Suid-Afrikaanse onrus van 2021

Meer as die helfte van die Suid-Afrikaanse bevolking leef in armoede, met 'n werkloosheidsyfer van 32%. Die ekonomiese afswaai wat die Covid-19-pandemie teweeggebring het, het die ekonomiese krisis vererger.[12]

Voormalige president Jacob Zuma is in Maart 2018 van korrupsie aangekla, hoofsaaklik in verband met die land se omstrede wapentransaksie van R30 miljard.[13] Die regstryd het sedertdien voortgeduur, waartydens Zuma se regspan 'n beroep gedoen het vir meer tyd om voor te berei en te probeer om die aangeklaagde ontslaan te kry. Gedurende sy verhoorverrigtinge was Zuma herhaaldelik afwesig van die hof weens mediese redes.

Die betogings het op 8 Julie 2021 begin nadat oudpresident Jacob Zuma op 29 Junie 2021 tot 15 maande tronkstraf gevonnis is weens minagting van die hof, nadat hy tydens sy nege jaar in die amp geweier het om by 'n kommissie van ondersoek te verskyn.[14] Hy is tot einde 4 Julie gegun om homself oor te gee, waarna die polisie verplig sou wees om hom in hegtenis te neem. Die grondwethof het egter op 3 Julie ingestem om sy aansoek op 12 Julie aan te hoor.[15]

Die Suid-Afrikaanse polisiediens is toe aangesê om hom op 7 Julie 2021 in hegtenis te neem as hy weier om oor te gee. Gewapende ondersteuners het naby sy huis bymekaargekom om sy inhegtenisneming te probeer keer.[16] Hy het homself egter laat die nag van 7 Julie[17][18] aan die Suid-Afrikaanse Polisie oorgegee, waarna hy in die Estcourt korrektiewe sentrum opgeneem is om met die uitdien van sy tronkstraf te begin.[16]

Zuma betwis sy aanhouding op 9 Julie in die hooggeregshof in Pietermaritzburg op grond van sy swak gesondheid, maar dit is verwerp.[19] Sy inhegtenisneming het gelei tot gewelddadige betogings deur sy ondersteuners, wat hul veldtog “Free Jacob Zuma and shut down KZN” genoem het, in die KwaZulu-Natal provinsie.[20]

Na Zuma se inhegtenisneming het wydverspreide betogings landwyd begin, met sy ondersteuners wat geëis het dat hy vrygelaat word.[21]

Die onluste en wetteloosheid het op die aand van Sondag 11 Julie 2021 losgebars, toe verskeie nuusbronne berig het oor skote en ontploffings wat by plaaslike winkelsentrums en woongebiede gehoor is.[22] Die geweld het vinnig toegeneem, en teen die oggend van Maandag 12 Julie 2021 is verskeie maatskappye en winkelsentrums gedwing om vir besigheid te sluit ná groot plundering en geweld.[23] Op 16 Julie 2021 was reeds 212 mense in die onluste dood.[24][25][26]

Jacob Zuma se dogter, Duduzile Zuma-Sambudla, is onder diegene wat die plundering en geweld aangemoedig het om die vrylating van haar vader te verseker.[27] Volgens die minister van staatsveiligheid, Ayanda Dlodlo, ondersoek hulle inligting of senior voormalige agente in die intelligensie-agentskap en senior ANC-lede ondersteuners is van oud-president Jacob Zuma, verantwoordelik is vir die aanhitsing van die onlangse geweld in KwaZulu-Natal en Gauteng [28] Bheki Cele, minister van polisie, het bygevoeg dat die veiligheidsgroep se departemente ondersoek doen na tien tot twaalf mense wat die onluste deur sosiale media aangevuur het.[29]

Thulani Dlomo, die voormalige hoof van die spesiale operasie-eenheid van die Staatsveiligheidsagentskap en 'n lojale ondersteuner van Zuma, is onder andere ondersoek vir die aanstigting van die onrus.[30]

Aanvanklik is die Suid-Afrikaanse Polisiediens (SAPD) in die Nkandla-distrik ontplooi om die aantal betogings in die gebied te beheer.[31][32]

Die naweek het die SAPD gesukkel om die grootskaalse plundering en beskadiging van infrastruktuur te beperk.[33] Druk het op die regering toegeneem om ook die leër te ontplooi.[34]

Die oggend van Maandag 12 Julie 2021 is die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag (SANW) in Gauteng en KwaZulu-Natal ontplooi.[35][36]

Op die aand van 12 Julie 2021 het president Cyril Ramaphosa die land oor die onluste toegespreek en gesê dat die gewelddade in die demokratiese Suid-Afrika voorheen "selde gesien is". Ramaphosa het die onluste as opportunistiese dade van geweld genoem, met verwysing na die gebrek aan grief of enige politieke saak wat die vernietiging deur die betogers kan regverdig. Hy het die Grondwet van Suid-Afrika beklemtoon, wat die regte van almal om hulself uit te druk waarborg, maar verklaar dat die slagoffers van die geweld wat plaasvind die werkers, vragmotorbestuurders, sake-eienaars, die ouers van diegene wat hul lewens verloor het, niks verkeerd gedoen het nie.

Hy het die impak van die onluste op die COVID-19-inenting bespreek en gesê dat die toediening van entstowwe hiermee ernstig ontwrig word. Hy het ook opgemerk hoe die ekonomie van die land verdere uitdagings in die gesig staar as gevolg van die onrus wat die veiligheid van gewone Suid-Afrikaners en die beskikbaarheid van voedsel en medisyne bedreig. Die ontplooiing van SANW om die onrus te beëindig, is ook geregverdig.[37]

Die leier van die Demokratiese Alliansie, John Steenhuisen, het aangekondig dat die party strafregtelike aanklagte teen Jacob Zuma se kinders, Duduzane Zuma en Duduzile Zuma-Sambudla, sowel as Julius Malema, leier van die Ekonomiese Vryheidsvegters, aanhangig gaan maak na kommentaar op sosiale media wat geweld en plundering aanhits.[38] Die leier van ActionSA, Herman Mashaba, het 'n aparte, regsgeding teen die regering en die ANC aangekondig omdat hulle nie vinnig opgetree het teen die onluste en plundering nie. Mashaba het gesê dat "ons glo dat daar meer as voldoende regspraak is wat dit 'n sterk toetssaak maak, en ons help om die regering verantwoordelik te hou vir die opsetlike versuim om die regte wetstoepassing en die beskerming van lewens, lewensbestaan en eiendom te verseker".[39]

Op 13 Julie 2021 het die voorsitter van die Afrika-unie Kommissie, Moussa Faki, 'n persverklaring uitgereik waarin hy die geweld in Suid-Afrika veroordeel. Dit het ook gewaarsku dat interne wanorde die stabiliteit van die streek kan bedreig.[40] Die Verenigde Nasies in Suid-Afrika het ook die geweld veroordeel en steun vir die regering uitgespreek.[41]

Die sluiting van die pad op beide die N3 en die N2 het die vervoer van goedere vanaf die ooskus na provinsies in die noorde beïnvloed.[42][43][44] Dit het 'n invloed op die vervoer van goedere na ingeslote lande, insluitende Botswana, Zimbabwe en Zambië.[45][46]

Verskeie logistieke en brandstofondernemings het 'n gedwonge tydelike sluiting van hul bedrywighede in KwaZulu-Natal verklaar, met verwysing na die vrees vir voortgesette plundering, kapings, vragmotorverbrandings en maatskaplike onrus wat die sakebedrywighede verder kan beïnvloed, wat kan bydra tot addisionele kostes bo en behalwe die plundering en saakbeskadiging.[47][48]

Die vraghouerhawens van Richardsbaai en Durban het aktiwiteite gestaak. Houers in die hawe van Durban is geplunder. Na verskeie aanvalle op vragmotors is die N3-snelweg, wat die hawe van Durban met Johannesburg verbind, op 10 Julie gesluit.[49]

Die staatsbeheerde logistieke operateur Transnet het op 14 Julie die verkeer op 'n spoorlyn wat Johannesburg met die kus verbind, gestaak.[50]

Leë rakke in 'n kruidenierswinkel weens paniekkoop tydens die onrus in Suid-Afrika in 2021

Op 12 Julie 2021 het die Raad vir Verbruikersgoedere van Suid-Afrika gewaarsku dat wydverspreide plundering, vernietiging en sluiting tot voedseltekorte regoor die land sal lei.[51] Teen 14 Julie 2021 het skade aan die vervoerinfrastruktuur voedseltekorte veroorsaak, wat tot rye buite kruidenierswinkels gelei het, en die oes en verspreiding van vars produkte is belemmer.[52] Op 15 Julie 2021 het Tiger Brands, die grootste voedselvervaardiger in Suid-Afrika, bakkery in geaffekteerde gebiede opgeskort weens beskadigde infrastruktuur en fasiliteite, terwyl dit opgemerk het dat hy meer as R150 miljoen se voorraad verloor het.[53] Sommige winkels en vulstasies in Johannesburg het opgemerk dat hul rakke leeg raak en voorraad verminder weens paniekaankope.[54] 'n Durbanse joernalis het opgemerk dat hoewel brood weer in hul gebied te koop aangebied is, mense aansienlik meer daarvoor betaal het en ure lank in toue gestaan het.[55] Winkels plaas ook perke op hoeveel klante kan koop terwyl gemeenskapsversperrings glo mense wegwys as hulle nie kan bewys dat hulle van daardie gemeenskappe is nie.[55]

Die Sapref-olieraffinadery, wat 'n gesamentlike onderneming tussen Shell en BP is, is die grootste olieraffinadery in Afrika suid van die Sahara.[56] Dit voorsien in ongeveer 'n derde van die Suid-Afrikaanse brandstofbehoeftes en sy bedrywighede is as voorkomende maatreël opgeskort.[56] Op 15 Julie 2021 plaas die Departement van Minerale Hulpbronne en Energie 'n verbod op die verskaffing van brandstof in draagbare houers, weens kommer dat die opgaar van brandstof die situasie sal vererger.[57]

Clicks en Dis-Chem, die twee grootste farmaseutiese kleinhandelaars in Suid-Afrika, het onderbreking in voorsiening weens plundering gerapporteer. Die verskaffing van kritieke medisyne aan hospitale is ook onderbreek.[58] Vanaf 16 Julie word beraam dat ongeveer 50% van die pasiënte met chroniese siektes in KwaZulu-Natal nie genoegsame medisyne sal hê nie.[59]

Die Suid-Afrikaanse rand het op 12 Julie met 2% verswak, die meeste sedert 25 Februarie.[60] Op grond van 'n voorlopige ontleding op 13 Julie het die SA Special Risks Insurance Association (SASRIA) beraam dat die totale verliese as gevolg van skade en plundering 'miljarde rande' kan beloop.[61]

Teen Maandagmiddag op 12 Julie is meer as 200 winkelsentrums geplunder, waarvan verskeie in Soweto geplunder is.[62] Die SA Aptekersraad het op 14 Julie aangekondig dat 90 apteke heeltemal vernietig is, terwyl die grootste hoeveelheid daarvan in KwaZulu-Natal was, wat die swaarste getref is.[63] In Durban het die burgemeester van eThekwini tydens 'n mediakonferensie op 14 Julie aangekondig dat tot 45 000 ondernemings geraak is met 129 000 poste op die spel en meer as R16 miljard se skade aan voorraad, eiendom en toerusting, aangerig is.[64] Die Onafhanklike Kommunikasie-Owerheid van Suid-Afrika (OKOSA) het aangekondig dat 113 netwerktorings gevandaliseer is, wat die onderbreking van sellulêre netwerke tot gevolg gehad het.[65] Die Nasionale Professionele Onderwysersorganisasie van Suid-Afrika het die plundering en vandalisme van 32 skole in KwaZulu-Natal, waarvan een afgebrand is, as veragtelik verklaar.[66] In Ladysmith, KwaZulu-Natal, is 'n krematorium heeltemal vernietig.[67]

Meeste van Suid-Afrika se banke moes hul kitsbanke, takke en ander fasiliteite sluit in reaksie op die onrus.[68][69] Meer as 300 Capitec Bank-takke en kitsbanke is gesluit,[68] Nedbank sluit 226 takke sowel as 59 Boxer-winkels,[68] ABSA Bank sluit ongeveer 375 takke[68] en Standard Bank moes 81 takke in KwaZulu-Natal en 116 in Gauteng sluit nadat 33 van hul takke en 220 kitsbanke geraak is.[69] In Pietermaritzburg het ambulanse en ander mediese personeel gevrees dat hulle aangeval sou word en was nie bereid om na gevaarlike gebiede te gaan nie, en in sommige gevalle kon hulle nie noodgevalle bereik nie.[70]

Weens die impak van plundering en die vernietiging van eiendom, is verskeie Covid-19-inentingspersele gesluit om plundering en vernietiging van eiendom te voorkom.[71] Hierdie voorsorgmaatreëls het die voorsiening van inentings vertraag, terwyl die land steeds met 'n derde vlaag van infeksies gesukkel het.[72] Die registrateur van die SA Aptekersraad, Vincent Tlala, het gesê dat Covid-19-entstowwe onder die geplunderde items van apteke wat geraak is, tel.[63]

Op 15 Julie 2021 het die Wêreldgesondheidsorganisasie se Afrika-direkteur, Matshidiso Moeti, gewaarsku dat Suid-Afrika 'n toename in gevalle gaan ondervind as gevolg van die onderbrekings in KwaZulu-Natal en Gauteng.[73] Sy het ook gesê dat hoewel die inentingsprogram voordat die onrus plaasgevind het, op 300 000 inentings per dag gerig was, hulle op 14 Julie minder as 154 000 gedoen het.[74] 'n Juniordokter van Pietermaritzburg het genoem dat hulle te midde van die derde vlaag 'n tekort aan persoonlike beskermende toerusting vir hul Covid-sale ondervind.[75]

Die gerekende epidemioloog, professor Quarraisha Abdool-Karim, het gewaarsku dat die voortdurende onluste 'n superverspreider van Covid-19 kan word as gevolg van 'n groot aantal mense wat op klein en beperkte plekke bymekaarkom.