Theodor Adorno

Theodor W. Adorno is vroeg reeds as sosioloog opgelei. Daarbenewens was hy hoofsaaklik 'n filosofiese denker. Die etiket "sosiale filosoof" beklemtoon die sosiaal-kritiese aspek van sy filosofiese denke, wat vanaf 1945 'n intellektueel prominente posisie in die kritiese teorie van die Frankfurt Skool ingesluit het. Saam met Max Horkheimer, Walter Benjamin en Herbert Marcuse, was hy 'n stigter van hierdie filosofiese skool, wat vanaf die 1930's en later in die sestigerjare 'n sterk invloed op studentebewegings in Wes-Europa uitgeoefen het. Die idees van die Frankfurt Skool het ook geleidelik 'n invloed op die sosiale wetenskappe begin uitoefen.

Sy beroemdste werk Dialektik der Aufklärung (Die Dialektiek van die Verligting) het hy saam met Max Horkheimer geskryf. Daarin het hulle beskryf hoe die Verligting, wat vir rasionaliteit en vooruitgang bestaan het, in die teenoorgestelde rigting beweeg het en hoe die dwang van die natuur gereproduseer word in die oorheersingsdrang. Hulle het na die Holocaust verwys as voorbeeld.

Van 1944 tot 1950 was Adorno hoof van die Berkeley-projek oor die aard en omvang van antisemitisme, wat ontwerp is om die oorsake van anti-semitiese vooroordele te ondersoek en die sentrale tesisse van die dialektiek van die verligting empiries te toets. In besonder is die sogenaamde F-skaal ontwikkel en gebruik om die mate van outoritarisme (d.w.s. vatbaarheid vir outoritêre, anti-demokratiese en fascistiese tendense) by proefpersone te meet. Die resultate van hierdie projek is weerspieël in die boek The Authoritarian Personality, wat nog steeds as 'n klassieke werk op hierdie gebied beskou word.

Adorno was krities op alle gebiede. Hy is byvoorbeeld as musiekkritikus gevrees. Hy was ook die musiekdirekteur van 'n radioprojek.

As komponis kon hy egter nie die skaduwee van sy onderwyser, Alban Berg, ontvlug nie. Adorno het die toenmalige invloedryke, maar nou sterk gekritiseerde boek "Filosofie van Nuwe Musiek" geskryf, wat vir baie dekades die Duitse musiekklimaat ingrypend sou beïnvloed. In die boek maak hy 'n vergelyking tussen die musiek van Arnold Schönberg en dié van Igor Strawinski, en spreek hom ten gunste van eersgenoemde uit.

Die filosofie van Adorno is nie soseer 'n positiewe stelsel nie, maar eerder 'n kritiek op bestaande stelsels. Hy was veral bekommerd oor die onderdrukkende kapitalistiese samelewing (hoewel hy die kommunistiese samelewing nie as beter beskou het nie). In Adorno se oë is die kapitalistiese samelewing, 'n samelewing van gelykheid en eenvormigheid waarin die nie-identiese onderdruk word.

Wetenskap, die stewige verhouding en die harmonieuse eenheid van die klassieke kunsstyle is deel van hierdie onderdrukkende stelsel. Sistematiek, identiteit en harmonie word toegepas ten koste van alles wat nie in hierdie stelsel pas nie. Onder die formele bevele van die wetenskap en die kuns is haat teen die nie-identiese, die ware individu. Dit is eintlik die vrees vir die onbekende en onbeheerbare. Adorno ondersoek hierdie vrees in The Authoritarian Personality.

Die Westerse tradisie van Verligting is altyd gefokus op die beheer van die werklikheid. Dit is veral duidelik in die bestuur van die natuur deur middel van tegnologie. Met hierdie drang om te beheer, vernietig die Verligting ook homself. Die menslike en nie-menslike natuur, wat nie rasioneel is nie, word ontken deur die kritiek op die formele redenasie en uiteindelik vernietig, waarmee ook alle betekenis verdwyn.

Adorno het die kulturele industrie gesien as 'n masjien wat daarop gemik is om die individu in lyn te hou en uniformiteit te bevorder. Die kultuurbedryf maak mense passief en gewillig, volgens Adorno. Die kulturele industrie skep byvoorbeeld vals behoeftes; behoeftes wat deur kapitalisme geskep word, wat ook hiervoor voorsiening maak. Dit wil sê: die kultuurbedryf skep die vraag na wat kapitalisme bied. Alhoewel die kultuurbedryf die indruk van diversiteit gee, is al sy uitdrukkings variasies op dieselfde tema, wat uiteindelik tot die eenvormigheid en aanpassing van die individu tot die massas lei. Die individu word wysgemaak daarvan dat dit sy eie, unieke smaak en voorkeur is. Dus word hy verhinder om te ontwikkel tot 'n persoon met unieke eienskappe. Hierdie ideologie is onderliggend aan die artikel "On Popular Music" (1941), waarin Adorno populêre musiek as 'n produk van die kapitalistiese kultuurbedryf gekritiseer.

Hy is ook die ontwerper van die sogenaamde F-skaal, 'n omvattende toets om te ondersoek in watter mate jy vatbaar is vir fascistiese idees.

• Opvoeding tot mondigheid. Utrecht/Antwerpen, 1971.
• Minima Moralia. Utrecht/Antwerpen, 1971.
• The Authoritarian Personality (in samenwerking met E. Frenkel-Brunswick, D.J. Levinson en R. Nevitt Sanford). New York, 1950.

• Hierdie artikel is vertaal vanuit die Nederlandse Wikipedia

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Theodor Adorno.

• Artikel oor Adorno in die Stanford Encyclopedia of Philosophy