SACS

Sir Galbraith Lowry Cole, Kaapse goewerneur, het toestemming verleen vir die oprigting van die kollege.

'n Swart-wit afdruk van 'n skildery deur T.F. Cromfield van die Groote Kerk en ou slawehuis in 1824, vyf jaar voort die ZA College in die kerk gestig is.

Die ZA College, omstreeks 1840, toe dit nog gehuisves is in die oudste weeshuis in Suid-Afrika (gestig in 1808) se gebou aan die bopunt van Langstraat, Kaapstad.

SACS en die Universiteit van Kaapstad het albei ontstaan uit die tweetalige (Engels en Nederlands) Suid-Afrikaanse Kollege (South African College in Engels; Zuid-Afrikaansch Athenæum of Zuid-Afrikaansche College in Nederlands), wat op sy beurt deur die toedoen van die Nederduitse Gereformeerde Kerk tot stand gekom het,[18] soos ook onder meer die Hoër Seunskool Rondebosch, die Hoër Meisieskool Rustenburg[19] en die Seepuntse hoërskole vir seuns en meisies, wat later saamgesmelt het as die Hoërskool Seepunt.[20] Al dié inrigtings was uit die staanspoor Engelsmedium of het mettertyd onderrig in Nederlands afgeskaf.

Sir Langham Dale, indertyd superintendent-generaal van onderwys in die Kaapkolonie, maar van 1848 tot 1858 hoogleraar in die klassieke aan die ZA College,[21] het tereg tydens die sitting van die Kaapse Sinode in 1883 opgemerk: "Ik kan de Nederduitsche Gereformeerde Kerk niet genoegzaam danken voor de krachdadige ondersteuning welke zij in het werk der opvoeding betoond heeft." By ’n ander geleentheid het hy gesê: "Wanneer ik mij voor den gees breng de vele Opvoedings Instituten, welke door leeraars van der Nederduitsche Gereformeerde Kerk zijn opgericht worden, zoo ben ik trotsch erop dat het mij vergund is geweest een mede arbeider met hen te zijn." [22]

Reeds in die jaar 1791 het twee medeleraars van die Groote Kerk, Kaapstad, di. Johannes Petrus Serrurier (leraar van 1760–1802) en Christiaan Fleck (1781–1822), die behoefte gevoel aan beter en meer gevorderde skole as wat destyds in die Kaapkolonie bestaan het. Dié twee predikante het hul beywer vir die insameling van geld wat aangewend kon word ter stigting van sulke onderwysinstellings. Hulle het mettertyd sowat £3 000 byeengebring. Die doel van die fonds wat so opgerig is, was dat op elke (groter) dorp ’n elementêre skool gestig sou word en in Kaapstad ’n Latijnsche School. ’n eiendom in Gravestraat is aangekoop en ’n onderwyser, Cornelis Josias van Braak, aangestel, maar die oorgawe van die Kaap in 1795 aan Groot-Brittanje het die werk vernietig wat toe reeds verrig is. Eers in 1837 is die gekollekteerde bedrag van £3 000 aan die bestuur van die ZA Anthenæum (ZA College) oorhandig.

Die Zuid-Afrikaansch Athenæum gestig

Die ou weeshuis in Langstraat, ontwerp deur Louis Thibault, waarin die ZA Athenæum begin het. Dié oorblyfsels van dié gebou vroeg in die 1980’s gesloop nadat die SA Kinderhuis in 1923 na die voorstad Tuine verhuis en dit eers as melkery gebruik is en eindelik as motorherstelplek.[25]

Sir John Truter, eerste hoofregter van die Kaapkolonie, het die vergadering in 1828 gelei waarop besluit is om Het Zuid-Afrikaansch Athenæum te stig.

Byna terselfdertyd as dié skool het die Zuid-Afrikaansch Athenæum ontstaan, merendeels danksy die bemoeiing van NG predikante, want op 14 Oktober 1828 is in die konsistorie van die vorige Groote Kerk ’n byeenkoms van Nederlands- en Engelssprekende Kapenaars onder voorsitterskap van sir John Truter gehou "ten einde in overweging te nemen, of niet in deze Volkplanting, en zoo ja, op welke wijze, op het doelmatigste zou kunnen worden voorzien in de behoefte, zoo algemeen gevoeld, van hooger onderwijs voor de Kaapsche jeugd". By hierdie geleentheid is ’n kommissie benoem, bestaande uit sir John, voorsitter; dr. Abraham Faure; C. Hough, J. Adamson, J.M. van Sateveren (al drie predikante); W.F. Hertzog (landmeter-generaal van die Kaapkolonie);[26] F.L. Mabille; D. Hertzog; sir Christoffel Brand; H. Roos; en Johannes de Wet (sekretaris), Marie Koopmans-de Wet se vader. Aan dié kommissie is die taak opgedra om ’n plan op te stel vir die oprigting van ’n "seminarium". Die werk het so ywerig verloop dat toe die kommissie op 4 Junie 1829 verslag doen van sy werk, besluit is om ’n tweetalige inrigting vir hoër onderwys daar te stel wat die naam Het Zuid-Afrikaansch Athenæum sou dra.

As grootste lokaal in die stad was die Hollandse kerk die aangewese plek vir die plegtige opening van die instituut op 1 Oktober 1829 nadat, so is dit genotuleer, "’s smorgens te 9 ure alle de leerlinge, benevens de Directeuren, Professoren, Senatoren en Deelnemers in het gebouw van het Athenæum waren byeengekomen, en in eene processie, met den Pedel aan het hoofd naar de Kerk gegaan".[27] Die kollege het twee doelstellings gehad: om Suid-Afrikaans in die volste sin van die woord te wees en te ontwikkel in 'n universiteit wat met die beste ter wêreld kon vergelyk. Jare lank sou die kollege egter grotendeels 'n gekombineerde laer- en hoërskool wees met 'n klein universitêre afdeling, want eers nadat die land se rykdom genoegsaam toegeneem het om die groter opvoedkundige las te dra, kon die ZA College die tweede deel van sy oorspronklike ambisie begin verwesenlik.[28]

Van die Kaapse NG kerkraad se 14 benoemde lede vir die eerste bestuursliggaam van die ZA Athenæum, wat op 4 Junie 1829 in die Groote Kerk se konsistorie gekies is en uit 15 lede sou bestaan, het 11 by die verkiesing die paal gehaal. Dr. Abraham Faure (die gemeente se medeleraar van 1822–1867) het maklik die hoogste getal stemme gekry en van 1829 tot 1873 in die kollegeraad gedien. As lid van die raad sowel as voorsitter van die senaat is hy deur verskeie leraars van die Groote Kerk gevolg. Ook was dr. Faure die eerste hoogleraar in Nederlands aan die kollege; later het dr. S.P. Heyns (medeleraar van 1834–1864) en ds. Gilles van de Wall (medeleraar van 1874–1875) dié stoel gevul.[29]

Die Groote Kerk se ondersteuning het meer as net mannekrag behels. Eers was die kerkraad bereid om £100 aan aandele in die inrigting uit te neem, maar toe die publiek in 1829 gevra word om £2 000 in 200 aandele van £10 elk voor te skiet, het die kerkraad hul vroeëre aanbod met die helfte verminder. Aandeelhouers het die reg verkry om een student te laat matrikuleer aan die inrigting teen verminderde klasgeld. Die Vrymesselaars, waarvan sir John Truter ’n gesiene lid was, sou £50 per jaar bydra en die Openbare Biblioteek, wat nie self geld gehad het nie, het aangebied om boeke uit te leen.

'n Jaar later het die kerkraad onder leiding van di. J.H. von Manger (medeleraar van 1802–1839) en dr. Faure onomwonde ten gunste van godsdiensonderwys binne die mure van die kollege self besluit. Dié besonderse band tussen die gemeente en die SA Kollege is in die destydse inrigting se eeufeesjaar, 1929, in herinnering geroep toe die Universiteit van Kaapstad dr. J.P. van Heerden, die Groote Kerke se medeleraar van 1899–1935, vereer met 'n LL.D. Die kerkraad het sy akademiese toga en hoed voorsien. Ook het die kerkraad graag die gebruik van die Groote Kerk vir 'n eeufeesdiens afgestaan.[30]

Die weeshuis in Langstraat waarin die ZA Athenæum van sy ontstaan tot 1841 gehuisves is.

Prof. Antoine Changuion (1803–1881), vanaf 1831 hoogleraar in die klassieke en moderne tale.

Sir John Truter was die eerste voorsitter van die ZA College se beheerraad. Ten einde toegang tot die skool te verkry, moes seuns kon lees en skryf en ’n basiese kennis van rekenkunde (matesis) hê. Drie onderwysers (hoogleraars) – bygestaan deur 'n assistent of twee – het hulle onderrig, wat die titel professor gekry en £200 per jaar verdien het (plus £100 wat uit skoolgeld ingesamel sou word). Die eerste drie hoogleraars was eerw. E. Judge (Engelse taal en alle niewetenskaplike vakke), dr. Abraham Faure (Nederlandse taal) en eerw. J. Adamson (matesis en wetenskap). Lyfstraf is nie toegelaat nie, maar in geval van moeilikheid, kon 'n leerling met toestemming van die Raad uit die instelling verban word.[31]

Reeds in Augustus 1829 het die drie hoogleraars met drie lede van die raad van 15 saamgekom om die eerste senaat te vorm. Aanvanklik was daar 115 "studente" in die kollege, van wie die meeste laerskoolseuns was, maar teen 1841 het dit afgeneem tot net 16 nadat die instelling teëspoed beleef het, veral weens die beknopte omstandighede in enkele vertrekke aan die voorkant van die SA Weeshuis. Goewerneur sir Benjamin D'Urban het in 1837 'n verordening goedgekeur wat die kollege se bestaande stelsel van administrasie en finansies 'n regtelike en amptelike beslag gegee het.[32]

In die Egiptiese Gebou

Die ZA College het in 1841 die Egiptiese Gebou aan die bopunt van Goewermentslaan betrek, die eerste gebou wat in Suid-Afrika spesifiek vir hoër onderwys opgerig is. 'n Dieretuin (bestaande uit ’n voël- en bokpark asook ’n afdeling met roofdiere) is voorheen op dié perseel bedryf.

Die kunstenaar Thomas Bowler het in 1842 van die Diocesan College in Rondebosch na die ZA College gekom as tekenonderwyser.

In 1841 het die Suid-Afrikaanse Kollege na ’n nuwe tuiste verskuif nadat dit tot dusver ’n nederige bestaan moes voer in ’n gedeelte van die weeshuis aan die bopunt van Langstraat (waarvan die laaste oorblyfsels einde 1981 gesloop is, maar waaraan die name Orphanstraat en Orphansteeg vandag nog herinner). Die nuwe gebou is opgerig op ’n perseel waar vroeër ’n dieretuin ('n "menagerie", oftewel klein dieretuin, genoem) gestaan het en wat die goewerneur, sir Benjamin D'Urban, aan die kollege toegeken het. Dit was geleë aan die bopunt van Goewermentslaan in die Kompanjiestuin. Die toegang na dié perseel vanuit Goewermentslaan was deur die Leeuepoort, ontwerp deur Louis Thibault en Anton Anreith.

Die kollege se eie Engelsprofessor, James Adamson, het ’n rowwe skets gemaak vir die nuwe gebou in die destyds gewilde Neo-Egiptiese of Egiptiese herlewingstyl. Kol. G.G. Lewis van die Koninklike Ingenieurs het dié tema vergroot nadat hy pas die ou militêre hospitaal voltooi het. Toe bouwerk aan die kollege se nuwe gebou begin, was die perseel nog omring van die verlate hokke waarin eens wilde diere vir Kapenaars se vermaak aangehou is. Dit is blykbaar wel afgebreek teen die tyd dat prof. Adamson die kollege op 13 April 1841 ingewy het. Die Egiptiese Gebou, geleë op die Oranjestraatse kampus van die Universiteit van Kaapstad, is steeds in laasgenoemde instelling se besit en huisves die Michaelis-kunsskool.[33]

Die nuwe skoolgebou met sy vyf klaskamers wat £3 000 gekos het, was ’n reuseverbetering op die beknopte omstandighede in die weeshuis. Dit het die onderskeiding dat dit die eerste gebou in Suid-Afrika is wat spesifiek vir die doeleindes van naskoolse opleiding opgerig is.[34] Ook buite was meer plek om te speel, hoewel The Paddock, ’n veld oorkant die laan, vir hulle verbode was. Dié veld, wat deesdae deel is van die Hoërskool Kaapstad se skoolterrein, was ’n weikamp vir die goewerneur se koeie en ’n wag in ’n rooi baadjie het met bajonet in die hand te alle tye gesorg dat geen indringer van die kollege dit op die koeie se weiding waag nie. Eers 30 jaar later, in 1871, het goewerneur sir George Grey, wat soveel vir die onderwys in Suid-Afrika beteken het,[35] aan die kollege toestemming verleen om The Paddock met die goewerneurskoeie te deel.

Vanaf 1845 het die kollege geldelik baat begin vind by die verbetering in die Kaapkolonie se ekonomie en veral danksy die bystand van sir George Grey. Die vooruitgang op akademiese gebied was in hierdie jare ook indrukwekkend. Twee uitsonderlike hoogleraars, sir Langham Dale (1848–1860) en dr. Roderick Noble (1855–1875), is aangestel. Voorsiening is gemaak vir onderrig in Duits en Frans asook vir tekenklasse onder leiding van Thomas Bowler. Sir George het ’n jong lektor in koloniale reg aangestel, Jan Brand, wat eindelik president van die Oranje-Vrystaat sou word. Met die stigting van ’n eksaminerende liggaam, die Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop (voorganger van Unisa), in 1873 het die standaard van die kollege se werk aansienlik verbeter.[36]

Rosedale House, een van die hoërskool se oorspronklike koshuise in die stadskom.

Veel belangriker as die verbeterde geldsake was die toekenning deur goewerneur Grey van die ou slawelosie aan die kollege, wat van die kollegeperseel geskei is deur ’n stuk grond waarop die UK se Hiddinghsaal later opgerig is. Toe is die kollege in staat gestel om ’n skool tot stand te bring waarvan die leerders natuurlikerwyse na die kollege sou kom sodra hul middelbare onderwys klaar was, want die kollege het steeds die senior klasse aangebied. Aangesien dié skool uit die SA Kollege ontstaan het, was die voor hand liggende naam daarvan die Suid-Afrikaanse Kollegeskool (of SACS).[37]

So het SACS in 1874 gestalte gekry as ’n afsonderlike instelling onder sy eerste skoolhoof, dr. J. Shaw, volgens oorlewering ’n streng tugmeester, wat aan die stuur sou bly tot sy onverwagte dood in 1890. Die SA Kollege het steeds beheer oor die skool uitgeoefen en ook die matrikulasieklasse onder sy eie sorg gehou. Dit kan óf wees omdat die hoogleraars nie dié verantwoordelikheid aan die onderwysers wou toevertrou nie óf omdat die kollege nie die inkomste wou verbeur wat hy gekry het uit die klasgeld wat die senior leerders betaal het nie. Dié reëling het tot 1900 voortgeduur toe ook die matriekklas aan SACS oorgedra is.

Intussen het van die kollege se kosgangers in die skoolgebou ingewoon, wat dikwels tot wrywing gelei het weens strydende aansprake op die gebruik van lokale. Klaarblyklik moes ’n nuwe gebou vir die skool gevind word.[38]

In 1895 het Rosedale, ’n groot eiendom tussen die kollege en Oranjestraat, in die mark gekom en is dit aangekoop. In die volgende jaar is begin met die oprigting van ’n gebou wat van tyd tot tyd vergroot is deur aanbouings namate die skole se leerders toegeneem het, maar wat die tuiste van SACS sou wees vir die daaropvolgende 65 jaar. Die woning op die eiendom het ’n koshuis geword, maar nie juis goed in dié doel voorsien nie. Enkele jare later is dit gesloop en vervang deur ’n gebou wat sir Herbert Baker ontwerp het. Dit front deesdae aan wat eens ’n speelveld was, maar nou die perseel is van die 15 on Orange-hotel nadat die NG Kerksentrum op die perseel in 2009 gesloop is.[39] Die nuwe koshuis, Rosedale, is beplan om sowat 60 seuns te huisves en het in 1902 geopen. ’n Toenemende vraag na koshuisverblyf het die oprigting van nog ’n gebou genoodsaak sodat Dryfe House, op ’n perseel wat aan die Mount Nelson-hotel grens, aangekoop is om in dié behoefte te voorsien. Nadat dit die hoërskool meer as 30 jaar gedien het, het Dryfe House ’n koshuis van die laerskool SACS geword.[40]

Hoër onderwys vorder

Sir Langham Dale, later superintendent-generaal van onderwys in die Kaapkolonie, na wie Dale-kollege op King William's Town genoem is, was hoogleraar in die klassieke aan die kollege van 1848 tot 1858.

Nadat die laer klasse tot en met st. VII in 1874 van die kollege geskei is, kon die instelling hom eindelik vanaf 1879 toespits op hoër onderwys toe die beheer van die SA Kollege kragtens die Wette op die SA Kollege van 1878–’79 van die aandeelhouers na die Raad oorgedra is, wat sou bestaan uit drie lede van die ou raad, drie gekies deur die lewenslange goewerneurs (gewese aandeelhouers en skenkers van minstens £20) en drie wat die goewerneur benoem het. Die nypende tekort aan geld wat die kollege se vooruitgang so lank gestrem het, is in ’n sekere mate verlig. In die 1870’s het mev. S.B.E. Jamison £5 000 vir ’n beurs geskenk, later £5 000 vir ’n leerstoel in wetenskap en eindelik ook £1 500 vir ’n laboratorium.

In hierdie stadium was die kollege gelukkig genoeg om die diens van vier bekwame hoogleraars te bekom: P.D. Hahn (1878–1918), C.E. Lewis (1879–1917), W. Ritchie (1882–1930) en J.C. Beattie (later sir Carruthers Beattie) vanaf 1897, wat van 1918 tot 1937 die UK se eerste prinsipaal sou wees. Onder dié professore se leiding is groot vooruitgang getoon: nuwe vakke is ingevoer, vergoeding verbeter en talle skenkings is ontvang. In 1887 is vrouestudente die eerste keer toegelaat. In dieselfde jaar is College House, die eerste manskoshuis, in Bredastraat in gebruik geneem. Eers in 1900 is die laaste skoolklas aan SACS oorgedra en is die matrikulasie-eksamen die eerste keer aanvaar as toelatingsvereiste tot die SA Kollege. Buiten dat SACS nog tot 1926 onder beheer van die universiteit se raad geval het, was 1900 dus die finale skeiding tussen skool en kollege, wat op 2 April 1918 die UK sou word.

In 1926 is SACS, wat toe reeds agt jaar onder die beheer van die Universiteit van Kaapstad was, van sy ouer weggeruk en gedwing om ’n staatskool te word. Hierdie ingrypende verandering in die wese van die skool is deurgevoer ten spyte van kwaai teenstand van almal wat belang by die skool gehad het. Die besluit van die provinsiale administrasie was uitsluitlik op eie gewin gemik.[46] Die Unie-regering het nuwe maatreëls ingevoer met betrekking tot die subsidie wat aan provinsies betaal sou word vir onderwys. Die bedrag sou bereken word op grond van die getal leerders in elke provinsie se staatskole. Blykbaar was die meevaller wat die Kaapse provinsiale administrasie te beurt sou val as hy SACS se 1 300 leerders by sy totaal kon voeg, aansienlik.

Nadat die administrasie alle argumente vir die handhawing van die bestaande bedeling van die tafel gevee het, het die oordrag in Junie 1926 plaasgevind. Miskien was dit vanweë die bittere teenstand dat die onderwysdepartement besluit het dat SACS nie onder die Kaapse Skoolraad sou ressorteer nie, maar in alle onderhandelings regstreeks met die departement sou skakel. Dit het dekades lank aansienlike voordele vir SACS ingehou. In nog ’n opsig was SACS as staatskool enig in sy soort, naamlik dat sy beheerliggaam aangestel is deur die raad van die Universiteit van Kaapstad. Dit het verseker dat die hoërskool sowel as die laerskool met die jare altyd die leiding van mense van die hoogste moontlike kaliber geniet het. Hulle almal was met die jare mans, buiten een merkwaardige uitsondering, dr. Nellie Spilhaus, ’n dogter van die eertydse superintendent-generaal van onderwys, sir Thomas Muir, wat meer as 30 jaar in die SACS-komitee gedien het en wat reeds ver oor die 80 jaar oud was toe sy in 1965 aftree.

Soos te verstane, het die verandering in die skool se beheer veral SACS se ouer onderwysers dwars in die krop gesteek omdat hulle waarskynlik gevoel het dat hulle van die vryheid moes inboet wat hulle onder die universiteit geniet het. Billy Baxter se lang en roemryke loopbaan as skoolhoof het saam met die oordrag na die onderwysdepartement geëindig. Sy opvolger was ’n senior personeellid, J. (Jock) Allan, wat in sy jeugjare ’n uitstekende sokkerspeler in Skotland was en tydens sy jare as assistentonderwyser aan SACS nog goed genoeg was om kaptein van die Westelike Provinsie te wees, maar teen die tyd dat hy prinsipaal geword het, was dié spel aan die uitsterf by die meeste ander skole. Blykbaar is gevoel dat die leerders aan sportsoorte moes deelneem waarin hulle teen ander skole kon meeding.

Namate ál meer skole in die Skiereiland gestig is, ook Afrikaanse skole soos die Hoërskool Jan van Riebeeck (1926), het dit ál moeiliker vir SACS geword om sy leerdertal te handhaaf.

’n Toename in die getal sekondêre en hoërskole in die Skiereiland, waarvan sommige ook Afrikaansmedium was, byvoorbeeld die Hoërskool Jan van Riebeeck, het grotendeels daartoe bygedra dat SACS in die 1930's en '40's nie meer sulke groot getalle seuns kon lok nie. Ander faktore het ook tot ’n afname in die leerdertal gelei. Die afskaffing met die oordrag na die onderwysdepartement van die spesiale toelae wat aan SACS-leerkragte betaal is, het die einde beteken van die aansporing vir goeie onderwysers om by SACS te bly. Dat SACS nie meer ’n privaat skool was nie, kon sommige ouers se keuse van ’n skool vir hul seuns beïnvloed het. Die skool se beknopte geboue in die Kaapse middestad en sy betreklik gebrekkige sportgeriewe, wat altyddeur ’n probleem was, kon ook belangriker geword het in die oë van ouers wat nou uit ’n veel groter getal skole kon kies.

Wat sportgeriewe betrek, het SACS in werklikheid altyd swak gevaar. Dit maak die skool se sportprestasies soveel indrukwekkender. Vir krieket was daar die klein Rosedale-veld langs Oranjestraat en die beperkte gebruik van The Paddock in die mate waarin die universiteit dit kon afstaan. Tot in die middel van die dekade ná 1920 het die meeste rugby-oefeninge op Mellish se Veld plaasgevind, wat anderkant Buitekantstraat geleë was, aan die voet van Tafelberg, maar dit is swak in stand gehou en die speelveld was ongelyk. Vir atletiekoefeninge moes die atlete die hele ent aflê tot in Nuweland en op óf die krieket- óf die rugbyveld oefen. Laat in die 1920's, ná ’n tydperk waarin die rugbyspelers tot in Rosebank moes reis om te oefen, het die skool die sogenaamde St. Michael-veld bo in Tamboerskloof aangeskaf en omstreeks 1935, danksy die inspanning van die Oudleerdersunie, is die veld Leeuwenhof in Bo-Oranjezicht aangelê langsaan die administrateurswoning, deesdae die woning van die Wes-Kaapse premier. Albei dié velde was ’n aansienlike afstand van die skool af geleë en baie seuns met net ’n geringe belangstelling in die sport het eenvoudig weggebly van oefeninge omdat hulle in somerhitte en winterkoue bergop moes swoeg om oefeninge by te woon.

Intussen het die laerskool gestadig gegroei onder die hoofskap van G.B. Kipps. Met sy aftrede in 1936 het sy opvolger, W.A.P. (Bill) von Holdt ’n goedgevestigde instelling by hom oorgeneem. Von Holdt was ’n oudleerder van SACS en het, voor hy by die personeel van die Hoër Seunskool Rondebosch aangesluit het, etlike jare skool gegee aan SACS. Hy het veral uitgeblink in rugby- en atletiekafrigting. Sy hoofskap is onderbreek deur die Tweede Wêreldoorlog, toe hy ’n tyd lank as offisier in die Vloot gedien het. Toe hy in 1948 besluit om te gaan boer, nog voor hy die verpligte aftreeouderdom bereik het, het die skoolgemeenskap sy besluit met groot spyt begroet.

Sy opvolger, R.W. Searle, het ná net ’n jaar vertrek om die leisels oor te neem aan Muir-kollege op Uitenhage. Die volgende laerskoolhoof, S.J. Hunter, het die amp beklee tot sy aftrede in 1966 en onder sy leiding het die skool voortdurend gegroei. Ook in 1966 het nog ’n bekende figuur, W.E. Westall, die adjunkhoof, deur wie se hande duisende seuns tydens sy 42 jaar in die personeel gegaan het, afgetree. Sy opvolger as adjunkhoof was L.G. McEwan, wat na die junior skool gekom het nadat hy hoof was van die Laerskool Kampsbaai.

Allan se uitdagende 23-jarige hoofskap het in 1923 op ’n einde gekom nadat probleme hom in die gesig gestaar het wat onbekend was aan sy vier voorgangers. Namate die getal skole in die Skiereiland toegeneem het, het SACS se leerdertal ooreenkomstig afgeneem. Dit was nie meer nodig dat seuns die rit na die middestad aflê soos in die ou dae nie, selfs van Bellville en Simonstad. Ook is daar giere wat skole betref, soos in die mode, en afkeer is ewe aansteeklik as geesdrif. Allan het die skool ’n groot diens bewys deur die St. Michael-veld aan te skaf en twee nuwighede in te voer: die skooluniform en die prefekstelsel. Die uniform wat hy ingestel het, word vandag nog met enkele wysigings gebruik. SACS se leuse, Spectemur Agendo, beteken (vry vertaal): "Laat ons op ons prestasies beoordeel word." Die eerste prefekte is in 1931 aangestel toe die hoofseun Harold van Hoogstraaten was, in later jare ’n ekonoom, suksesvolle sakeman en van 22 April 1970 VP-parlementslid vir die kiesafdeling Tuine.[47]

Lady Michaelis se herehuis op die landgoed Montebello was 'n ideale koshuis vir SACS in Nuweland.

SACS het Kaapland se indertydse administrateur, Johan Carinus, in 1950 tentatief genader met die versoek dat die skole na Nuweland verhuis.

Die J.H. Hofmeyr-gedenksaal en -biblioteek is deur oudleerders van SACS opgerig ter ere van Jannie Hofmeyr op die skool se nuwe perseel in Nuweland nadat dit uit die stadskom verhuis het. In die saal se voorportaal is 'n groot marmerblad met 'n borsbeeld van Hofmeyr daarop waarin die nege belangrikste datums van sy lewe in Afrikaans weergegee word, onder meer sy matrikulasie in 1907 op die ouderdom van 12, toe hy derde gestaan het in die Kaapkolonie.

In 1950 het Robin Whiteford vir Allan opgevolg nadat hy pas ’n jaar lange hoofskap aan Muir-kollege voltooi het. Die geringe getal leerders – minder as 300 – het almal bekommer wat SACS se welstand op die hart gedra het sodat gevoel is dat ’n verhuising na ’n nuwe perseel waar die skool sy geboue en sportvelde langs mekaar kon hê, die beste kans op oorlewing sou bied. Toe dit in 1950 aan die lig kom dat die provinsiale administrasie van voorneme was om ’n nuwe seunskool in die suidelike voorstede van Kaapstad op te rig, is stappe gedoen om die owerheid te oorreed om SACS dié rol te laat vervul. Die landgoed wat die administrasie vir dié doel wou bekom, was Montebello, die eiendom van die Michaelis-familie in Nuweland. Dit het ’n reuse-gebied beslaan van Nuwelandlaan tot by die uitgediende brouery in Hoofweg. Die Laerskool Nuweland het aan die onderste deel van die landgoed gegrens en gefront aan Deanstraat.

Nadat die SACS-skoolkomitee die administrateur, Johan Carinus – wat in 1946 aangestel is toe die Verenigde Party nog aan bewind was, maar in 1951 moes plek maak vir ’n Nasionale Party-aanstelling – in 1950 tentatief genader het, het vele benoude maande gevolg, want die voorstel dat die twee SACS-skole na die voorstede verskuif, is aanvanklik nie gunstig ontvang nie.

Selfs nadat die provinsiale administrasie ten gunste van die voorstel besluit het, moes talle ander sake eers bespreek en onderhandel word, veral die aangeleentheid van die verkryging as koshuise van die wonings wat aan lady Michaelis en Richard Stuttaford behoort het. Eersgenoemde was geleë by die ingang na die landgoed aan Nuwelandlaan en laasgenoemde, wat aan Mainstraat geleë was, het aan die landgoed gegrens. In dié tyd was al uitweg vir die skoolgemeenskap van SACS om geduldig op uitkoms te wag. Die hoof van die hoërskool het in sy jaarverslag van 1954 berig hy verwag die verhuising sou in 1957 plaasvind; in 1956 het hy 1959 as die waarskynlik jaartal aangedui. Selfs toe het hy hom misgis.

In dié tydperk, terwyl die skool se toekoms in die weegskaal gehang het, het twee mans ’n lewensbelangrike rol gespeel om te verseker dat SACS se saak so volledig en gunstig moontlik gestel sou word. Spencer Smith was nie net ’n oudleerder nie; hy was ook die seun van iemand wat meer as ’n geslag lank aan SACS skool gegee het. Hy het self meer as 20 jaar lank skoolgehou aan die hoërskool. Hy was voorsitter van die Oudleerdersunie en het gevoel hy is geregtig daarop om die skool se saak by die provinsiale administrasie te bevorder. Sy energie en geesdrif het hom in staat gestel om baie vir die skool te verseker wat andersins dalk nie moontlik sou gewees het nie. Dit was daarom heel gepas dat hy aangestel sou word oor die 35 kosgangers van die hoërskool wat in Januarie 1954 besit geneem het van die skool se nuwe perseel toe hulle Michaelis House betrek. Gevolglik moes hulle daagliks per bus stad toe en terug ry vir hul onderrig, ’n reëling wat sou geld tot einde 1959.

Ook in 1954 het die laerskool, terwyl hy sy volle verskeidenheid klasse in die stad gehandhaaf het, ’n voorstedelike tak in Nuweland geopen waar die adjunkhoof, W.E. Westhall, twee jaar lank aan die hoof gestaan het van talle klasse vir baie klein seuns. In 1956 het die hele laerskool sy nuwe lewe in die suidelike voorstede begin en sy gebou in die middestad ontruim, wat daarna oorgegaan het na die Hoërskool Tafelberg, ’n Engelsmediumskool vir sowel meisies as seuns. Tog was koshuisgeriewe vir laerskoolleerders nog nie in die suidelike voorstede beskikbaar nie; daarom moes kosgangers steeds tuisgaan in Dryfe House en elke dag per bus skool toe en terug pendel. Dié toedrag van sake het voortgeduur tot vroeg in 1959 toe eindelik ’n tuiste in Nuweland – Huis J.E. de Villiers – gereed was vir gebruik. Hierdie koshuis se naam bring hulde aan sy agbare regter De Villiers, regter-president van die Kaapse afdeling en op sy dag ’n Rhodes-beurshouer van SACS, wat baie jare lank lid was van die skoolkomitee en amper ’n dekade lank voorsitter. Huis De Villiers is op die ruim perseel van Milford House gebou, wat op ’n tyd behoort het aan Richard Stuttaford en wat nou die tuiste van die laerskoolhoof geword het en die nuwe naam Henshilwood gekry het uit erkentlikheid vir Norman Henshilwood se waardevolle bydrae tot die verhuising na die suide.

Einde 1959 was die hoërskoolgeboue so te sê gereed om betrek te word. Die argitek daarvan was kapt. E.L. Elsworth. Toe, in 1960, vir die eerste keer in sewe jaar, was die hele SACS-gemeenskap weer saam in een ononderbroke gebied. Etlike jare lank het die getalle in albei skole geleidelik toegeneem, moontlik vanweë die vooruitsig van die grotendeels verbeterde geriewe wat SACS-leerders in Nuweland sou geniet wat die vertroue in die skool herstel het. Terwyl die totale getal leerders in 1940 slegs sowat 640 getel het, het dit aan die begin van die 1960-slooljaar meer as duisend getel.

So het dan die jongste hoofstuk in die nou reeds sowat 190-jarige geskiedenis van SACS begin. Gou het albei skole se leerdertal toegeneem tot 600 elk in die vroeë 1970's en daarna tot presies 800 elk in 2016. Die hoërskool se koshuise – Rosedale en Michaelis House – bied huisvesting aan 130 kosgangers. Huis De Villiers, die laerskool se koshuis, bied huisvesting aan sowat 130 laerskoolseuns. In albei skole word die dagskoliere in huise gegroepeer en is die interhuis-mededinging lewendig.

Op sy nuwe perseel kan SACS leerders 'n veel groter rykdom geriewe vir liggaamlike oefeninge bied as wat eens die geval was, en afrigting word aangebied in 'n wye verskeidenheid sportsoorte. Die hoërskool het eers 'n hele klompie jare ná sy verhuising 'n swembad gekry, maar die laerskool het syne te danke gehad aan die ywer van 'n eertydse skoolhoof, Stanley Hunter, na wie dit ook genoem is omdat hy die leiding geneem het om geld daarvoor in te samel. Tot die hoërskool sy eie swembad gekry het, kon die skool van die nabygeleë Nuwelandse swembad gebruik maak.

• 
  Ds. P.K. Albertyn (1814–1878), was NG predikant en van 1829 tot 1832 een van die eerste groep studente aan die SA Kollege in Langstraat.
• 
  Dr. Adrian Roux (1812–1884), die tweede NG predikant wat in Suid-Afrika georden is.
• 
  Jacobus Johannes Venter (1814–1889), meermale waarnemende president van die Oranje-Vrystaat. Hy was ook stigterslid van die Gereformeerde kerk Bethulie.
• 
  Dr. Johannes Jacobus Kotzé (1835–1899), 'n "liberale" predikant in die NG Kerk.
• 
  Ds. Jan Hendrik Hofmeyr (1835–1908), 41 jaar lank predikant op Somerset-Oos, is as 14-jarige in die ZA College geplaas waar hy Nederlands, Hebreeus en wiskunde studeer het.
• 
  Ds. George Daneel (1836–1899), 37 jaar lank leraar van die NG gemeente Heidelberg, Wes-Kaap, sy enigste gemeente.
• 
  Ds. H.C.V. Leibbrandt (1837–1911), 'n NG predikant wat moes bedank weens sy "liberale" opvattings.
• 
  Eerw. Stephanus Hofmeyr (1839–1905), baanbreker-sendeling van die NG Kerk, sou later sê: "Onder dr. Adamson het ek meer vergeet as geleer. Later, onder dr. Dale, het ek goed begin leer: Latyn, Grieks, skeikunde. Maar, o, die wildheid en ondeundheid! Geen kattekwaad te bedink of ek was daarin."[49]
• 
  F.W. Reitz (1844–1934), vyfde president van die Oranje-Vrystaat.
• 
  Ds. P.D. Rossouw (1845–1896), NG predikant en vroeë Afrikaanse letterkundige.
• 
  Ds. Gustave Adolph Maeder (1848–1918), NG predikant en skrywer van die monumentale Ons Kerk Album.
• 
  Jacobus Wilhelmus Sauer (1850–1930), Suid-Afrikaanse staatsman.
• 
  Abraham Fischer (1850–1913), die eerste en enigste eerste minister van die Oranjerivierkolonie.
• 
  Ds. G.R. Keet (1853–1899), was 'n NG predikant wie se nagelate gedigte ná sy vroeë dood uitgegee is.
• 
  Ds. B.P.J. Marchand (1853–1917), medestigter van Kakamas en stigter van die Hoër Meisieskool Rustenburg en Hoër Seunskool Rondebosch.
• 
  Ds. Daniël Jozua Pienaar (1853–1926) was predikant en leier in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, onder meer moderator van die Kaapse Kerk in 1915, en 'n onderwysman na wie die Hoër Tegniese Skool Daniël Pienaar op Uitenhage genoem is.
• 
  William Philip Schreiner (1857–1919), prokureur, regsadviseur, prokureur-generaal, eerste minister van die Kaapkolonie, senator van die Unie van Suid-Afrika en hoë kommissaris in Londen.
• 
  Ds. Ebbe Dommisse (1871–1936), NG predikant.
• 
  Die Kaapse politikus Abdullah Abdurrahman (1872–1940) kon aan SACS skoolgaan voor die Kaapse Skoolraad in 1905 besluit het om net wit leerders tot die skool toe te laat. Eers begin 1992 (waarskynlik eintlik 1991) kon kinders van alle rasse weer die skool bywoon.[50]
• 
  Ds. A.D. Lückhoff (1874–1963), eerste sekretaris van die NG Kerk se kommissie vir armesorg.
• 
  Morris Alexander (1877–1946), het tussen 1910 en 1943 agt keer in die kiesafdeling Kaapstad-Kasteel gewen. Net in 1929 se verkiesing het hy nie gestaan nie.
• 
  Prof. T.J. Haarhoff (1892–1971) het die hoogste punte in Kaapland in sy eindeksamen behaal en was 'n Rhodes-beurshouer van SACS.
• 
  Kapt. Andrew Beauchamp-Proctor (1894–1921) het in 1912 aan SACS gematrikuleer. Hy was 'n Suid-Afrikaanse vegvlieënier wat tydens die Eerste Wêreldoorlog met die Victoria Cross vereer is.
• 
  Dr. Abraham van der Merwe (1897–1978), vyf maal agtereenvolgens moderator van die Kaapse NG Sinode, voorsitter van die eerste Algemene Sinode in 1962 en amper 40 jaar lank leraar van die NG gemeente Kaapstad; voorsitter van die sentrale feeskomitee van die Van Riebeeck-fees.
• 
  Paul Sauer (1898–1976), kabinetsminister.
• 
  Die oudleerder Frank Waring (1908–2000) het vir die Springbokke rugby gespeel en later een van die eerste twee Engelssprekende ministers in 'n NP-kabinet geword, onder dr. H.F. Verwoerd.
• 
  Die letterkundige NP van Wyk Louw (1906–1970) en sy broer, WEG Louw (1913–1980), het albei hul skoolloopbaan aan SACS voltooi nadat die gesin van Sutherland af Kaap toe verhuis het.
• 
  Eskaderleier John Dering Nettleton (1917–1943), wat aan SACS skoolgegaan het, maar daarna die Western Province Prepatory School bygewoon het voor hy 'n vlootkadet geword het, was ’n Suid-Afrikaanse vlieënier aan wie die Victoria Cross toegeken is vir sy dapperheid tydens die Tweede Wêreldoorlog, waartydens hy die hoogste prys betaal het.[51]
• 
  Die Springbok Percy Montgomery is 'n oudleerder van SACS.

• (nl) Dreyer, eerw. Andries. 1910. Historisch Album van de Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
• (af) Hopkins, dr. H.C. 1965. Die Moeder van ons Almal. Geskiedenis van die Gemeente Kaapstad, 1665–1965. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers en -Boekhandel.
• (en) Potgieter, D.J. (hoofred.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (en) Whiteford, R. in Peacock, M.A. 1972. Some famous South African Schools. Volume One. English-medium boys' high schools. Cape Town: Longman Southern Africa.
• (en) Die geskiedenis van die Weeshuis-gebou, VASSA Journal, 5 Junie 2001. URL besoek op 10 Mei 2016.

(en) Die South African College Schools se webtuiste