundel in wording verteenwoordig. ’n Manuskrip van gedigte stel hy in 2011 saam onder die titel Eggo's van ’n ego.

In 1990 vereer die Universiteit van Pretoria hom vir sy bydrae tot kuns in Suid-Afrika. By die Klein Karoo Nasionale Kunstefees verower hy in 2003 die Kanna Visuele Kunste-prys vir sy Vuka Uzenzele ("staan op en help jouself") kunsvlytprojek, waar hy plaaslike vroue in Bongolethu in die Klein-Karoo help om met klei posbusse en ander ornamente te vervaardig. In 2005 ontwerp hy die Kanna-trofee en hy word in hierdie jaar ook benoem as internasionale visuele kunstenaar van die jaar deur die International Biographical Centre in Cambridge.

Nel is op 27 Maart 2020 in die versorgingseenheid van 'n aftreeoord in Oudtshoorn oorlede.[4]