Sudwalagrotte

Die Sudwalagrotte is in die Mankelekele-heuwels in Mpumalanga, ongeveer 35 km van Nelspruit, geleë. Die Sudwalagrotte, wat 240 miljoen jaar gelede ontstaan het en onder die oudstes ter wêreld gereken word, staan onder meer bekend vir sy blomsteen-formasies. Die Sudwalagrotte het 'n baie interessante geskiedenis.

Een van die blomsteen-formasies in die Sudwalagrotte

Die Sudwalagrotte is deur die Swazi's as 'n skuiling gebruik.

Een van die grot se formasies.

Die grotte het in prehistoriese tye as skuilplek gedien omdat daar 'n konstante toevoer van vars lug van 'n onbekende bron in die grot was.

In die negentiende eeu is die Sudwalagrotte deur Somquba, die broer van die Swazi-kroonprins, as 'n vesting gebruik. In 'n magstryd vir die Swazitroon, is baie bloedige gevegte by die grot se ingang geveg. Die verhaal begin as volg: Nadat Koning Sobhuza I van Swaziland in 1836 gesterf het, kon sy erfgenaam Mswati II, nie die vakante troon bestyg nie, omdat hy 'n minderjarige was. Daarom het sy Neef, Opperhoof Usutfu sy plek gevul. Usutfu het homself egter gou bewys as 'n gebrekkige keuse as koning, omdat hy te swak was om 'n aanslag op die troon deur Mswati se broer Somquba, te verhoed. Somquba het aangedring op 'n Incwala, of Fees van die Eerste Vrugte. Dit was hoogverraad, aangesien niemand behalwe die Swazi Koning self 'n Incwala kon hou nie.

Na 'n skermutseling met Mswati se weermag naby die Mgwenyana River, 9 km wes van Barberton, het Somquba en sy volgelinge met sowat 500 van Mswati se beeste van die gebied af weggevlug. Hulle het later oor die Krokodilrivier gemarsjeer, tussen die Mankelexele berge, naby Elandshoek en Schagen. Dit was sowat 10 km van die grotte af, wat nou bekend staan as die Sudwalagrotte. Hulle het hier ’n nedersetting gevestig en dit was M'selezie genoem.

Somquba het beskerming gesoek en ontvang by die nuutgestigte Boere nedersetting van Lydenburg. Hy het 'n formele alliansie (1856 - 1857) met die Lydenburg Republiek gemaak. Daar was voortdurende konflik tussen Mswati en Somquba se volgelinge in die vorm van strooptogte en veediefstal. Die Boere het ingestem om Somquba te steun, in ruil vir arbeid en om die eerste waterkanaal by Lydenburg te grawe. Nog 'n voordeel vir die Boere was dat Somquba opgetree het as 'n buffer tussen hulle en Mswati.

Gedurende die vroeë 1860's het Sonquba van die Grot te wete gekom, en ten tyde van konflik, het hy en sy volgelinge, met hulle beeste daar geskuil. Hulle het genoeg kos in die grot opgegaar en daar was oorgenoeg water vir hulle in die grot. Dit was 'n goeie skuiling en wegkruipplek vir die Somquba. Somquba het waarnemingposte by die hoofingang van die grot gehad om hulle betyds te waarsku teen gevaar. Die ingang na die grot was altyd skoon gehou van obstruksies sodat hulle vinnig in die grotte kon terugtrek. Die hoofingang van die grot was baie kleiner in Somquba se tyd as wat dit vandag is. Dit was so nou dat sy klein kudde van gesogde Ngunibeeste met hulle lang horings, skaars by die grot se ingang kon inkom en hulle moes een vir een met die hand in die grot ingelei word.

Niemand weet presies hoeveel keer Somquba skuiling in die grotte geneem het nie, maar menigte bloedige gevegte is op die terrein gevoer. Op een tydstip, het die immer-aanhoudende Mswati-regimente 'n groot vuur by die ingang van die grotte gemaak, terwyl Somquba en sy krygers binne in was. Die poging om Somquba en sy manne te versmoor het egter gefaal as gevolg van die natuurlike vloei van lug binne in die grotte. Die boere van Lydenburg kommando, gelei deur Abel Erasmus, het Somquba te hulp gesnel. Die boere-kommando het die Mswati regimente verdryf en Somquba bevry. Tekens van die groot vuur is vandag nog sigbaar. Somquba en sy volgelinge het die grotte nog lank daarna as skuiling gebruik, totdat Somquba in 'n onverwagse aanval vermoor is. Na Somquba se dood het die ooblywende krygers onder die leierskap van Sudwala, Somquba se hoofindoena (raadslin/kaptein) vir 'n ruk lank aangebly. Hy was die hoofwag van die grotte se ingang en is ook die persoon na wie die grotte uiteindelik vernoem is. Sy naam word tot hierdie dag toe herdenk en daar word gesê dat sy gees steeds in die grotte talm.

Gedurende die Tweede Boereoorlog, in 1899–1902, is die grotte deur die Boere gebruik om ammunisie vir hul 94-pond Long Tom-kanonne te stoor. Daar was op 'n tyd ook geglo dat President Paul Kruger sy legendariese Kruger-miljoene daar weggesteek het. Die "Kruger Miljoene" is goud wat na bewering iewers verdwyn het tussen Waterval-Onder en Nelspruit gedurende Paul Kruger se tog van Pretoria na Lourenço Marques, nou Maputo in Mozambique.

In 1914 is 'n maatskappy gestig om groot hoeveelhede ghwano uit te grawe. Dit is as bemesting aan boere verkoop. Dit is hoekom die grot se hoofingang vandag breër en wyer is as in die verlede.