Swart Dood

Die verspreiding van die pes in die Nabye Ooste en Europa (1346-1353).

Builepes, wat deur die bakterie Yersinia pestis veroorsaak word, is algemeen teenwoordig in vlooie wat voorkom op knaagdiere soos rotte en marmotte in verskeie wêrelddele, insluitende Sentraal-Asië, Koerdistan, Wes-Asië, Noord-Indië en Oeganda.[1] Weens klimaatsveranderings in Asië het knaagdiere uit die droë graslande gevlug na gebiede wat digter bevolk is, en so het hulle die siekte versprei.[2] Grafte uit 1338-'39 in Kirgisië het inskripsies wat na pes verwys en dui vermoedelik die begin van die epidemie aan. Van daar kon dit maklik na China en Indië versprei het.[3] In Oktober 2010 het mediese genetici voorgestel dat al drie groot vlae van die pes in China kon ontstaan het.[4]

Die Mongoolse inval in China in die 13de eeu het ’n afname in landbou en handel teweeggebring. Aan die begin van die 14de eeu was daar ’n ekonomiese herstel. In die 1330's het ’n groot getal natuurrampe en peste tot groot hongersnood gelei. Dit het in 1331 begin, met ’n dodelike pes wat kort daarna uitgebreek het.[5] Epidemies wat die pes kon ingesluit het, het tot 25 miljoen Chinese en ander Asiate doodgemaak in die 15 jaar voordat dit Konstantinopel in 1347 bereik het.[6][7]

Die siekte het dalk met die Syroete langs beweeg saam met Mongoolse leërs en handelaars, of dit kon per skip aangekom het.[8] Teen die einde van 1346 het verslae van pes die hawens van Europa bereik: "Indië was ontvolk; Tartarye, Mesopotamië, Sirië en Armenië was vol lyke."[9]

Die pes is na bewering in 1347 deur Genuese handelaars by die hawestad Kaffa in die Krim na Europa gebring. Ná ’n lang beleg van Kaffa, waartydens die Mongole die siekte gehad het, het hulle besmette lyke oor die stadsmure gegooi om die inwoners aan te steek. Die Genuese handelaars het gevlug en die pes per skip na Sisilië en die suide van Europa geneem, van waar dit noordwaarts versprei het.[10] Of dié hipotese korrek is of nie, dit is duidelik verskeie toestande van destyds soos oorlog, hongersnood en die weer het tot die intensiteit van die Swart Dood bygedra.

Tekens en simptome

Tekens van die pes aan ’n hand: Gangreen in die vingers laat die vel en vleis doodgaan en swart word.

’n Bult aan die lies van iemand met builepes. Opgeswelde limfkliere (buile) kom dikwels in die nek, armholtes en lieste voor.

Destydse verslae oor die pes verskil dikwels of is onnoukeurig. Die simptoom wat mees algemeen opgelet is, was die verskyning van buile in die lieste, nek en armholtes waaruit etter gevloei het en wat gebloei het as dit stukkend gemaak is.[11] Volgens die Italiaanse skrywer en digter Boccaccio het die bulte aan die lieste en armholtes voorgekom. Sommige het so groot soos appels geword en ander so groot soos eiers. Van daar het dit in alle rigtings versprei. Dan het swart kolle aan die arms of bobene verskyn – sommige min en groot en ander baie en klein. Dié bulte en kolle "was ’n teken van die naderende dood".[12]

Die enigste mediese detail wat twyfelagtig is in Boccaccio se weergawe is dat die buile ’n "teken van die naderende dood" was: As die etter uit die buile kom, is herstel moontlik.[13]

Hierdie simptome is gevolg deur akute koors en die opgooi van bloed. Die meeste slagoffers is twee tot sewe dae ná die aanvanklike infeksie dood. Sproetagtige kolle en ’n uitslag,[14] wat deur vlooibyte veroorsaak kon gewees het, is geïdentifiseer as nog ’n moontlike teken van die pes.

Sommige verslae, soos dié van Lodewijk Heyligen, wie se meester, kardinaal Colonna, in 1348 aan die pes dood is, het ’n besondere vorm van die siekte genoem wat die longe aangetas en tot asemhalingsprobleme gelei het.[11] Dit word met pneumoniese pes vereenselwig.