Sleeswyk-Holstein

Ná die laaste kouetydperk het jagters en versamelaars hulle in Sleeswyk-Holstein gevestig. Vanaf 4000 v.C. het akkerboere die gebied begin koloniseer wat tussen 3500 en 2800 v.C. 'n groot aantal megalietstrukture gebou het. Net sowat 100 van hierdie monumente het bewaar gebly. Die sogenaamde Ossepad, 'n belangrike handelsroete vir vee uit Noord-Jutland, het vermoedelik reeds sedert die Bronstydperk bestaan.

In die tyd van die groot volksverhuisings het talle Germaanse stamme die gebied verlaat. So het die Angele tussen die 3de en 5de eeu uit die gelyknamige streek noord van die Schlei-rivier na Groot-Brittanje geëmigreer waar hulle met ander Germaanse stamme tot die Angel-Saksiese volk verenig en groot dele van die Keltiese eiland verower het. Hulle sou die naamgewers vir die latere Engeland word. Sleeswyk-Holstein was in hierdie periode yl bevolk.

Gerekonstrueerde Wikinghuise in Haithabu

Haithabu

Ná die Angelse emigrasiegolf het Deense en Jutlandse setlaars hulle in die gebied gevestig. Omstreeks 770 het hulle die hawestad Haithabu gestig en die Danewerk (Deens: Danevirke) gebou, 'n magtige beskermingswal teen Saksiese aanvallers uit die suide. Tussen 768 en 811 is die heidense Noord-Germane verskeie kere in gevegte met Frankiese magte gewikkel sodat die wal steeds verder uitgebou is. Eers in 811 is 'n vredesooreenkoms gesluit waarin die Eider-rivier as grenslyn tussen Denemarke en die Frankiese Ryk bepaal is.

Gedurende die Wiking-tydperk (omstreeks 800–1050) en die Middeleeue (1050–1500) was die handelstad Haithabu (Deens: Hedeby, Duits: Haddeby) en die stad Schleswig (Deens: Slesvig) die mees suidelike nedersettings in die Koninkryk Denemarke. Hulle was in die grensgebied tussen Denemarke en die Saksiese en Slawiese gebiede in die suide geleë.[6]

Argeologiese opgrawings het die destydse nou bande met Skandinawië bevestig, terwyl ook die huidige plekname noord van die Eiderrivier dikwels van Deense oorsprong is. Die weste van Holstein tussen die Eider en die benedeloop van die Elbe is deur Noord-Albingiese Saksers bewoon wat ná die Saksiese Oorloë van Karel die Grote die Frankiese gesag oor die gebied aanvaar het. Esesfeld naby Itzehoe het in die vroeë 9de eeu as militêre buitepos van die Frankiese Ryk gedien, terwyl Hamburg in die Laat-Karolingiese periode as die eerste biskopsetel noord van die Elbe ontstaan het.

Die ooste van Holstein en Wes-Mecklenburg is deur die Slawiese Abodrite (soms ook Obodrite genoem) bewoon; die grenslyn (Latyns: limes Saxoniae) tussen hul gebied en die Saksers het vanuit die Kieler Förde (Kielse Fjord) in suidelike rigting tot by die Elbe geloop. Die Abodrite het deel uitgemaak van die Elbe- en Oossee-Slawiese volke wat by die Polabo-Pomoraniese taalgroep gereken word.[7] Net soos die oorspronklik Deense taalgebied van die noorde sy Skandinawiese name bewaar het, word ook Oos-Holstein in toponimiese opsig deur 'n groot aantal Slawiese plekname gekenmerk. Tydens die Slawiese periode tussen omstreeks 700 en die Duitse kolonisasie in die middel van die 12de eeu het die Slawiese dorpe en versterkings van Oldenburg, Ou-Lübeck en Ratzeburg 'n belangrike rol as Slawiese sentra gespeel.

Die weskus van Sleeswyk-Holstein noord van die Eider is deur Noord-Friese bewoon wat hul taal tot vandag op 'n aantal eilande en in dorpe op die vasteland bewaar het. Vanweë die Middeleeuse taalsituasie – met Oud-Fries (Noord-Fries) in die noordweste, Oud-Deens in die noorde, Oud-Saksies in die suide en Oud-Polabies in die ooste – vergelyk die destydse Sleeswyk-Holstein met die huidige Switserland.[8] In handelsentrums soos Haithabu is ook ander tale gebesig, terwyl Latyn as kerktaal gedien het. In die loop van die Middeleeue het Middelnederduits in die gebied geleidelik begin uitbrei, net soos Duitse plekname.

Die uitslae van die referendum wat in 1920 gehou is

Sedert die Pruisiese oorwinning in die oorlog teen Denemarke in 1864 en die insluiting van Noord- en Suid-Sleeswyk by Pruise is daar 'n inheemse Deenssprekende minderheid in die landsdeel Suid-Sleeswyk. Ná die Eerste Wêreldoorlog is in 1920 'n referendum oor die staatkundige toekoms van dié gebiede gehou waarin die meerderheid van die bevolking van Noord-Sleeswyk ten gunste van Denemarke gestem het, terwyl die meeste bewoners in Suid-Sleeswyk hulle ten gunste van Duitsland uitgespreek het.

Die huidige beleid ten opsigte van die Deenssprekende minderheid baseer sowel op nasionale asook op deelstaatvlak op die Bonn-Kopenhaagse Verklarings van 1955 waarvolgens enigiemand, wat homself as "Deen" beskou, deur die owerheid as sulks erken word sonder dat hy enige bewys vir sy etniese afkoms moet lewer. Dieselfde geld vir Duitssprekendes in Denemarke. Volgens artikel 5 van die Sleeswyk-Holsteinse grondwet erken die deelstaat die Deenssprekende minderheid en bevorder hulle belange. Vandag is daar 50 000 inwoners met Duitse burgerskap wat dieselfde waardes en tradisies deel soos die Deense bevolking van Denemarke, asook sowat 6 000 Deense burgers (sogenaamde Ryksdene).[9]

Die meeste Deenssprekendes is in die grensstad Flensburg, in die administratiewe distrikte Noord-Friesland en Schleswig-Flensburg asook in die noordelike deel van Rendsburg-Eckernförde saamgetrek. In Flensburg en sommige kleiner nedersettings beloop die aandeel Deenssprekendes tot twintig persent.

A.P. Møller-Skolen in Schleswig is 'n Deensmedium-hoërskool

Die belangrikste sambreelorganisasie vir kulturele belange, veral die handhawing en bewaring van die Deense taal in Suid-Sleeswyk, is die Sydslesvigsk Forening (SSF) met 13 500 lede. Die sekretariaat-generaal van die SSF is in Flensburg (Deens: Flensborg) gesetel. Ander Deense verenigings met 'n groot verskeidenheid doelwitte is met die SSF geassosieer. Die SSF organiseer referate, klassieke en volksmusiekkonserte, toneel-, ballet- en opera-opvoerings, ekskursies, besigtigings en tentoonstellings en verseker sodoende dat die Deense taal, kultuur en tradisies in Suid-Sleeswyk lewendig gehou word.

Van sentrale belang vir die bewaring van Deens is die privaatskoolstelsel met 48 laer en hoërskole, 'n koshuisskool en 'n gimnasium (met altesaam 5 700 leerders) met Deens as onderrigmedium wat deur die Dansk Skoleforening for Sydslesvig (Deense Skoolvereniging vir Suid-Sleeswyk) onderhou word. Hierdie vereniging sien ook na die opvoedkundige belange van volwassenes om. Daar is 55 crèches vir sowat 1 900 Deenssprekende kinders.

Flensborghus in Flensburg dien as administratiewe en kulturele hoofkwartier van die Deenssprekende minderheid

'n Verskeidenheid organisasies neem die belange van Deenssprekendes, maar ook alle ander belangstellendes waar, waaronder kultuur, politiek, kleuterskole, onderwysinstellings, jeug, sport, biblioteke, perswese, gesondheid- en bejaardesorg en godsdiens.

Die jeugorganisasie Sydslesvigs Danske Ungdomsforeninger ("Deense Jeugverenigings van Suid-Sleeswyk") dien as sambreelorganisasie vir 75 selfstandige jeug- en sportverenigings met altesaam 12 500 lede en onderhou twaalf jeugsentrums. Die Dansk Central-bibliotek for Sydslesvig behels die hoofbiblioteek in Flensburg, vier filiale in groter nedersettings asook twee busbiblioteke, 'n argief en 'n navorsingsinstelling.

Die Deense Luthers-Evangeliese Kerk (Danske Kirke i Sydslesvig) het 24 predikante in byna veertig gemeentes met 6 600 lidmate. Die tweetalige dagblad Flensborg Avis het 'n oplaag van sowat 5 500 eksemplare. Die Deense minderheid word ook op politieke vlak deur sy eie party, die Südschleswigscher Wählerverband (SSW), met raadslede op munisipale vlak en drie afgevaardigdes in die Sleeswyk-Holsteinse parlement in Kiel verteenwoordig. In Junie 2012 het die SSW, wat sowat 3 700 lede het, geskiedenis geskryf as die eerste politieke party van 'n etniese minderheid wat op deelstaatvlak deel van 'n koalisieregering geword het.

Die Sydslesvigsk Forening onderhou sy eie inligtingskantoor vir die uitruil van idees en menings met afgevaardigdes en mediaverteenwoordigers by die Deense parlement, die Folketing, in Kopenhagen.

Die oudste beskikbare historiese bronne verwys na die Noord-Friese as bewoners van die Noordseekusgebiede. Noord-Friesland was vanaf die tyd van die groot volksverhuisings 'n tydelik onbewoonde streek, terwyl die Friese taalgebied in die vroeë Middeleeue vanaf die Rynmonding tot by die Weser-rivier in die huidige Nedersakse gestrek het.

Vermoedelik het die eerste Friese setlaars hulle reeds in die 7de en 8ste eeu in enkele streke van Noord-Friesland gevestig. Vanaf die 11de eeu het setlaars ook begin om die laagliggende kusgebiede te koloniseer. Die ou Noord-Friesland het uit 'n aantal administratiewe geweste bestaan wat 'n losse verbond gevorm het. Net soos die hele Sleeswyk-Holstein het Noord-Friesland tot in 1864 deel uitgemaak van Denemarke. Dit het daarna Pruisies geword en is in 1871 saam met Pruise by die Duitse Keiserryk ingesluit.

Verspreiding van Noord-Friese dialekte in Sleeswyk-Holstein

Fries is geen Duitse dialek nie, maar 'n selfstandige taal wat saam met Engels, Nederlands en Duits by die Wes-Germaanse taalgroep gereken word. Daar is drie taalvariante: Wes-Fries in die Nederlandse provinsie Friesland met sowat 400 000 moedertaalsprekers, Oos-Fries (wat in sy oorspronklike taalgebied, Oos-Friesland, lankal uitgesterf het, maar buite dié gebied nog in die Saterland, 'n streek in die deelstaat Nedersakse, deur sowat 2 000 moedertaalsprekers gepraat word, sien Saterfries) en Noord-Fries. Noord-Fries word tans in die noordwestelike kusgebiede van Sleeswyk-Holstein en op die eiland Helgoland deur byna 10 000 moedertaalsprekers gepraat.

Die Noord-Friese taalgebied in Sleeswyk-Holstein dek onder meer die westelike deel van die distrik Noord-Friesland asook die eilande Sylt, Föhr, Amrum, enkele Halligen-eilande en Helgoland. Noord-Friese moedertaalsprekers is veral in die dorp Risum-Lindholm op die vasteland en die westelike dele van die eiland Föhr saamgetrek. Eiland- en Vastelandse Noord-Fries vorm twee dialekgroepe binne die Noord-Friese taal.

Vanaf die vroeë 19de eeu is Noord-Fries as skryftaal gebruik en woordeboeke, grammatikas en talle literêre werke vir die hoofdialekte gepubliseer. In die skooljaar 2009/2010 was Noord-Fries 'n taalvak in 17 skole (veral laerskole). Die universiteite van Kiel en Flensburg bied eweneens Fries as studievak aan. Die Noord-Friese Woordeboekkantoor in Kiel stel leksikale werke vir wetenskaplike en privaat gebruikers saam.

Fries geniet intussen ook in die openbare lewe weer meer aandag. Munisipaliteite mag sedert 1997 tweetalige straatborde gebruik, terwyl ook huwelikseremonies en enkele kerkdienste in Fries aangebied word.

Die belange van die Friese beweging in Noord-Friesland word deur 'n aantal verenigings waargeneem waarby die Frasche Rädj ("Friese Raad") as sambreelorganisasie fungeer. Die Frasche Rädj is 'n lidorganisasie van die Interfriese Raad, die gemeenskaplike sambreelorganisasie van Wes-, Oos- en Noord-Friese; die Raad van Minderhede, 'n vereniging van die vier inheemse minderhede van Duitsland; die Federalistiese Unie van Europese Volksgroepe en die Europese Buro vir Minder Gebruikte Tale.

Die belangrikste Friese verenigings vir die hele Noord-Friesland is die Nordfriesischer Verein (wat saam met sy geassosieerde verenigings sowat 4 800 lede het) en die Friisk Foriining met 650 lede. Die Nordfriisk Instituut in Bredstedt fungeer as sentrale wetenskaplike instelling vir die bevordering, navorsing en dokumentasie van die Friese taal, geskiedenis en kultuur.

Biikebrennen is 'n ou tradisie in Noord-Friesland en Denemarke

Jaarliks word op 21 Februarie op die eilande, Halligen en die vasteland (veral in die noorde) meer as sestig Biiken ('n soort vreugdevuur of vuurteken; vergelyk Engels beacon) gestook. Hierdie tradisie word algemeen as die "nasionale fees" van Noord-Friesland beskou. Sy oorspronge lê waarskynlik in ou vastydrituele waarmee vroeër die winter (of bose geeste) simbolies verdryf of die nuwe saad beskerm is. As lentefees vervang die tradisionele Biikebrennen in Noord-Friesland en Denemarke ook die Paasvuur wat in ander dele van Europa gestook word.

Op die Friese eilande is met Biiken-vure later ook van walvisvangers plegtig afskeid geneem. Volgens 'n besluit van die Hansestede het vanaf 1403 geen walvisskip tussen 11 November en 22 Februarie die hawens verlaat nie.

Die fees is waarskynlik in die 19de eeu op die eiland Sylt vir die eerste keer op 'n bepaalde dag, naamlik 21 Februarie as die vooraand van Petridag, gevier nadat dit oorspronklik deur talle dorpe op verskillende datums waargeneem is. Op daardie dag het mense tradisioneel vergader om regspraak te hou, maar ook om fees te vier. Intussen het die Biiken-vure, wat deur die dorpsgemeenskappe gestook word, ook 'n soort toeristetrekpleister geword, en spesiale treine neem besoekers na die gasheerdorpe.