Soweto-opstand

Swart Suid-Afrikaanse hoërskole het in opstand gekom teen die regeringsbesluit in 1974 wat alle swart skole verplig het om Afrikaans te gebruik, en Engels op 'n 50-50 grondslag, as die tale van onderrig.[7] Die streeksdirekteur van Bantoe-onderwys, (Noord-Transvaal-streek) J.G. Erasmus, het aan kring-inspekteurs en skoolhoofde gesê dat vanaf 1 Januarie 1975 moet Afrikaans gebruik word vir leerders vanaf standerd vyf (graad 7) in wetenskap, wiskunde, en sosiale wetenskappe. Engels, as die onderrigtaal vir algemene wetenskap en praktiese vakke soos; huishoudkunde, naaldwerk, houtwerk, metaalwerk, kuns en landbouwetenskap.[7] Inheemse tale mag net gebruik word vir godsdiensklasse, musiek en liggaamsopvoeding.[8]

Die assosiasie van Afrikaans met apartheid het die kinders laat verkies om in Engels klas te kry. Selfs die Bantoestan-regerings het Engels en 'n inheemse taal as ampstale verkies. Engels het ook 'n vername status begin kry as die taal wat die meeste in die handel en nywerheid gebruik word. Die 1974 regeringsbesluit se doel was om die afname in die gebruik van Afrikaans onder die swart bevolking om te keer. Die Afrikaner-oorheersde regering het 'n klousule van 'n wet, wat in 1909 met die stigting van die Unie van Suid-Afrika uitgevaardig is, en wat net Engels en Hollands as ampstale aanvaar het (die Hollands is in 1925 met Afrikaans vervang), as verskoning gebruik om Afrikaans af te dwing.[9] Terwyl alle skole klasse in beide Afrikaans en Engels moes aanbied, is blanke Suid-Afrikaners in hul moedertaal opgevoed.

Punt Janson, die adjunk-minister van Bantoe-onderwys, is aangehaal waar hy gesê het: "'n Swartman kan opgelei word om in fabrieke en op plase te werk. Hy mag vir 'n werkgewer werk wat Engels of Afrikaans praat, en die man wat hom opdragte gee mag Afrikaans of Engels praat. Hoekom moet ons nou begin stry oor die medium om opdragte uit te deel? ...Nee, ek het nie met hulle hieroor beraadslaag nie, en ek is ook nie van plan om dit te doen nie. Ek het die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika geraadpleeg..."[10]

Die regeringsbesluit oor Afrikaans is met diepe minagting deur die swart bevolking bejeën — soos dit met die woorde van Desmond Tutu, biskop van Lesotho en later biskop van Johannesburg — beskryf is as, "die taal van die onderdrukker". Onderwysers-organisasies soos die African Teachers Association of South Africa, het ernstige besware teen die taaldekreet van die regering geopper.[11] 'n Verandering in die onderrigtaal het die leerders verplig om meer te fokus om die taal te probeer verstaan, as wat daar gefokus kon word om die vakmateriaal te bestudeer en te begryp. Dit het die kritiese analise van die vakke se inhoud moeilik gemaak en kritiese denke onder die leerders ontmoedig.[12]

Die weersin het opgebou totdat die sweer op 30 April 1976 oopgebars het, en die leerders van die Orlando West Junior School in Soweto begin staak, en geweier het om skool toe te gaan. Hulle rebellie het gou uitgebrei na ander skole in Soweto. Swart leerders het in opstand gekom want hulle het geglo in hul reg om op dieselfde vlak as wit Suid-Afrikaners behandel te word, en opvoeding te kry. 'n Leerder van Morris Isaacson High School, Teboho "Tsietsi" Mashinini, het 'n vergadering vir 13 Junie 1976 belê om 'n plan van aksie te bespreek. Die leerders het 'n aksiekomitee gestig, wat later as die Soweto Students' Representative Council bekend geword het,[11] en daar is op 'n massabyeenkoms vir 16 Junie besluit sodat die leerders hul misnoë kan wys.

Die oggend van 16 Junie 1976 het tussen 10 000 en 20 000[13] swart leerders van hul onderskeie skole met 'n opmars na die Orlando-stadion begin vir 'n saamtrek om teen Afrikaans in hul skole te betoog. Baie van die leerders, wat aan die opstand deelgeneem het, het daardie oggend niksvermoedend by hul skole opgedaag sonder voorafkennis, maar spontaan deelgeneem. Die protesaksie is deur die Soweto Students' Representative Council's (SSRC) Action Committee,[14] gereël met die steun van die groter Swartbewussynsbeweging. Soweto se onderwysers het die protesaksie gesteun nadat die Aksiekomitee hulle verseker het dat dit vreedsaam en gedissiplineerd sou wees.

Tsietsi Mashinini het die leerders vanaf die Morris Isaacson High School gelei om by die ander, wat vanaf die Naledi High School gestap het, aan te sluit.[15] Onderweg na die stadion ontdek die leerders dat die polisie die pad op hul beplande roete versper. Die leier van die aksiegroep het almal gevra om nie die polisie uit te lok nie en 'n ander roete is gebruik wat die leerders uiteindelik terugbring het tot naby die Orlando hoërskool.[16] Die groep, van tussen 3 000 tot 10 000 leerders, het al singende in die rigting van die skool beweeg met plakkate soos, "Down with Afrikaans", "We are not Boers", "Viva Azania" en "If we must do Afrikaans, Vorster must do Zulu."[17][18]

Die polisie het hul hond op die optoggangers losgelaat en die dier is doodgemaak.[19] 'n Traangasbom is tussen die leerders ingeskiet en hulle het begin om klippe en bakstene te gooi. Die polisie het toe op die leerders begin skiet.[18]

Een van die eerste leerders wat doodgeskiet is, was die 12-jarige Hector Pieterson. Hy is by die Orlando West High School geskiet en het die simbool van die Soweto-opstand geword.[20] Die polisie se aanvalle het aangehou en 23 mense is op die eerste dag van die opstand dood. Een van twee wit sterfgevalle was Dr. Melville Edelstein wat sy lewe gewy het aan maatskaplike werk onder die swartmense.[21] Hy is uit 'n kantoor gesleep en deur sy aanvallers met grawe doodgeslaan,[18] en/of met klippe gegooi. 'n Plakkaat, "Beware Afrikaners" om sy nek agtergelaat.[22]

Die geweld het uitgebrei namate drankwinkels en biersale — as buiteposte van die apartheidsregering — geteiken is vir aanvalle. Motors is aan die brand gesteek[18] en staatsgeboue in die gebied is geteiken. Die geweld het snags afgeneem en die polisie het die strate regdeur die nag gepatrolleer.

Noodklinieke is oorval met beseerde en bloeiende kinders. Die polisie het die hospitaal opdrag gee om vir hul lyste te gee met name van slagoffers met koeëlwonde. Die hospitaal se administrateur het dit deurgegee na die dokters, maar hulle het geweier om sulke inligting beskikbaar te stel. Die dokters het koeëlwonde as "absesse" aangeteken.[11][20]

Die swaar gewapende 1 500 polisielede, wat op 17 Junie in Soweto ontplooi is, is met automatiese gewere, haelgewere en handkarabyne uitgereik.[11]Hulle het in pantservoertuie rondgery, en met helikopters gesirkel wat uit die lig alles gemonitor het. Die Suid-Afrikaanse leër is ook op bystand gesit as 'n taktiese maatreël om die militêre mag te illustreer. Die enigste skarebeheer wat die polisie destyds kon toepas was om die mense uiteen te jaag.

Onluste het ook uitgekring na ander dorpe aan die Rand, en selfs in die Kaap het Kleurlingleerders begin deelneem. Soweto sou tot in 1978 onstuimig bly.[18]

Na die opstand kon die ANC homself vestig as die leidende organisasie in die anti-apartheidstryd, aangesien die organisasie die beste daarin geslaag het om die leerders, wat teen apartheid in opstand gekom het, vir die stryd te organiseer. Alhoewel die swart bewussynsorganisasies se idees belangrik was om die klimaat te skep wat die leerders die selfvertroue gegee het om in opstand te kom, was dit die ANC se nie-rassige sieninge wat die diskoers van die anti-apartheidsbeweging onder die swart bevolking gedomineer het. Joe Slovo se werkstuk, No Middle Road, wat rondom die tyd van die Soweto-opstand geskryf is, met sy voorspelling dat die apartheidsregering net twee vooruitsigte het; verdere onderdrukking, of 'n oorname deur die rewolusionêres — het 'n groot invloed gehad tydens die opstand.[24]

Die geweld het ook losgebars in 'n tyd waar die Suid-Afrikaanse regering internasionaal onder druk was om apartheid te "transformeer" na 'n meer "heilsame" vorm van apartheid. Transkei, die eerste Bantoestan, is in Oktober 1976 deur die Suid-Afrikaanse regering as "onafhanklik" verklaar. Dié poging om aan die wêreld  Suid-Afrika se "toewyding" tot selfbeskikking te wys het egter lelik geboemerang toe die Transkei internasionaal as 'n vasalstaat uitgekryt is.

Vir die staat was die opstand die mees fundamentele uitdaging van apartheid tot dusver en die ekonomiese en politieke onstabiliteit wat dit veroorsaak het, is nog verder vererger met die strenger internasionale boikotte teen die land. Dit het nog 14 jaar langer gevat voordat Nelson Mandela vrygelaat is, maar die regering kon nooit weer die relatiewe vrede en sosiale stabiliteit van die vroeë 1970's herstel nie, as gevolg van die groeiende swart weerstand.

Baie wit Suid-Afrikaanse burgers was woedend oor die regering se optrede in Soweto, en sowat 300 wit studente van die Universiteit van die Witwatersrand het uit protes teen die doodmaak van kinders, deur die middestad van Johannesburg gestap. Swart werkers het begin staak en by die leerders aangesluit namate veldtog groter geword het. Die oproere het ook na swart woongebiede in ander stede begin uitbrei.

Studenteorganisasies het die energie en die woede van die jeug na politieke weerstand gelei. Studente in Tembisa het daarin geslaag om 'n suksesvolle en nie-gewelddadige solidariteitsmars te reël, maar 'n soortgelyke poging is in Kagiso deur die polisie getuit en teruggedryf met vyf mense wat doodgeskiet is. Die geweld het eers teen 18 Junie begin afneem. Die universiteit van Zoeloeland se rekords- en administrasiegeboue is aan die brand gesteek, en 33 mense is in Augustus in voorvalle in Port Elizabeth doodgeskiet. In Kaapstad sterf 92 mense in Augustus en September.

Die meeste bloedvergieting het teen die einde van 1976 aan 'n einde begin kom, maar teen daardie tyd was die dodetal al meer as 600 mense.

Die voortslepende geweld in Soweto het groot ekonomiese onstabiliteit veroorsaak. Die Suid-Afrikaanse Rand se waarde het vinnig geval en die regering is in 'n krisis gedompel.

Die African National Congress druk en versprei pamflette met die slagspreuk: "Free Mandela, Hang Vorster", wat die taalkwessie onmiddellik koppel aan die bevrydingsorganisasie se rewolusionêre erfenis en help om sy rol as die leier in die stryd te vestig.

Beeldmateriaal en foto's van die opstande skok miljoene mense oor die wêreld. Die foto van Hector Pieterson se lyk, soos dit deur die fotojoernalis, Sam Nzima se kamera vasgevang is, is oorsee met skok en verontwaardiging ontvang en internasionale veroordeling van die regering het van oral ingestroom.

Die Soweto-opstand is in die 1987-rolprent van die regisseur Richard Attenborough, Cry Freedom, vasgevang, asook in die 1992 musiekfilm, Sarafina! Die betogings was ook die inspirasie vir André P. Brink se roman, 'n Droë Wit Seisoen, en die rolprent met dieselfde titel in Engels, A Dry White Season.[28]

• Hastings Ndlovu, eerste persoon wat tydens die opstand geskiet is
• Hector Pieterson, slagoffer van wie 'n sensasiefoto die wêreld ingestuur is
• Jeugdag, op 16 Junie gevier

• Baines, Gary. "The Master Narrative of South Africa's Liberation Struggle: Remembering and Forgetting June 16, 1976, International Journal of African Historical Studies (2007) 40#2 bl. 283–302 in JSTOR
• Brewer, John D. After Soweto: an unfinished journey (Oxford University Press, 1986)

• "S. Africa marking Soweto uprising" – BBC
• Guardian Unlimited audio recording of Antoinette Sithole (Pieterson) on the Soweto uprising
• An extensive mashup with info on the events on 16 June 1976
• Youth and the National Liberation Struggle 1894–1994, South African History Online
• The June 16 Soweto Youth Uprising, South African History Online
• Helena Pohlandt-McCormick. "I Saw a Nightmare…" Doing Violence to Memory: The Soweto Uprising, 16 June 1976 Columbia University Press, 2005