Simboliese Ossewatrek

Reeds op 25 Oktober 1934 het die ATKV besluit op deelname aan die totstandkoming van die Voortrekkermonument. Ter ere van die Voortrekkers sou hulle ‘n nabootsing van die Groot Trek reël. Ossewaens het uit die verste uithoeke van die land vertrek om op 16 Desember 1938 vir die hoeksteenlegging van die monument in Pretoria aan te kom. Die doel daarmee was om soveel as moontlik van Afrikaners by die feesverrigtinge te betrek, ‘n volkstrots by hulle aan te wakker en hulle as ‘n volk saam te smee. Kultuurleiers soos Henning Klopper (politikus), dr. M.C. (Tienie) van Schoor (hoof van die Suid-Afrikaanse Noodhulpliga), J.H. Conradie (administrateur van Kaapland) en dr. G.E.N. Ross (van Johannesburg) was onder die leiersfigure.

Die nabootsing van die Groot Trek het op 8 Augustus 1938 by die Jan van Riebeeck-standbeeld in Kaapstad ten aanskoue van 25 000 aanwesiges begin. Vanuit verskeie plekke vanoor die hele land het ossewaens van dorp tot dorp getrek. Goedgunstige boere het vars spanne osse langs die roete voorsien. Op die trekpad het duisende geesdriftige feesvierders, dikwels geklee in Voortrekkerdrag en met welige baarde en soms te perd, die ossewaens ingewag. Laatmiddag is uitgespan, volksliedjies om braaivleisvure gesing en na patriotiese toesprake, met veral verwysing na die rol van die vrou in die gemeenskap, geluister.

Konserte is gehou deur die plaaslike gemeenskap en het baie keer gepaardgegaan met boeresport, volkspele, die sing van die volksliedere en die hys van die vlae van die ZAR en die Republiek van die Oranje-Vrystaat. Soms is spesiale kerkdienste gehou, paartjies in die huwelik bevestig en babas gedoop. Die Voortrekker-beweging het ‘n fakkelloop van Kaapstad tot in Pretoria gereël.

Op verskeie dorpe is ‘n straatnaam na Voortrekkerstraat verander en is op die dorps- of kerkplein ‘n monumentjie onthul om die Groot Trek en die eeufeesvierings te gedenk. Dikwels bestaan so ‘n gedenkteken ook uit die spore van die osse, waens en die touleiers gestol in sement. By die geleenthede is ook allerlei soeweniers (veral gemaak deur W.H. Coetzer) verkoop wat nog lank deur Afrikanerfamilies as erfstukke en Africana gekoester word.

Tien waens het amptelik aan die fees deelgeneem. Elke wa het ‘n naam gedra van ‘n vooraanstaande persoon uit die tydperk van die Groot Trek. Na die volksfees afgehandel is, is die waens aan verskeie organisasies vir bewaring oorhandig. Die waens “Magdalena de Wet”, “Louis Tregardt” en “Hendrik Potgieter” word respektiewelik by die Universiteit van Stellenbosch, Universiteit van Pretoria en die Noordwes-Universiteit (Potch) bewaar. By die museum op Hartenbos kan die “Andries Pretorius” en die “Piet Retief” besigtig word. Op Sarel Cilliers se plaas by Kroonstad staan die wa wat sy naam dra. Twee skole het waens ontvang. “Vrou en Moeder” is by die Oranje Meisieskool in Bloemfontein en “Magrieta Prinsloo” by die Hoërskool Cillie in die Baai. By die Krygsmuseum is die “Dirkie Uys” en by die Voortrekkermonument die “Johanna van der Merwe” in bewaring.

‘n Oorweldigende golf van entoesiasme en vaderlandsliefde het tydens en tot lang na die volksfees oor die Afrikaner in die hele land gespoel. Die koerante en tydskrifte en veral die Afrikaanse radiodiens wat pas die vorige jaar begin uitsaai het, het baie hiertoe bygedra. Die Afrikaner het sy ooglopende politieke verdeeldheid tydelik agtergelaat, die geesdrif is na die partypolitiek oorgedra en die Nasionale Party het versterk uit die fees na vore getree. Die stigting van die Reddingsdaadbond en die Ossewabrandwag was direkte gevolge.

• Afrikaanse Kultuuralmanak. Aucklandpark: ATKV, 1980. ISBN 0-620-04543-4
• Kemp, Charné: Ervaar die lewe in 'n ossewalaer. Die Burger, 14 Mei 2021.