Sparrow Mkonto

Sparrow Mkonto is op 24 Desember 1951 in die Bhongeni-afdeling van Lingelihle in Cradock gebore. Hy het Macembe Lower Primary, Akena Primary en Sam Xhali Secondary School bygewoon. Matthew Goniwe was een van sy onderwysers by Sam Xhali.

Weens geldelike beperkings het Mkonto die skool verlaat nadat hy sy junior sekondêre sertifikaat geslaag het. Hierna het hy 'n sokkerklub in sy gemeenskap gestig. Hy het ook polities aktief geraak vanweë die invloed van Goniwe.

Mkonto het werk by 'n depot van die Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawens in Cradock gekry. Hier het hy by die vakbond vir spoorwegwerkers aangesluit. Sy werk by die vakbond het die aandag getrek van die veiligheidspolisie, wat met sy werkgewers saamgesweer het om hom op vals klagtes af te dank. Hy is in 1983 uit sy werk ontslaan omdat hy daarvan beskuldig is dat hy 'n kommunis was wat politieke vergaderings tydens werksure gereël het. Sy vrou is ook uit haar werk by 'n haarsalon ontslaan onder die voorwendsel dat haar man 'n kommunis was.

In 1983 is die Cradock-belastingbetalersvereniging (CRADORA) gestig wat hom beywer het vir die regte van inwoners om te onderhandel teen onregverdige verhogings in huurgeld. Die organisasie was verbonde aan die United Democratic Front. Mkonto het 'n senior ampsdraer vir CRADORA geword, asook die voorsitter van die Broad Forum, wat bestaan het uit CRADORA-bestuurders en leiers van ander organisasies in Lingelihle.[1]

Mkonto is by verskeie geleenthede na die Cradock-veiligheidspolisie se hoofkantoor geneem waar hy aangerand en daarna vrygelaat is. Hy het 'n klag teen die veiligheidspolisie ingedien, maar dit is nooit ondersoek nie. Tydens die Vryheidsmanifes-vieringe op 26 Junie 1983 in die Lingelihle-gemeenskapsaal het Mkonto namens CRADORA gepraat en sy toespraak toegespits op die toekoms van die nuwe Suid-Afrika, wat die regte op grond en die regte vergoeding van werkers vir hul arbeid sal respekteer.

Op 27 Junie 1985 is Mkonto saam met Goniwe, Fort Calata en Sicelo Mhlauli na Port Elizabeth om 'n UDF-vergadering by te woon. Die vier is nooit weer lewend gesien nie. Mkonto se lyk was die eerste wat in Bluewaterbaai naby Port Elizabeth gevind is. Dit is ontdek ’n kilometer van die verbrande motor waarin hulle gereis het. Hy is verbrand, geboei en met 'n tou vasgebind. Sy lyk het ook skietwonde getoon asook steekmerke aan sy bors. 'n Twee jaar lange ondersoek het in 1987 begin ingevolge die Wet op Ondersoek 58 van 1959. Die Crodoc-4 is op 20 Julie 1985 op Cradock begrawe tydens 'n massabegrafnis. Die sprekers tydens die begrafnis was onder meer Beyers Naudé, Allan Boesak en Steve Tshwete. 'n Boodskap van die destydse president van die ANC, Oliver Tambo, is ook voorgelees.[1][2]

In 2006 het die Presidensie van Suid-Afrika aan hom die Orde van Luthuli, silwer, toegeken vir ’n "uitstekende bydrae en die toewyding van sy lewe aan 'n vrye, regverdige en demokratiese Suid-Afrika".

'n Gedenkteken is opgerig ter ere van die Cradock-4. [3]

• Oor die Cradock-4 Geargiveer 20 Maart 2018 op Wayback Machine
• Foto: Die verhaal agter die Cradock 4
• Die Cradock-4 28 jaar later