Stalsprys

Die Stalspryse is ’n prys deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir ’n hoogstaande publikasie of ’n reeks van hoogstaande publikasies by voorkeur in Afrikaans, asook vir indiwiduele of gesamentlike produkte van hoogstaande gehalte waardeur buitengewone bydraes tot die wetenskapsbeoefening gemaak word. Sedert 1969 kan dit net een maal aan ’n persoon toegeken word. Die Stalspryse se ontstaan kan teruggevoer word tot Jaarvergaderings in die dertigerjare waar die behoefte uitgespreek is aan ’n prys, soortgelyk aan die Hertzogprys, vir hoogstaande wetenskaplike prosa in die geesteswetenskappe in Afrikaans. In 1942 het die Akademieraad besluit dat die Hertzogprys om die helfte verdeel word tussen bellettrie en sulke “wetenskaplike prosageskrifte”. So kry prof. J. du P. Scholtz in 1943 die Hertzogprys vir Wetenskaplike Prosa vir Die Afrikaner en sy taal, en dr. Coenraad Beyers in 1944 vir Die Kaapse Patriotte. (In 1942 is die Fakulteit Natuurwetenskap en Tegniek tot die Akademie toegevoeg en versoeke is deur dié Fakulteitsraad gerig dat ook natuurwetenskaplike werke vir die Hertzogprys in aanmerking moes kom.)

Dr. A.J. Stals.

Hierdie reëling was onbevredigend en in 1946 besluit die Akademieraad om ’n aparte “Akademieprys vir Geesteswetenskappe” in te stel. In 1955 word die naam verander na Stalsprys vir Geesteswetenskappe, genoem na wyle dr. A.J. Stals, Minister van Onderwys en Gesondheid in die eerste Malan-kabinet.

Sommige vakgebiede wat vroeër by die Stalsprys geressorteer het, het intussen ’n eie tuiste gevind: Regswetenskap (die Toon van den Heeverprys), Taalwetenskap (die C.J. Langenhovenprys) en Literatuurwetenskap (die Gustav Prellerprys). In 1980 is die Stalsprys vir Teologie vervang deur die Totiusprys.