Stephanus Jacobus du Toit

Stephanus Jacobus du Toit is op 9 Oktober 1847 op die familieplaas Kleinbosch in Daljosafat gebore as die dertiende en jongste kind (ses seuns en sewe dogters) van David Petrus du Toit en Helena Elizabeth du Plessis.[2][3][4] Vyf seuns en vier dogters bereik volwasse ouderdom. Twee van sy broers was Daniel François du Toit, later bekend as Oom Lokomotief, en Charles Wijnand du Toit, predikant eers van die NG Kerk en later van die NH Kerk in Potchefstroom. Sy pa was die erfgenaam van die plaas Kleyne Bosch (Kleinbosch) wat in 1692 aan hul stamvader, die Hugenoot François du Toit, uitgegee is. Goewerneur Simon van der Stel het die plaas aan François toegeken ten spyte van die feit dat dit buite die grense van die toenmalige kolonie geleë was, op voorwaarde dat hy ’n duisend gulde betaal en homself teen die aanvalle van die San beskerm. Sy gevegte teen die San het gelei tot die benaming van Du Toitskloof, omdat dit die kloof was waardeur hy die San agtervolg het.

Hy ontvang saam met sy ouer broer D.F. du Toit sy skoolopleiding aan die goewermentskool op Daljosafat. Hulle onderwyser hier is die Engelsman Bart Smith, wat ’n foutiewe uitspraak van sy eie taal gehad het en die leerlinge daardeur beïnvloed. Dit gaan beter wanneer hulle eerwaarde Roth as onderwyser kry. Hy boer tot met sy negentiende jaar op Kleinbosch. Wanneer hy die roeping om predikant te word op sy lewe voel, skryf hy dan vanaf 1866 vir twee jaar in aan die Paarlse Gimnasium, maar ontvang in werklikheid eerder private onderrig van Arnoldus Pannevis en T.S.A. Hoffman.[5] Hierdie onderrig stel hom in staat om die admissie-eksamen tot die Kweekskool op Stellenbosch te slaag.

Ds. S.J. du Toit, sy eerste vrou, Elizabeth Jacoba Joubert, en hul seuns, onder wie Totius (regs). Die oudste seun is as jong man oorlede. Twee dogters is ook uit dié huwelik gebore. Mev. Du Toit is op 1 November 1882 in Pretoria oorlede.

In 1868 sit hy sy studie voort aan die Kweekskool, waar hy voorsitter word van die studentevereniging. Hy loseer hier aan huis van die weduwee Joubert, wie se dogter Bettie hy dan die hof begin maak. In Augustus 1872 lewer hy sy proefpreek en hy voltooi sy studies aan die einde van hierdie maand.

Hy raak ook in hierdie jaar verloof aan Elizabeth Jacoba (Bettie) Joubert en hulle trou kort daarna. Uit die huwelik word vier kinders gebore, onder wie die digter en teoloog Totius (Jacob Daniël). Die ander kinders is David Petrus, Bettie en Marie. David is as jong man oorlede en sy moeder op 1 November 1882, in Pretoria. Ds. Du Toit se tweede huwelik was op 8 Julie 1887 met Anna Francina Malan (oorlede in 1945). Uit dié huwelik is nog twee seuns en twee dogters gebore, van wie Charles Wynand Markelbach du Toit predikant geword het in Gereformeerde Kerk en die gemeentes Aliwal-Noord (1917–1920), Frankfort (1920–1925) en Bloemfontein (1925–1929) bedien het, voor hy in Oktober 1929 tydens 'n tussenverkiesing onbestrede tot die Unie-Volksraad verkies word vir die Nasionale Party in die kiesafdeling Edenburg). Ná 'n tussenverkiesing in Julie 1932, wat hy net-net teen die Suid-Afrikaanse Party wen, verteenwoordig hy Colesberg, maar kom in die algemene verkiesing van 1938 derde in Krugersdorp teen die Arbeidersparty en Verenigde Party (VP). In Oktober daardie jaar keer hy terug na die Volksraad as LV vir Marico, nadat hy die die VP-kandidaat met net 49 stemme klop.

Ná voltooiing van sy studie word Du Toit as proponent in die NG Kerk deur die professore gestuur om deur Transvaal te reis en oral die Woord te bedien. Dit lei tot ’n beroep na ’n gemeente in Pretoria. Tweespalt in die Transvaalse Kerk tussen diegene wat eerder predikante van Nederland wil invoer en diegene wat aansluiting wil vind by die Kaapse Kerk, lei egter tot ’n lang vertraging voordat die beroep bekragtig word en hy keer derhalwe terug na die Kaap. Intussen aanvaar hy tydelike beroepe in die Kaap en dien so as waarnemer namens ds. Heyns in Kaapstad en namens ds. Andrew Murray in Wellington, waar hy georden word. Hierna neem hy ’n beroep aan om in Kruisvallei (Tulbagh) te bedien. In 1875 aanvaar hy die beroep na die nuut afgestigte gemeente Noorder-Paarl en is hier werksaam tot aan die begin van 1882. Hy word in sy amp bevestig op 28 September 1875. Benewens sy predikantwerk is hy ook betrokke by godsdiensonderrig aan die Paarlse Gimnasium.

Du Toit en sy tweede vrou, Anna Francina Malan, se portret in die Gereformeerde kerk Strydenburg se konsistorie. Dit was die eerste Kruiskerk wat hy gestig het (1897).

Reeds in 1874 skryf Du Toit as Ware Afrikaander in De Zuid-Afrikaan ’n reeks van drie artikels oor die Afrikaanse taal waarin hy voorbrand doen vir die belangrikheid van die moedertaal en die stelling dat Afrikaans nie ’n taal kan wees nie, weerlê. Onder andere lê hy hier reeds die taalreël neer dat ons skryf soos ons praat.

Intussen is Arnoldus Pannevis as oortuigde Christen entoesiasties oor die vertaling van die Bybel in Afrikaans sodat die bruin mense van die land vir die evangelie bereik kan word in hulle eie taal. Hy skryf ’n brief hieroor aan De Zuid-Afrikaan van 7 September 1872, onder die skuilnaam “Een vriend van het nuttige”. Die brief kry verskeie ander briewe as teenreaksie en Pannevis skryf dan ’n tweede brief wat op 21 September 1872 gepubliseer word. Toe hierdie brief nie die gewenste uitwerking het nie, skryf hy direk aan die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap (BBBG) in ’n private brief van 7 November 1874, ’n gebeurtenis wat indirek lei tot die stigting van die Genootskap van Regte Afrikaners (GRA). Pannevis beveel in hierdie brief vir Du Toit aan as moontlike vertaler, maar noem Afrikaans op taktlose wyse ’n “dialekt, gevormd gedeeltelijk door verwaarloozing van de moedertaal”, wat die BBBG ongeneë stem om ’n brabbeltaal te bestendig. Die BBBG verwys dan hierdie skrywe in ’n brief van 7 Januarie 1875 na hulle plaaslike verteenwoordiger in Kaapstad, ds. George Morgan, wat dit met Du Toit bespreek om uit te vind of die behoefte vir ’n Afrikaanse Bybelvertaling werklik so groot is. Du Toit wil die saak eers met ’n paar voorstaanders van Afrikaans bespreek. Hy belê dan die vergadering van 14 Augustus 1875 in die Paarl met sewe ander persone (August Ahrbeck, C.P. Hoogenhout, Gideon Malherbe, D.F. du Toit (Dokter), D.F. du Toit (Oom Lokomotief), Petrus Malherbe en S.G. du Toit) waar die Genootskap van Regte Afrikaners gestig word. Almal behalwe Hoogenhout en Ahrbeck was as familie verwant aan mekaar.[6]

Die aanvanklike hoofdoel van die was om die Bybel in Afrikaans te vertaal, sodat alle mense die Woord in hulle eie taal kan lees, maar die doel verbreed gou om Afrikaans in die algemeen te bevorder. As nie-amptelike leier van die is Du Toit medeskrywer van hierdie organisasie se Manifes en ander pleitstukke, belangrikste skrywer van Die geskiedenis van ons land in 1877 en ook in 1880 die samesteller van Geskiedenis van die Afrikaanse Taalbeweging. Hy is die eerste redakteur van Di Patriot, die blad van die wat op 15 Januarie 1876 die eerste keer verskyn, maar gee hierdie pos in 1878 aan sy broer Daniël (Oom Lokomotief) oor. In 1880 begin die Kaapse Sinode van die NG Kerk met ’n beweging om Hollands in die Kaapse Parlement as voertaal erken te kry en hulle benoem ’n kommissie met Du Toit as sekretaris. Eindelik word Hollands op 1 Mei 1882 op voorstel van J.H. Hofmeyr (Onze Jan) in die parlement erken.[7]

In 1877 lewer hy sy bekende twaalf toesprake oor die onvervulde profesieë, wat wye belangstelling wek en waarna mense van naburige gemeentes ook kom luister. Dit trek ook die aandag van ds. Andrew Murray van Wellington, wat dit bywoon. In hierdie jaar ontwikkel hy egter ’n keelkwaal wat algaande versleg en hom strem in sy prediking. Twee mislukte operasies volg. Ten einde hom die kans te gee om te herstel, stel die gemeente in 1879 ’n beurs van £200 tot sy beskikking waarmee hy in staat gestel word om Europa, Egipte en Palestina te besoek. In Londen woon hy ’n preek van die beroemde Charles Spurgeon by en in Nederland maak hy kennis met die invloedryke teoloog en staatsman Abraham Kuyper, wie se denke op teologiese en politieke gebied groot invloed op hom uitoefen. Hierdie ervarings vind uiting in die boeke Op reis en Bijbellanden doorreisd.

In 1879 kom ’n versoek van Beaufort-Wes dat Du Toit hom as Volksraadslid vir die Kaapse parlement verkiesbaar moet stel. Hy wys die versoek van die hand omdat sy gemeentewerk dit nie sou toelaat nie.  Vanaf 1879 beywer hy hom egter deur middel van Di Patriot vir die oprigting van die Afrikanerbond, ’n Hollandse politieke party in Kaapland wat hom veral vir die vereniging van Afrikaners regdeur die land en die gelykstelling van Hollands en Engels beywer. Nadat verskeie takke van die Afrikanerbond reeds in 1881 gestig is, word hierdie party formeel by ’n kongres van 1 Maart 1882 in die lewe geroep. Die Afrikanerbond gebruik Di Patriot as amptelike mondstuk en streef duidelike republikeinse doelwitte en vereniging van al die provinsies na. Gedurende Mei 1883 smelt die twee grootste Afrikaner organisasies van die tyd, die Zuid-Afrikaansche Boeren Beschermings Vereniging (ZABBV) van J.H. Hofmeyr, wat hom soos die naam aandui veral beywer het vir die bevordering van die belange van boere, en die Afrikanerbond saam. Die amptelike naam van die organisasie is die Afrikanerbond en ZABBBV, maar as party staan die nuwe organisasie bekend as die Afrikaander Nationale Partij. Hierdie organisasie besluit in 1890 op Nederlands as amptelike taalmedium van die organisasie, hoewel Di Patriot tot 1899 as mondstuk behoue bly. In hierdie jaar word Di Patriot as mondstuk onthef weens die politieke rigting wat Du Toit ingeslaan het.[1]

Ds. Du Toit as jong predikant.

Intussen beywer Du Toit hom vir die stigting van ’n Afrikaanse skool en in Di Patriot van 24 Desember 1880 sit hy die doelwitte van die voorgenome skool uiteen. Geld word daarna regdeur die land gekollekteer en op 1 Februarie 1882 word die skool ’n werklikheid met die opening van die Gedenkschool der Hugenoten op Kleinbosch in Daljosafat, met Oom Lokomotief as die eerste onderwyser. Reeds in 1881 kry Du Toit ’n aanbod van die Transvaalse regering om Superintendent van Onderwys daar te word, ’n aanbod wat hy aanneem op voorwaarde dat hy sy leraarsamp behou, dat sy beginsels van Christelik-Nasionale onderwys aanvaar word en dat hy mettertyd ’n bekwame sekretaris kan aanstel. Vanaf 13 Maart 1882 is hy dan Superintendent van Onderwys in die Transvaal. Tekenend van die sukses van sy visie in verband met die onderwys is die feit dat Transvaal in 1882 slegs 43 skole en 872 leerlinge gehad het, ’n getal wat hy meer as verdubbel teen die einde van 1887, toe daar 116 skole en 2 795 leerlinge was. Om dit te doen stel hy ’n nuwe Onderwyswet op waarin die bevoordeling van dorpskole bo plaasskole in terme van toelaes beëindig word en ouers dus aangemoedig word om skoolbywoning te verbeter en sodoende groter toelaes te bekom. Hy verbeter ook die gehalte van die onderwysers. Kort na sy aankoms in Transvaal in 1882 sterf sy eggenote na ’n kort siekbed en hy laat in hierdie tyd die sorg van sy vier kinders aan sy moeder en skoonmoeder in die Paarl oor.

Hy word in die vroeë stadium van sy verblyf in Transvaal ’n vertroueling van president Kruger, wat hom raadpleeg oor feitlik alle staatsaangeleenthede. Saam met generaal Nicolaas Smit en president Paul Kruger is hy lid van die Transvaalse Deputasie wat in September 1883 uit Pretoria vertrek om Europa te besoek om volle onafhanklikwording van Engeland te verkry. Hierdie deputasie is baie suksesvol en hulle herwin onafhanklikheid. Ingevolge die Londense konvensie waarop ooreengekom word, moet slegs verdrae met Bantoestamme en vreemde moondhede vooraf goedkeuring van die koningin verkry. Transvaal se skuldelas word ook verminder. Dokumente bevestig dat Du Toit met sy vlot Engels en skerp insig hier ’n besondere rol gespeel het as bemiddelaar tussen lord Derby, die Britse minister van kolonies, en Paul Kruger. Die deputasie besoek ook Nederland, België, Frankryk, Portugal en Duitsland en maak ook hier groot impak. In Antwerpen word drie passasierskepe te water gelaat met die name President Kruger, Minister du Toit en Generaal Smit, wat jare lank op die Rynrivier gevaar het en tot in 1902 die Transvaalse Vierkleur gedra het. In Frankryk was Kruger ’n simbool van “’n vryheidsvegter” genoem en Du Toit word beskryf as “’n soldaat, ’n redenaar en ’n digter”. In Duitsland word die deputasie deur die kanselier, Otto Bismarck, onthaal en weer was Du Toit Kruger se tolk. Tydens hierdie reis word Du Toit benoem tot lid van die geografiese genootskap van Portugal en Frankryk. Die deputasie keer in Julie 1884 uit Europa terug na Suid-Afrika.

Du Toit tree ook op as spesiale kommissaris om die dispute op die wesgrens met die gebiede Gosen (met Rooigrond naby Mafeking as hoofstad) en Stellaland (met Vryburg as hoofstad) op te los. Die plaaslike boere was net soos die Tswana stamhoofde Montsioa en Moshette teensinnig om onder die Britse protektoraat Betsjoeanaland te val en het inlywing by die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) gesoek. Daar is boonop in hierdie tyd gronddispute tussen Montsioa en Moshette met talle gevegte tussen hierdie partye. Du Toit adviseer president Kruger om ’n protektoraat te proklameer (om al die partye onder die beskerming van die vlag te plaas, nie om die gebied te annekseer nie) en president Kruger vaardig in ’n buitengewone Staatskoerant van 16 September 1884 ’n proklamasie uit om die gebied “in belang van humaniteit” onder Republikeinse beskerming te plaas. Du Toit hys dan in nakoming van hierdie proklamasie op 3 Oktober 1884 die Vierkleur oor die betrokke gebied, wat lei tot groot krisis in die Transvaalse regering se verhouding met Brittanje en dié se plaaslike kolonies. Hierdie optrede was gesien as strydig met die bepalings van die Londense konvensie en die vlaghysing word deur Engeland as anneksasie en ’n daad van aggressie gesien. Engeland dring aan op ’n onmiddellike terugtrekking van die proklamasie en president Kruger is verplig om hieraan te voldoen om ’n groot politieke krisis en ’n moontlike oorlog met Engeland te voorkom. Ten spyte van ander se betrokkenheid word ds. Du Toit as die sondebok uitgesonder en word hy aan fel kritiek uit alle oorde onderwerp, wat sy geloofwaardigheid en reputasie ’n ernstige knou toedien. Sy vertrouensverhouding met president Kruger is hierna ook tot niet, verder vertroebel deur hulle onderskeie politieke sienswyses. President Kruger se fokus was op Transvaal se onafhanklikheid, terwyl Du Toit ’n verenigde Suid-Afrika voorgestaan het. Oor hierdie aangeleentheid skryf Du Toit later die boek De Bechuanaland kwestie om dinge in perspektief te stel.

Du Toit in die 1880's op besoek aan Venesië.

Du Toit is op 8 Julie 1885 in die Paarl weer getroud, hierdie keer met Anna Francina Malan, dogter van Charl Wynand Malan en Magdalena Hugo. Hulle het vier kinders, waarvan slegs die dogter Magdalena Hugo en die seun Carl Wijnand Markelbach (Wynand – later ook Gereformeerde predikant en Volksraadslid vir Colesberg) grootword, terwyl ’n babadogter en ’n seun, Stefaan, op eenjarige ouderdom, vroeg oorlede is.

Op 11 September 1885 dra die Genootskap van Regte Afrikaners die vertaling van die Bybel aan hom op.[8] Met die ontdekking van goud bedank hy in 1888 sy posisie as Superintendent van Onderwys van Transvaal en word direkteur van ’n goudmaatskappy genaamd De Eendracht. Hy belê al sy bates in hierdie maatskappy, met ’n waarde op daardie stadium van ongeveer £140 000 (etlike miljoene rand in vandag se geld). Hy was van plan om ’n Europese reis te onderneem en na sy terugkeer weer in die Kaap te gaan bly en hom te wy aan die Bybelvertaling. Voor sy vertrek oorsee versoek president Kruger hom om sy bedanking as Superintendent terug te trek en hom ’n salaris te betaal in sy afwesigheid, maar hy bedank die aanbod en onderneem slegs om weer die pos op te neem met sy terugkeer. Hierna besoek hy en sy vrou en kinders teen die einde van 1889 en die begin van 1890 Europa op ’n uitgebreide besoek. In Brussel in België voer hy private gesprekke met die koning, die minister van Buitelandse Sake en die burgemeester, terwyl hy op 18 Augustus 1889 die Vlaamse Landdag te Kortrijk toespreek. Terwyl hulle op reis is, sterf die klein Stefaan in die Paarl aan komplikasies weens kinkhoes en die goudmynmaatskappy speel bankrot, sodat ds. Du Toit feitlik al sy besittings verloor. In hierdie omstandighede sien hy nie sy weg oop om, soos beloof, weer die pos as Superintendent van Onderwys op te neem nie.

In Augustus 1890 keer hy terug na die Paarl waar hy saam met sy vrou en vyf kinders in ’n agterkamertjie in die agterplaas van ’n gehuurde woning intrek. Wanneer dit effens beter gaan, betrek hulle ’n vleuel van die Patriot-gebou. Hy wy hom nou voltyds aan die Bybelvertaling terwyl hy ook vanaf 1891 die redakteurskap van Di Patriot oorneem wanneer C.P. Hoogenhout en sy broer D.F. du Toit (Oom Lokomotief) uit protes teen sy politieke oortuigings besluit om die blad te verlaat. Hy redigeer ook De Getuige, ’n maandelikse godsdienstige blad wat hy in 1882 van stapel gestuur het, en De Paarl, ’n blad wat drie keer per week in die Paarl uitgegee is. Hy word sekretaris van die Paarlse bestuurskomitee van die Taalbond, wat hom beywer vir die bevordering van Hollands in stryd teen verengelsing en is instrumenteel in die daarstelling van die Taalbondeksamens, waarvan die eerste op 11 Junie 1892 afgelê word.[9] In 1894 onderneem hy ook ’n uitgerekte reis na Masjonaland en Matebeleland (tans Zimbabwe) om ondersoek in te stel na die geskiedenis en potensiaal vir mynbou van hierdie land, wat weerklank vind in die werke Sambesia, of Salomo’s goudmijnen bezocht in 1894 (in Engels vertaal en uitgegee as Rhodesia past and present) en die roman Koningin van Skeba.

Op 15 en 16 Januarie 1896 organiseer hy die eerste Afrikaanse taalkongres in die Paarl, waartydens die saak van die Bybelvertaling bespreek word en besluit word om ’n letterkundige tydskrif uit te gee. In Maart 1896 verskyn dan ook die eerste uitgawe van die nuwe maandblad Ons Klyntji[10] onder sy redaksie, waarin gepoog word om die gehalte van die letterkundige bydraes te verhoog. Jan Lion Cachet is hierin een van sy vroeë medewerkers. Ook in Maart 1896 verskyn die eerste uitgawe van ’n nuwe koerant in die Kaap onder sy redaksie, Het Dagblad. Hiervoor vestig hy hom grootliks in Kaapstad, waar hy die karig gemeubileerde redaksiekantoor ook as woonplek gebruik. Die laaste uitgawe van Het Dagblad verskyn op 30 September 1898. Op 27 en 28 Januarie 1897 reël hy die tweede taalkongres in die Paarl. Al hierdie bedrywighede begin egter veld verloor, veral omdat hy met sy persoonlike politieke oortuigings die ander Afrikaners van hom vervreem het. Hy steun naamlik aanvanklik vir Cecil John Rhodes in sy strewe na ’n verenigde Suid-Afrika, selfs al wou Rhodes dit onder die Britse vlag bereik en nie as ’n onafhanklike land nie. Hoewel hy na die Jameson-inval vervreemd raak van Rhodes, bring dit nie ’n groot verandering in sy politieke sienswyse teweeg nie en hy bly ’n skerp kritikus van veral die Transvaalse regering. Ook begin sy ultra-fonetiese spelling in onguns raak. Hy verbreek sy bande met die Afrikanerbond en begin in 1898 ’n nuwe politieke party in opposisie met die Afrikanerbond, naamlik Die Koloniale Unie. In hierdie jaar verloor hy ’n verkiesingstryd teen die Afrikanerbond om die Richmond-setel en na hierdie nederlaag onttrek hy hom aan die aktiewe politiek.

Op 29 September 1899, twaalf dae voor die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog, publiseer hy sy Afgepersde Getuienis. Hierin waarsku hy dat Transvaal geen kans staan in die dreigende oorlog teen Engeland nie en dat hulle eerder die onreg moet herstel en dan hulle toevlug na God neem. God sal slegs tot hulle redding kom as hulle kant skoon is. Volgens hom is die onreg van Transvaal drieledig: die konsessie-politiek waardeur enkelinge ten koste van die gemeenskap verryk word, die onderwerping van die howe aan die regering en die nie-verlening van stemreg aan buitelanders, wat stelselmatig van een jaar na veertien jaar se inwoning verleng is. Dit is egter duidelik dat Du Toit nie ten volle op hoogte was van die verwikkelinge nie, aangesien die regering van Transvaal reeds ’n maand tevore toegewings oor die stemreg gemaak het. Paul Kruger het reeds die vyfjaar-verblyfkwalifikasie vir stemreg aanvaar en dit boonop terugwerkend van krag gemaak, terwyl agt nuwe setels vir die Volksraad  aan die Witwatersrand of die buitelanders aangebied is. Dit was alles pogings van Transvaal se kant af om die oorlog te verhoed.

Du Toit se standpunte veroorsaak dat hy in hierdie jare vele beledigende en dreigende briewe ontvang en as persoon verguis word. Hy publiseer dan sy boekie met meditasies, Gedachten des vredes te midden van oorlog, waarin hy daarop wys dat die ware vriend van die volk diegene is wat die volk waarsku wanneer hulle verkeerd gaan. Sy persoonlike ongewildheid het ’n negatiewe uitwerking op sy sakebedrywighede. Publikasie van Di Patriot word teen die einde van 1904 gestaak en De Getuige kom ook dan tot ’n einde, terwyl Ons Klyntji in 1906 gestaak word. Hy probeer in 1905 met Stemmen des Tijds om weer ’n godsdienstige blad op te rig (hierdie tydskrif bestaan tot 1914) en met Ons Taal (1907–1909) probeer hy meedoen aan die nuwe geesdrif vir Afrikaans op letterkundige gebied. In hierdie jare word hy deur twee Jode, Bension Aäron en Leon Steinweis, wat hy voorheen gehelp het om hulle as immigrante te vestig, in staat gestel om die plaas Schoongezicht in Daljosafat naby die Paarl te koop.[11]  Hier maak hy wyn wat hy selfs uitvoer na Europa en het ook ’n byeboerdery. Later verkoop hy hierdie plaas om weer die familieplaas Kleinbosch te bekom.

Ten spyte van die feit dat sy persoonlike ongewildheid hom daarvan weerhou om enige openbare rol in belang van Afrikaans te vertolk met die Tweede Taalbeweging, onthul Victor D’Assonville in Volksblad van 28 Julie 2001 onder die opskrif Du Toit-brief dalk eintlike ontstaan van 2de Taalbeweging ’n belangwekkende brief wat Du Toit aan Gustav Preller geskryf het. Op 6 Maart 1905 het J.H. Hofmeyr (Onze Jan) met ’n toespraak op Stellenbosch die vraag gevra Is ’t onz ernst?, waarin hy ’n vurige pleidooi vir die handhawing van Nederlands maak. Gustav Preller, destyds assistent-redakteur van De Volkstem, wil aan Hofmeyr die antwoord gee dat nie Nederlands nie, maar Afrikaans die taal van die toekoms is. In ’n dringende, vertroulike brief van 30 Maart 1905 vra Preller vir Du Toit, wat toe op Schoongezicht gewoon het, om hom te help. Du Toit se antwoord van ses lang bladsye, gedateer 4 April 1905, is ’n wetenskaplike résumé van Afrikaans se bestaansreg en bevat al die grondbeginsels van die Afrikaanse taal wat hy reeds in 1891 in sy boek Afrikaans ons Volkstaal bepleit het. Preller maak ruim gebruik van die inhoud vir sy belangrike reeks artikels in De Volkstem onder die titel Laat ’t ons toch ernst wezen, wat vanaf 19 April 1905 gepubliseer word en later deur kenners as die eintlike begin van die Tweede Taalbeweging beskou word. Inderwaarheid kan meeste van die grondbeginsels van Preller se taalmanifes terug herlei word na die inhoud van Du Toit se brief en sy boek Afrikaans ons Volkstaal. Du Toit se brief is eers in 1998 ontdek, maar het ongetwyfeld ’n belangrike rol gespeel met die vaslegging van die grondbeginsels vir die Tweede Taalbeweging. In ’n opvolgbrief van 15 April 1905 bevestig Preller ook dat hy ’n klomp boeke van Du Toit ontvang het, onder meer die werk Afrikaans ons Volkstaal van 1891, waarin hy hom verdiep het.

Die eerste kerkraad van die Gereformeerde kerk Strydenburg (toe nog 'n Kruiskerk) onder leiding van ds. Du Toit, 1897. Hy sit tweede van regs.

Die Gereformeerde kerk Strydenburg, moontlik met sy ingebruikneming op 10 September 1898. Dis die eerste Kruiskerk wat Du Toit gestig het.

S.J du Toit se Bybelvertaling aktiwiteite lei tot die publikasie van Genesis in 1893, Matteus in 1895, Openbaring in 1898 en Di Psalme in 1907, terwyl Hooglied, Markus en Handelinge tussen 1905 en 1908 in Stemmen des Tijds geplaas word en Lukas in manuskripvorm bestaan. Hierdie vertalings vind egter nooit inslag by die publiek nie, waarskynlik weens sy persoonlike ongewildheid en omdat die tyd nog nie geleë was vir ’n breë beweging ten gunste van ’n Afrikaanse Bybel nie. Hy leef sy persoonlike bediening in hierdie tyd uit as konsulent (of geestelike leier) van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis (die sogenaamde Kruiskerke) waarvan die eerste gemeente, Strydenburg, in Junie 1897 gestig is en daarna landswyd versprei. Hierdie kerk vestig sy geloofsbelydenis op die Gereformeerde leer en volgens die Dordtse Kerkorde en wyk af van die kerkgenootskappe van ander Gereformeerde bewegings deur die plaaslike gemeente as outonoom te beskou. Hulle het ook ’n verskillende interpretasie van die eindtyd. Hy besoek dan hierdie kerke op kwartaallikse basis, wat veroorsaak dat hy vir lang periodes uithuisig is.[8]

Graf van SJ du Toit, Daljosafat, Paarl.

In Augustus 1910 op ’n besoek aan Calvinia vir die Kruiskerke val sy perdekar om en doen hy beserings op wat sy gesondheid knou en hom vir ’n groot deel van die res van sy lewe bedlêend hou. Op Sondag 28 Mei 1911 is hy op die plaas Kleinbosch op Dal Josafat oorlede en hy word in die familiebegraafplaas op die plaas begrawe. Op sy grafsteen is die volgende woorde aangebring: “Vader van die Afrikaanse Taal, Stigter van die Afrikaner Bond en Strijder vir die Calvinisme”.[12][13]

Reeds in sy studentejare in die Paarl begin hy om prosa en gedigte in Nederlands in De Zuid-Afrikaan te publiseer. Die prosa sluit in die artikels Aan mijn Vaderland en Wedersta de Beginselen, terwyl die verse oor die algemeen hekelverse teen die liberale rigting in die kerk is, wat insluit die gedigte De moderne asprofeet en Het Serpent en het aambeeld. Hierdie is nog jeugwerk wat slegs waarde het as kommentaar op die kwessies wat in die gemeenskap van hierdie tyd op die tafel is en as lig op sy denke op hierdie stadium. In 1874 verskyn ’n reisbeskrywing van sy reis deur Transvaal in Elpis, waarin hy waardering toon vir dit wat sy medeburgers in die Transvaal reeds bereik het. Terwyl hy tydelik in Tulbagh in die bediening staan vertaal hy die gewilde metodistiese Engelse liedere van Sankey in Nederlands, maar hierdie liedere, wat in wese volksvreemd was, vind nie inslag nie. Op Tulbagh skryf hy ook De Christelike School in haar verhouding tot Kerk en Staat, wat in pamfletvorm gedruk en versprei word en waarin hy voorbrand maak vir eie Christelike skole in die moedertaal.

Sy mees belangrike werk lewer hy egter eers na die stigting van die Genootskap van Regte Afrikaners (GRA). ’n Eie Afrikaanse volkslied is een van die ideale van die GRA en nog voor die eerste uitgawe van Di Patriot verskyn Afrikaanse Folksliid in De Zuid-Afrikaan, die produk van samewerking tussen Du Toit, sy broer D.F. du Toit, C.P. Hoogenhout en Arnoldus Pannevis.

Die GRA se manifes word ook eers in De Zuid-Afrikaan gepubliseer en daarna weer in Di Patriot en dit word ook in pamfletvorm versprei. Aanvanklik spits hy hom toe op nie-fiksie prosawerk om in dwingende behoeftes in die Afrikaanse taal te voorsien. Di geskidenis fan ons land in di taal van ons folk, wat hy saam met C.P. Hoogenhout en G.J. Malherbe skryf, bevat ’n vereenvoudigde weergawe van die geskiedenis, waarmee hulle kennelik ’n breë en taamlik onopgevoede leserspubliek in gedagte het. Die gebeure word dus telkens vir die lesers geïnterpreteer.[14] Hulle vernaamste bronne vir die opstel van hierdie geskiedenis is die Nederlander U.G. Lauts se De Kaapsche Landverhuizers (1847) oor die Groot Trek en sy Geskiedenis van de Kaap de Goede Hoop oor die volksplanting en daarna aan die Kaap. Hierdie boek dien as teenwig vir die Brits-imperialistiese Cape History en bied dan ook die Hollandse/Afrikaanse perspektiewe op die eie geskiedenis, waardeur dit baie groot invloed uitoefen. ’n Tweede bygewerkte uitgawe van hierdie boek verskyn in 1895.

In 1880 verskyn Geskiedenis van die Afrikaanse Taalbeweging, ver vrind en vijand uit publieke en private bronne bewerk deur ’n lid van die Genootskap van Regte Afrikaners, waar hy self die “lid” en skrywer is. Hierin behandel hy die gebeure tot op daardie stadium, wat begin met die eerste propaganda vir Afrikaans. Hy doen uitvoerig verslag oor al die werksaamhede van die GRA. Vir jare werk hy aan ’n grammatika en woordeskat vir Afrikaans en in 1897 verskyn sy Fergelykende Taalkunde fan Afrikaans en Engels, ’n verwerkte weergawe van Eerste beginsels fan di Afrikaanse Taal, wat reeds in 1876 die eerste keer verskyn en vermoedelik deur Arnoldus Pannevis geskryf is. In 1902 verskyn die belangrike Patriot-Woordeboek in Afrikaans-Engels en Engels-Afrikaans, die eerste omvattende versameling in druk van die Afrikaanse woordeskat.

Van sy reise doen hy verslag in ’n aantal werke. Sy eerste Europese reis van 1878 word in 1881 in Nederlands gedokumenteer in Op reis door Duitsland, Zwitserland, Italië, Egypte, Palestina, Turkije, Hongarije, Oostenrijk, Frankrijk, België, Holland en Engeland. Hier in die vreemde kom hy onder die indruk van die ouer Europese kulture en groei sy wil om hom te verset teen oorheersing. Sy reis deur Egipte en Israel vind neerslag in die eweneens Nederlandstalige Bijbellanden doorreisd (Egypte en Palestina) wat in 1883 gepubliseer word. A.P. Grové neem Rondom Jerusalem uit hierdie boek op in sy versamelbundel Trekvoëls.

Die wedervaringe wat hy in 1883 in Europa as lid van die Transvaalse Deputasie het, word geboekstaaf in Afrikaans in Alweer op reis, di slag as lid van di Transvaalse Deputasie in 1883–84. Na sy besoek aan Rhodesië (wat ook as agtergrond dien vir die roman Die koningin van Skeba) skryf hy Sambesia, of Salomo’s goudmijnen bezocht in 1894. Hy wissel sy reiservarings en persoonlike indrukke deurentyd af met ’n weergawe van die geskiedenis van die streek. Sy besoek aan die uitgewerkte goudmyne van antieke tye bring hom tot die slotsom dat die koningin van Skeba se koninkryk in hierdie gebied was en dat dit ook die plek is vanwaar koning Salomo sy goud vandaan gekry het. Hierdie boek word in Engels vertaal en met weglating van die gedeeltes oor die oudheidkunde in 1897 uitgegee as Rhodesia, Past and Present.

As voorarbeid vir die Bybelvertaling publiseer hy in 1889 Di Bybel in Afrikaans: Dri proewe. Hierin word opgeneem ’n letterlike vertaling met aantekeninge van Genesis 1 tot 3, 2 Samuel 5 en 6 en 1 Kronieke 11 tot 16. Aangeheg hierby is ’n vergelykende vertaling van Lukas 11: 2-4 in Oud-Hollands, Fries en Afrikaans. Hy vertaal talle Bybelboeke, waarvan sommige gepubliseer word (Genesis in 1893, Matteus in 1895, Openbaring in 1898 en Di Psalme in 1907), terwyl Hooglied, Markus en Handelinge tussen 1905 en 1908 in Stemmen des Tijds geplaas word en Lukas in manuskripvorm bestaan.

Verder skryf hy ook vele ander geestelike werke. Meeste hiervan is in Nederlands geskryf, waarskynlik omdat dit steeds die kanseltaal was en hy nie aandag van die onderwerp wou wegtrek deur verdere dispute oor die vorm van die taalgebruik nie. Hierdie werke sluit in De onvervulde profetiën (later opgevolg deur De onvervulde profetiën naar tijdsorde gerangschikt en kortelijk toegelicht), Een sprekend portret van de laatste dagen, Nehemia als Volkshervormer, ook ons ten voorbeeld, De openbaring van Jezus Christus en De brief van Judas, als profetiese waarschuwing voor onze tijd. Hy stel ook ’n Handboek ver Godsdiins-onderwys op vir gebruik op skole, tydens katkisasie en in die huis.

Openbare debatte wat hy hou dra baie by tot sy groot bekendheid en sommige van hierdie redenasies word in pamfletvorm gedruk, waaronder Matigheid tegenover afschaffing, wat sy standpunt stel teenoor dié van die vrymesselaar Theo Schreiner, asook De Vrucht des Wijnstoks en haar gebruik volgens de Schriften. Hierdie pamflette word in 1894 in een band herdruk met toevoeging van die stuk Matig drinken aanbevolen, door Sir Duce Duckworth.

De Leerstukken der Sabbatariërs is ’n pamflet van die debat tussen hom en die sabbatariër D.G.J. Scholtz terwyl ook in pamfletvorm gedruk is Disputatie over de verschilpunten tussen de Apostoliese Broeders en de Leer der Nederduits Gereformeerde Kerk, die resultaat van ’n openbare debat gehou tussen hom en die leiers van die Apostoliese rigting, waarin die gawes van die Heilige Gees die vernaamste twispunt is. Twee van sy beste preke word gebundel in De Verdorde Vijgeboom, waarin hy veral nadruk lê op beginselvastheid, terwyl De Huiskerk vyftig preke en ’n soort Bybelgids vir die huisgesin bevat. Ander publikasies is Gemeente of kerkgenootschap?, De evangelische gezangen aan Gods woord getoetst, Bijbelse vrage en antwoorde in Afrikaans, De gave der gesondmakingen, De Godspraken van Jezaja op nieuw vertaald en toegelicht, De Schriftverklaarde of Bijbelsch dagboek en Aan de leden der Vrijstaatse synode: een antwoord op een besluit van gemelde synode.

Tydens die Anglo-Boereoorlog skryf hy ’n aantal artikels in De Getuige met meditasies uit die boek van Jeremia getiteld Gedachten des Vredes te midden van Oorlog, wat na sy dood gedruk word. Ook De predestinatie volgens Bijbelleer en kerkleer op nieuw in’t licht gesteld word postuum uitgegee.

Nasionalistiese werke is die pamflet De Christelike School in haar verhouding tot Kerk en Staat, wat hy in 1876 in Tulbagh skryf en daarna privaat druk en versprei. Hierdie pamflet ontlok heelwat bespreking en kritiek, waarop hy in 1877 publiseer Repliek op alle recensien van het Werkje: De Christelike School in haar verhouding tot Kerk en Staat. In dieselfde trant skryf hy De Vrije School door het Kaapse Parlement onrechtvaardig veroordeeld.

Hy lê in 1890 by die taalkongres wat in Kaapstad gehou is en waaruit De Zuid-Afrikaansche Taalbond ontstaan het, 71 stellinge oor die taalbeleid voor. Hierdie dokument word in 1891 uitgegee onder die titel Afrikaans ons volkstaal, met ’n opdrag aan president F.W. Reitz van die Vrystaat. Hierdie geskrif het sewe afdelings, met titels van Afrikaans as moedertaal, landstaal, volkstaal, skryftaal, Bybeltaal, skooltaal en kerktaal, waarin hy die onstuitbare logika vir Afrikaans uiteensit. In 1897 verskyn Onze Politieke Aardbeving waarin hy sy politieke standpunte regverdig.

As die eerste versamelaar van spookstories maak hy ’n belangrike bydrae, wat later deur skrywers soos C.J. Langenhoven en C. Louis Leipoldt nagevolg is. In 1892 verskyn Werklike Geestesverskynings, waarin hy vertalings maak van die Real ghost stories wat in die Kersfees- en Nuwejaarsuitgawes van mnr. Stead se Review of Reviews verskyn het. Hierdie verhale word in verskillende afdelings verdeel, naamlik Historiese geesverskynings (wat onder andere die verhaal bevat van koning Hendrik IV wat die verskyning van ’n kardinaal gesien het op die oomblik toe die kardinaal sterf), Verskynings voor of by die dood en Geeste wat buitekant verskyn. Du Toit nooi hierna lesers uit om hulle eie verhale in te stuur, wat dan van 14 Januarie tot 7 Julie 1892 in Di Patriot gepubliseer word.

Met sy fiksiewerke lewer hy baanbrekerswerk en ook van die weinige Afrikaanse fiksie met letterkundige meriete wat in die tyd van die Eerste Taalbeweging ontstaan het. In 1894 besoek hy Matebeleland in Rhodesië, wat die stof bied vir die eerste Afrikaanse roman Di koningin fan Skeba. Hierdie roman word eers van Maart 1896 tot Mei 1898 in Ons Klyntji as vervolgverhaal aangebied waarna dit in 1898 in boekvorm gepubliseer word. Hierin vertel hy van vyf karakters (die skrywer, neef Gideon en neef Hendrik, Hennie die wadrywer en tolk en Klaas, die Korana-touleier en spoorsnyer) se tog na “Sambesia” (Rhodesië). Met die hulp van die toordokter Oemsalomie ontdek hulle onder die Zimbabwe-ruïnes ’n geheime gang, waar hulle ou boekrolle vind geskryf deur Elihoref, Salomo se geheimskrywer. Aan die hand hiervan word hulle verwys na die berg Afoer en ontrafel hulle eindelik die geheim van die koningin van Skeba. Deur gebruik te maak van ’n tegniek waardeur die spannende avonture van die reisgeselskap afgespeel word teen die geleidelike onthulling van die geskiedenis van die koningin van Skeba, slaag hy goed daarin om spanning te skep. Die bekendmaking van die boekrolle gee die skrywer geleentheid om ook populêr-wetenskaplike onderwerpe in die verhaal te betrek, soos die skeppingsverhaal, die verhaal van die Paradys, die geskiedenis van die Hebreërs en die figuur van Moses. Vir sy tyd is dit ’n baie ambisieuse werk van hibridiese aard wat steeds daarin slaag om ’n leesbare en boeiende roman te word.[15][16] Hierdie boek word in 1981 in Duits gepubliseer onder die titel Das Geheimnis der Goldfelder auf der Spuren der ratschlaften Koningin von Saba. D.F. Malherbe neem ’n fragment uit hierdie roman op in sy versamelbundel Afrikaanse letterkunde.

In Ons Klyntji van 1900 tot 1902 verskyn sy novelle Liifde in oorlog. Die Vrystater Danie kuier by sy vriende Jan en Willem op hulle plaas Weltevrede in die distrik Colesberg in die Kaap wanneer die Anglo-Boereoorlog uitbreek. Hy word gekommandeer en op sy aandrang en die invloed van die buurman Gert sluit Jan as Kaapse rebel ook by die kommando aan. Jan se pa is bitter teen hierdie besluit gekant, omdat hy van mening is dat lojaliteit aan die regering swaarder weeg as enige ander oorweging. Die drie veg tot met die verowering van Bloemfontein, waarna hulle die kommando verlaat omdat hulle verdere verset as nasionale selfmoord beskou. Hulle sluit dan as hensoppers by die Engelse magte aan. Generaal de Wet neem hulle gevange en stuur hulle na Pretoria, waar hulle met die val van Pretoria en die koms van lord Roberts verlos word. Die verhaal sluit af met die dubbele huwelik van Danie en Jan met mekaar se susters. Hierdie verhaal gee aan Du Toit ’n platform om sy politieke standpunte in verhaalvorm aan te bied en te verdedig.

Hy skryf die eerste Afrikaanse gepubliseerde drama, Magrita Prinsloo of Liifde getrou tot in di dood, wat in 1896 die eerste keer gepubliseer word, in 1901 opgeneem word in De Gezellige en in 1917 in ’n gewysigde uitgawe deur S.P.E. Boshoff verskyn. Die eerste opvoering van die drama is in Januarie 1897 in die Paarlse stadsaal tydens die Afrikaanse Taalkongres. Dit is ’n drama in vyf bedrywe met dertien taferele uit die tyd van die Voortrekkers, waar Magrita en haar ouers saam met Piet Retief se trek is terwyl haar verloofde, Pieter Botha, agterbly in die Kaapkolonie. Koos Potgieter, ook lid van die trek, raak op haar verlief en versprei dan die gerug dat Pieter op weg na die noorde deur die Zoeloes vermoor is. Desnieteenstaande bly Magrita getrou aan Pieter en beantwoord nie Koos se toenadering nie. Na die moord op Piet Retief val die Zoeloes die Voortrekkerwaens aan en Magrita word swaar gewond, maar Pieter daag betyds uit die Kaap op om haar te red. Die stuk bevat ook ligter afleiding in die karakters van die Khoi Danster en die swart dolosgooier Swartland wat beide lief is vir sterk drank maar tog getrou is aan hulle werkgewer, Magrita. Hoewel die drama baie los van struktuur is en feitlik net ’n aaneengeskakelde reeks historiese taferele is met min karakterontwikkeling, is dit tog ’n boeiende weergawe van historiese gebeurtenisse met dialoog wat veel natuurliker is as meeste van die werke uit hierdie tydperk. D.F. Malherbe neem die vierde bedryf uit hierdie drama op in sy versamelbundel Afrikaanse letterkunde.

Die versamelbundel De gezellige van 1901 bevat oorspronklike en vertaalde samesprake en toneelstukkies, droomuitleggings en raaisels wat daarop gemik is om jongmense plesier te verskaf en besig te hou in byeenkomste. Ingesluit hierby is die samespraak Wi beklé di fernaamste betrekking? wat gelys word as “deur die uitgewers”, maar vermoedelik deur Du Toit self is. Hierdie samespraak word later opgeneem in F.C.L. Bosman se Di Bedriegers, Magrita Prinslo en ander Afrikaanse dramas en samesprake tot 1900. Dit is ’n samespraak tussen ’n regsgeleerde, dokter, boer, meulenaar, bakker, slagter, kok, kantienhouer, boumeester en looier oor wie se beroep die meeste waarde toevoeg tot die gemeenskap. Die dilemma word opgelos deur die horlosiemaker, wat sê dat elkeen se werk belangrik is en hulle daarop na hulle werk toe stuur.

Du Toit skryf ook gedigte, maar dit word nooit gebundel nie. Reeds in die vroeë sewentigerjare neem De Zuid-Afrikaan Nederlandse hekelverse van hom op. Veral Die Afrikaanse volkslied (in samewerking met Arnoldus Pannevis, C.P. Hoogenhout en D.F. du Toit) en die geestige Hoe die Hollanders die Kaap ingeneem het (wat as die hoogtepunt in sy poësie kan word en oorspronklik in Ons Klyntji verskyn het), word gereeld in bloemlesings opgeneem. Laasgenoemde gedig is waarskynlik die eerste dramatiese monoloog in Afrikaans, met die ou Griekwa, Danster, wat sy siening van die eerste blankes se aankoms aan die Kaap gee. Danster beklemtoon telkens die waarheid van sy verhaal deur middel van frases soos “glo vir my” en “so waar as waar die waarheid is”. Daardeur verneem die hoorders nie alleen sy siening van die gebeure nie, maar kry hulle ook ’n insig in die karakter van die spreker. Ironies genoeg is hierdie weergawe, wat vir sy tyd radikaal anders as die aanvaarde weergawes was, na demokrasie in Suid-Afrika die politiek korrekte weergawe. Du Toit se patriotiese lied Transvaalse Stemme skryf hy tydens sy oorsese reis van 1878 en wanneer Di Patriot ’n prys uitloof vir die beste Transvaalse volkslied na afloop van die Eerste Vryheidsoorlog, wen hy dit met sy bekende Transvaalse Fryheidsliid, met die bekende aanhef “Die Vierkleur van ons dierbaar land, die waai weer oor Transvaal, en wee die Godvergete hand, wat dit weer neer wil haal!” Die gedig Hendrik en Lettie vertel ’n verhaal uit die Eerste Vryheidsoorlog. Kort na Hendrik en Lettie se troue breek die oorlog uit en Hendrik gaan veg. Hy versoek sy neef die aand voor sy dood om sy lyk te gaan haal as hy sterwe en ’n boodskap aan sy vrou en ongebore kind oor te dra.

In 1881 is Du Toit die samesteller (in Afrikaans en Nederlands) van die bundeltjie Transvaalse volksliedere. Die entoesiastiese ontvangs van die Transvaalse deputasie in 1883 en die verse en liedere waarmee hulle in die Nederlande toegesing is, gee aanleiding tot die versameling van hierdie liedere by sy terugkeer na Suid-Afrika, onder die titel Loverkransen voor Transvaal gevlochten en de Transvaalse Deputatie aangeboden, tijdens haar bezoek in Europa ten jare 1883 en 1884, waarin hy ook ’n enkele Afrikaanse vers van C.P. Hoogenhout insluit. Verder verafrikaans hy ook C. Hatting se Lied van die Voortrekkers as Daar kom ’n stem uit Engeland. Dit is nie seker of die vyftal psalmberymings wat in die Almanak vir 1878 verskyn, aan hom toegeskryf kan word nie.

Di Patriot van 25 September 1885 bevat die bekoorlike Sonder ons taal kom ons nie klaar, wat op kinderlike wyse die waarde van die taal uitdruk. Sy liefde vir sy eerste vrou en sy smart oor haar dood vind uiting in Ik kan haar niet vergeten, wat in Di Patriot van 17 Oktober 1884 verskyn. Hy sluit ook by sy prosawerk Sambesia, of Salomo’s goudmijnen bezocht in 1894 ’n aantal gedigte in, waaronder die Liedjie van ’n Voortrekker, waarin die ossewa besing word. Hierdie boek bevat ook Nag en Dageraad in Matabeleland waarin die spreker die geeste sien van die afgestorwe Matabeles en hulle leiers Lobengula en Silkaats, waarna Piet Retief reg spreek oor verraad en die Engel van die Daeraad ’n toekomsbelofte uitspreek. Hierdie gedig word later ook in Ons Klyntji gepubliseer, soos ook Groete fan di Faalrivier an die Burgers Jan Vrystaat en Transfaal, waarin die Vaalrivier die twee republieke aanspreek en hulle aanmoedig om te verenig en nie toe te laat dat hy (die Vaalrivier) hulle langer skei nie. Klaaglied van die os en die antwoord van die perd is getoonset deur R. de Villiers van die Paarl en gesing by geleentheid van die Eerste Taalkongres in Januarie 1896.

In 1906 versamel hy die Afrikaanse gedigte vanuit die oes van die vorige dertig jaar. Sy gedigte Hoe di Hollanders di Kaap ingeneem het, Fanselewe en te’enswoordig en Klaagliid word opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, terwyl sy gedigte ook verskyn in onder andere Groot verseboek, Afrikaanse ballades, Uit ons letterkunde, Die junior digbundel, Digters en digkuns, Nuwe Kleuterverseboek, Patriot-digters, Eerste stemme en Junior verseboek. D.F. Malherbe neem Transvaalse vryheidslied en Nag en dageraad in Matabeleland in die versamelbundel Afrikaanse letterkunde op en Transvaalse vryheidslied in Afrikaanse verse.

• Albertyn, C.F. (hoofred.), Die Afrikaanse kinderensiklopedie, derde uitgawe, Nasou Beperk, Kaapstad, (jaartal onbekend).

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• APB-Komitee vir Skoolboeke. Die junior digbundel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde druk 1963
• Bosman, F.C.L. Di Bedriegers, Magrita Prinslo en ander Afrikaanse dramas en samesprake tot 1900. Human & Rousseau Kaapstad Heruitgawe 1975
• Bouwer, Alba. Afrikaans 100. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1975
• Conradie, Elizabeth. Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel 2) (1875–1905) J.H. de Bussy/H.A.U.M, Kaapstad/Pretoria, 1949
• D’Assonville, V.E. Dit is Totius. Marnix Lynnwoodrif Eerste druk 1993
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Grové, A.P. Trekvoëls. Voortrekkerpers Beperk Johannesburg 1969
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nienaber, P.J. (samesteller) Digters en digkuns. Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
• Nienaber, P.J. Eerste sooie. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1975
• Nienaber, P.J. (samesteller) Eerste stemme. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1973
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. Uit ons letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Sewende druk 1968
• Opperman, D.J. Junior verseboek. Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
• Opperman, D.J. Wiggelstok. Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1959
• Rosenthal, Eric, Encyclopaedia of Southern Africa, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.
• Scholtz, J. du P. Die Afrikaner en sy taal 1806–1875. Nasou Beperk Kaapstad Derde druk 1967
• Steyn, J.C. Trouwe Afrikaners. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1987
• Steyn, J.C. Tuiste in eie taal. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1980
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van der Merwe, H.J.J.M. (red.) Afrikaans: sy aard en ontwikkeling. J.L. van Schaik Beperk Pretoria Eerste uitgawe 1968
• Van der Walt, P.D. Mené Tekél. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1969
• Van der Walt, P.D. S.J. du Toit. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1963

• Du Toit, S. Ds. S.J. du Toit – leier van die GRA. Die Taalgenoot, Augustus 1975
• Nienaber, P.J. Afrikaans is di taal fan di meerderhyd. Die Taalgenoot, Augustus 1975
• Van der Walt, P.D. Die ou goud van die verlede. Standpunte, Nuwe reeks 40-41, April-Junie 1962
• Van Zyl, Dorothea. Die koningin van Skeba – 100 jaar nôi van Zimbabwe. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 34 no. 4, November 1996
• Van Zyl, Dorothea. Een eeu literêre tydskrifte in Afrikaans. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 34 no. 4, November 1996

• Patriot woordeboek, by http://www.dbnl.org/tekst/toit001patr01_01/index.htm. 'n Engels-Afrikaans/Afrikaans-Engels woordeboek wat deur Du Toit geskryf is en in 1902 uitgegee is. (Slegs die Afrikaans-Engels gedeelte is beskikbaar.)

• D’Assonville, V.E. Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/1998/11/21/6/2.html
• D’Assonville, V.E. Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2001/07/28/5/2.html%5Bdooie+skakel%5D
• Van Bart, Martiens Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1998/07/11/3/19.html
• Van Bart, Martiens Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1999/07/31/1/38.html%5Bdooie+skakel%5D