Soefisme

Die Soefisme, of "Tasawouf", soos dit in Arabies genoem word, is die esoteriese of mistieke skool in Islam. Waar ortodokse Islam die onderhouding van die Islamitiese Wette en voorskrifte benadruk as 'n wyse om God (Allah) te behaag, fokus Soefisme meer op die innerlike soeke na en persoonlike verhouding met God. Die groep se naam is afgelei van die woord suf, 'n eenvoudige wolkleed wat in die eerste eeue van Soefisme se ontstaan die algemene drag van askete en mistici was. Sommige van die leerstellinge en praktyke wat eie is aan die Soefisme het reeds in die sewende en agtste eeu ontstaan, maar die naam Soefiete is eers in die negende eeu gebruik om na dié spesifieke beweging te verwys.

• God is oral

Die Soefisme is – soos ortodokse Islam – 'n monoteïstiese godsdiens wat glo in die bestaan van Een Skeppergod. Hulle glo egter dat God homself nie net deur die vroeë profete en die Koran aan die mens openbaar nie, maar dat daar in die ganse heelal ook in die mens) tekens van God gevind kan word. In die vroeë ontwikkeling van die Soefisme is hulle by tye hieroor deur ortodokse Moslems daarvan beskuldig dat hulle panteïsme (met ander woorde, dat God "alles" en "in alles" is) verkondig en dus afwyk van die Islamitiese leer. Dit was veral sommige Soefiete se uitspraak dat die heelal en God in werklikheid een is en dat die individu "God in homself" kan vind, wat ortodokse Moslems ontstel het. In die laat-elfde en vroeë twaalfde eeu het die Islamitiese denker en teoloog Mohammed el-Ghazali egter daarin geslaag om die dreigende botsing te ontlont deur te verduidelik dat Soefiete se stellings oor "God in hulself" net metafore is en nie letterlik verstaan moet word nie.

• Wese van die mens

Soefiete beskou die mens as die "misterie van God" wat namens hom oor die skepping heers. Hulle glo dat die mens 'n "mikrokosmos" is en dat die menslike liggaam uit die vier elemente van die heelal – vuur, grond, lug en water – gemaak is. Die liggaam het vyf eksterne sintuie (sig, gehoor, reuk, smaak en gevoel) en vyf interne vermoëns (denke, verbeelding, twyfel, geheue en begeerte). Die doel van al hierdie sintuie en vermoëns is om die hart, of "Goddelike Vonk" te dien en te suiwer van vleeslike invloede. Die "Goddelike Vonk" is die onsigbare en onsterflike innerlike kern van die mens wat ons van diere onderskei en van God self afkomstig is.

• Doel van die lewe

Die Soefiete glo die belangrikste doel van elke individu se lewe is om 'n intieme persoonlike en emosionele verhouding met God te hê. Deur sy eie vleeslikheid af te lê en deur liefde en toewyding aan God kan die mens innerlik groei totdat hy baqa billah – 'n volmaakte toestand van ewige lewe in eenheid met God – bereik. Om hierdie einddoel van 'n intieme verhouding met God te bereik, volg die Soefiet 'n "mistieke pad" of geestelike reis waar gebed, vas, meditasie en 'n toestand wat hal genoem word, middele tot die doel is.

• Nafs alammara: Struikelblokke

Die grootste struikelblokke in die individu se strewe om nader aan God te kom, word nafs alammara genoem en is die produk van sy of haar eie ego. Dit veroorsaak onder meer vrees, woede, wellus, verslawing, angs, verveeldheid, depressie en selfbejammering – en saam dra dié negatiewe faktore daartoe by dat die individu nie God se nabyheid en teenwoordigheid in sy of haar lewe ervaar nie.

• Suluk: Die geestelike reis

Die belangrikste doel van die geestelike lewensreis van die Soefiet is om die siel te reinig van die negatiewe uitwerking wat nafs daarop het, sodat die hart of "Goddelike Vonk" alle aspekte van die individu se lewe kan oorheers. Hierdie reis neem gewoonlik baie jare en bestaan uit drie fases:

• Eerste stadium – die vleeslike siel

In die eerste stadium van die geestelike reis stry die individu om hom of haar te reinig van vleeslikheid wat veroorsaak dat 'n mens ongehoorsaam is aan God en boosheid geniet. Hierdie stadium is die moeilikste en dit neem gewoonlik ook die langste om daardeur te kom. Die liggaam word gereinig deur dit skoon en seksueel rein te hou; die tong word gereinig deur dit te weerhou van skinder, swartsmeerdery en leuens; die denke word gereinig deur dit te weerhou van wantroue, bose gedagtes en negatiewe gedagtes oor ander; en die siel word gereinig van vrees, droefheid, haat, jaloesie, trots, wellus en gierigheid.

• Tweede stadium – siel van berisping

Wanneer die individu sy vleeslike siel in bedwang gebring het, word die tweede stadium van die Soefiet se geestelike reis betree, waartydens hy in staat is om te reageer op berisping of teregwysing. Die individu luister nou na die berisping van sy hart – die "Goddelike Vonk" - wat hom help om alle boosheid af te lê en hom dring tot dade van liefde en goedheid.

• Derde stadium – die tevrede siel

In die derde en finale stadium van sy geestelike reis bereik die Soefiet 'n toestand waar hy in gehoorsaamheid en volmaakte harmonie leef met God en Sy opdragte. Die siel is nou tevrede om deur die hart – die "Goddelike Vonk" - gelei te word en is heeltemal verlos van alle vrees en droefheid. (Dié vrees en droefheid word as menslike eienskappe beskou wat keer dat die individu hom ten volle aan God oorgee). Die Soefiet se lewe is nou gevul met liefde, genade, goedheid en 'n brandende begeerte om ander te help. Om hierdie stadium te bereik, is nie net voortdurende gebed, vas en meditasie nodig nie, maar die persoon moet ook minder eet, slaap en praat. Soms is dit nodig dat hy hom heeltemal onttrek aan mense en alledaagse aktiwiteite en net op God fokus.

Gebed, vas en meditasie is van die belangrikste praktyke in die Soefisme. Afsondering en stilte, wat gewoonlik ook weerhouding van alle materiële plesier insluit, speel ook 'n belangrike rol. Anders as ander Islamitiese groepe, maak sommige Soefiete ook gebruik van sang, dans en tromme tydens hul godsdienstige rituele. Om gedurige bewustheid van God te verhoog, beoefen die Soefiete zikr, wat "onthou God" beteken. Dit kom daarop neer dat God se Naam of gedeeltes uit die Koran voortdurend hardop herhaal word. Omdat die Soefisme grootliks ingestel is op die geestelike praktyk of ervaring, plaas hulle nie soveel klem op die belangrikheid en rol van heilige skrifte soos ander Islamitiese groepe nie. Die Koran word nogtans deur die meeste Soefiete as Heilige Skrif en God se volledigste openbaring aan die mensdom erken.

Die presiese oorsprong van die Soefisme is 'n punt waaroor heelwat gedebatteer word. Sommige Soefiete-groepe maak daarop aanspraak dat hulle die voortsetting is van mistieke denke en praktyke wat "so oud soos die mens" is. Volgens dié siening is Soefisme dus heelwat ouer as Islam – die godsdiens waarmee dit gewoonlik verbind word – en het Soefisme bloot tydens sy ontwikkeling sekere aspekte van Islam ingesluit.

Daar word egter algemeen aanvaar dat die Soefisme tussen die sewende en tiende eeu in Persië (hedendaagse Iran) uit Islamitiese mistisisme ontwikkel het in reaksie op die materialisme, oppervlakkigheid en wêreldse gesindheid van sommige ortodokse Islamitiese groepe. Die geestelike en mistieke aard van die Soefisme het moontlik ook ontvlugting gebied van die politieke onstabiliteit, armoede en swaarkry wat in daardie tyd baie mense se lewens gekenmerk het. Hoewel hulle Moslems was, is die vroeë Islamitiese mistici sterk beïnvloed deur die asketiese praktyke van Christen-monnike wat in klein klooster-gemeenskappe in dele van die Midde-Ooste gewoon het. In hul soeke na maniere om reeds tydens hierdie aardse bestaan eenheid met God te beleef, het hulle ook sekere aspekte van die Zoroastrisme en Hindoeïsme ondersoek en dele daarvan by hul leer en praktyke ingesluit.

Hasan el-Basri (642-728) word beskou as een van die "vaders" van die vroeë Islamitiese mistisisme, waaruit die Soefisme later as 'n afsonderlike beweging ontstaan het. El-Basri se volgelinge het as askete in klooster-gemeenskappe naby Basra in die hedendaagse Irak gewoon, waar hulle onder meer mistieke praktyke soos meditasie en vas beoefen het. 'n Ander individu wat 'n groot invloed gehad het op die vroeë ontwikkeling van die Islamitiese mistisisme was el-Muhasibi (781-857). Hy het sy volgelinge geleer dat hulle die materiële wêreld moes verag en streef na innerlike volmaaktheid deur hulle aan God se wil te onderwerp soos wat 'n slaaf hom aan sy meester onderwerp.

Die klem wat hierdie groepe op die individu se persoonlike verhouding en kontak met God (Allah) geplaas het, het tot toenemende spanning tussen hulle en die ortodokse Moslem-leiers van daardie tyd gelei. Sommige mistici het so ver gegaan as om die Islamitiese wette heeltemal te verwerp, terwyl ander inderdaad panteïsme verkondig het deur te sê dat God "alles en in alles" is. Dié spanning is in die tiende eeu op die spits gedryf nadat el-Hallaj, 'n Persiese mistikus, na bewering gesê het dat hy God was. El-Hallaj is van godslastering aangekla en in 922 in Bagdad tereggestel.

Die skeuring tussen die ortodokse Islamiete en die Soefiete – soos die beweging van Islamitiese mistici sedert die negende eeu bekend gestaan het – is eers meer as 150 jaar ná el-Hallaj se dood deur Mohammed el-Ghazali (1058–1111) herstel. El-Ghazali was 'n gerespekteerde Persiese denker en mistikus wat onder meer in die regte, filosofie en teologie gestudeer het. Hy het die Soefiete enersyds tot meer gematigdheid aangemoedig en andersyds ook baie moeite gedoen om die Soefiete-doktrines aan die ortodokse gemeenskap te verduidelik. Hy het onder meer daarop gewys dat die Soefiete se uitsprake oor hul geestelike ondervindinge en verhouding met God nie letterlik opgeneem moet word nie. Wanneer 'n Soefiet die nabyheid van God ervaar, was hy soos iemand wat dronk was van wyn. As hy dus in dié toestand sou sê dat God in hom was of dat God "in alles" was, het dit nie beteken dat hy die Islamitiese leer verwerp waarvolgens die Een Almagtige God apart van Sy skepping staan en daaroor regeer nie. El-Ghazali se werk het grootliks daartoe gelei dat die Soefisme deur ortodokse Islam as deel van die breë Islamitiese gemeenskap (umma) aanvaar is. In die Middeleeue het verskeie Soefistiese ordes tot stand gekom wat 'n paar miljoen volgelinge gehad het. Die Soefisme, met sy klem op die innerlike of geestelike belewenis, het ook bygedra tot die verspreiding van Islam in sentraal-Asië en verskeie Oosterse lande.

Dit is moeilik om te bepaal hoeveel Soefiete daar vandag wêreldwyd is, aangesien hulle gewoonlik in statistieke as deel van die breë Islamitiese gemeenskap aangegee word. Die rede hiervoor is dat baie Soefiete ook lede is van Soennitiese of Sjiïtiese groepe en dat hulle Soefisme in kleiner groepe of selfs op hul eie praktiseer uit vrees vir die vooroordele van ander Moslems. Daar is egter nog minstens honderd Soefistiese groepe wat hul oorsprong in die Middeleeue het, met heelwat volgelinge in veral die Midde-Oosterse lande sowel as in Indië en Pakistan. Hoewel die Soefiete net 'n klein deel uitmaak van Suid-Afrika se Moslem-bevolking van sowat 450 000, is Islam in die negentiende eeu in Natal gevestig deur Soefiete-sendelinge uit Indië. Sommige hedendaagse Soefiete-groepe, soos die Soefiete-orde, is kwalik versoenbaar met ortodokse Islam. Hulle erken nie net die gelykheid van alle godsdienste nie, maar verkondig ook die panteïstiese oortuiging dat die "Godheid" inderdaad in alle mense en die ganse skepping teenwoordig is en dat alles en almal in werklikheid deel is van God.