Riviersonderend (rivier)

Hierdie rivier ontspring in die berge ten suide van Franschhoek en Villiersdorp en aan die oostelike hellings van die Hottentots-Hollandberge. Omdat so baie spruite saamkom om die hoofstroom van die rivier te vorm, is dit moeilik om die juiste punt van die oorsprong aan te dui. Die rivier is so ‘n 135 km lank en het ‘n opvanggebied van 2 217 vk.km. Suid van Franschhoek is die reënval in die winter so hoog as 2 500 mm p.j., maar in die laaggeleë dele soms maar 500 mm p.j. Dit vloei deur ‘n gebied met ‘n redelik beperkte landboupotensiaal en met weinig stedelike en industriële ontwikkeling.

Deur riete en uitheemse bome vloei die rivier verby Genadendal, onderdeur die Beinbrechtbrug, verby Greyton na die dorp Riviersonderend. Daarna loop die rivier net noord van die N2 nasionale pad tot by Stormsvlei waar dit wyd en diep is. Na Stormsvlei gaan dit deur die Hessekwakloof voordat dit by die Breederivier aansluit. Die aanwesigheid van baie palmiet het die stroom geblokkeer en gelei tot vleie en kanale in die stroomgebied. In die tweede helfte van die 19de eeu was daar sprake van strande langs die rivier, maar deur riete en indringerplante soos die portjacksonboom het dit verdwyn.

Die San het die rivier die Kamma Kan Kamma genoem. Dit verwys na die baie sytakke wat die rivier voed. Tydens die 17de en 18de eeu het die Hessekwa-stam die oewers van die rivier bewoon. Sendeling Georg Schmidt het hier onder hierdie Khoi-groep gewerk.

Hieronymus Cruse het reeds in 1669 die huidige naam aan die rivier gegee. Sedert die begin van die Kaapse vestiging het byna elke reisiger wat ooswaarts wou reis oor die Hottentots-Hollandberge gegaan en die loop van die Sonderendrivier gevolg. Die bosse het baie geel- en stinkhout aan die VOC gelewer vir waens en meubels. Mettertyd is plase ontwikkel wat teenswoordig nog bekend is. The Oaks was Hartebeestkraal. Noord van die rivier waar die Kwartelriver van suid aansluit, is Nethercourt, die destydse VOC-veepos Het Ziekenhuis. Zoetemelksvlei was eweneens ‘n VOC-veepos. Op Tygerhoek is die dorp Riviersonderend uitgelê en die naam van die proefplaas wes van die dorp dra nou die naam van hierdie eertydse VOC-pos. Effens oos lê die plaas Vaandrigsdrif, genoem na vaandrig Isaq Schrijver wat op 13 Januarie 1689 daar besoek afgelê het. Ander historiese plase op die rivieroewer is Ganzekraal, Appelskraal, Van der Wattskraal en Lindeshof.

Die sendelinge by Genadendal het reeds die water vir besproeiing gebruik. In die boloop van die rivier is die bekende Theewaterskloofdam.

• Burman, Jose: Waters of the Western Cape. Kaapstad: Human & Rousseau, 1970.
• Mossop, E.E.: Old Cape highways. Kaapstad: Maskew Miller, 1927
• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 10. Kaapstad: Nasou, 1974. ISBN 0-625-00326-8