Slag van Graspan

Die Slag van Graspan (ook Slag van Enslin of Slag van Rooilaagte) het op 25 November 1899 plaasgevind tydens die vroeë fase van die Tweede Vryheidsoorlog. 'n Britse mag van 8 500 man onder leiding van luitenant-generaal Lord Methuen het met die Boeremagte onder leiding van genl. De la Rey en kommandant Jacobus Prinsloo slaags geraak. Kommandant Cronje was ook teenwoordig.[1] Die Britte het die slag gewen maar die Boere kon daarin slaag om uit hul knyptangbeweging te ontsnap[2] nadat hulle die Britte verliese toegedien het. Dit het gevolg op 'n geveg twee dae tevore by Belmont-spoorweghalte, 18 km suidwaarts, en die Britte was steeds besig om langs die enkelspoorlyn op te ruk vir die ontsetting van Kimberley.[3]

Slag van Graspan
Deel van Tweede Vryheidsoorlog
Britse soldate marsjeer op na Boerestellings teen die heuwels
Datum 25 November 1899 Ligging Graspan Resultaat Britse oorwinning
Strydende partye
Verenigde Koninkryk	Zuid-Afrikaansche Republiek Oranje-Vrystaat
Bevelvoerders
Paul Methuen	Jacobus Prinsloo Koos de la Rey
Sterkte
8 000	2 000
Ongevalle
283	21

Die Boere het 'n reeks koppies, sowat 60 meter hoog, ten ooste van die Graspan-spoorweghalte beset, en Britse verkenningspartye wat tot 2 km van die Boere gevorder het, het Methuen ingelig dat slegs sowat 400 boere teenwoordig was, ondersteun deur twee kanonne. Om te verhoed dat die Boere soos te Belmont ontsnap, het Methuen besluit om die Boerestelling eers met grofgeskut te teiken terwyl sy beskikbare 900 berede troepe om albei flanke opruk. Sodra lg. vleuels in posisie was, sou 'n frontale aanval deur die klein Vlootbrigade geloots word. Sonder Methuen se wete is die oorspronklike Boere-verdedigers egter laatmiddag op 24 November deur 2 000 Vrystaatse burgers onder kommandant Jacobus Prinsloo versterk,[4] om 'n saamgestelde mag van 'n geskatte 3 000 te vorm.[1]

Toe die twee Britse veldbatterye die volgende oggend kort ná 6 uur losbrand, en is hulle deur die Boere begroet met 'n battery van vyf kanonne in plaas van die verwagte twee, benewens 'n Hotchkiss-snelvuurwapen en 'n Maxim-masjiengeweer. Ten spyte van die Britse bombardering het die Boere hul stellings hardnekkig beset.[1] Methuen het besef dat sy oorspronklike skema onwerkbaar was, en dadelik op 'n algehele konvensionele aanval besluit. Hierdie benadering sou die Vlootbrigade met 'n paar infanterie-afdelings op die Boere se oos- of linkerflank rig, terwyl die orige Britse mag sou probeer om die Boere elders te immobiliseer, sodat die Britte se hoofteiken nie versterkings ontvang nie. Gevolglik het die Vlootbrigade, ondersteun deur die Yorkshire Light Infantry, Northamptons, Northumberlands en Loyal North Lancashires die Boerestellings bestorm.[1]

Die Britse infanterie het ten spyte van hewige vuur koppie na koppie oorval, en Boere-stellings is op die punt van die bajonet ingeneem. Die Vlootbrigade het egter erg gely toe hulle die laaste Boere-stelling bestorm,[4] en die Remington's Scouts moes insgelyk onder hewige vuur deurloop. Bevelvoerder Ethelston en nege ander het gesneuwel, en kaptein Prothero is gewond. Die heuwelkruine is eindelik bereik, maar nie voordat 15 Britte gesneuwel en nog 79 uit die 245 sterk aanvalsmag gewond is nie. Op die heuweltoppe aangekom was meeste Boere reeds weg, maar 'n klein groepie het weerstand gebied totdat net een man oorgebly het.[4] Die orige terugtrekkende Boere is met grofgeskut geteiken.[1] Die 9de Lancers het ook die Boere se terugtog probeer afsny, maar is weens hewige vuur van 'n koppie af gedwing om terug te val. Van bo kon die Britte die Boere in goeie orde oor die vlakte sien terugtrek na Vrystaatse grondgebied, maar weens 'n tekort aan berede troepe was 'n kragtige agtervolging onmoontlik.

Dertig gewonde Boere is deur die Britte van die veld gehaal, en onder die gevangenes was kommandant Rissik wat 'n Boerekommando gelei het, en wetgewer Jeppe. Britse ongevalle was minder as te Belmont, en gewondes is deur die hospitaaltrein weggeneem.[4]

Die slag het opnuut getoon dat die Boere teen Methuen se getalle-oormag opgewasse was. Methuen het gereageer deur sy tekort aan berede troepe te bekla, en sy teleurstelling uit te spreek oor die bydrae van sy kavallerie deur die bevelvoerder van die 9de Lancers te onthef, maar kon nie daardeur sy eie taktiese onbevoegdheid verbloem nie. Totale ongevalle by Graspan was 17 dooies en 168 gewondes.[4]