Runderpes

Waarskynlik het die Hunne runderpes tydens die Donker Eeue uit die afgeleë oostelike dele van Asië weswaarts gebring. Hierdie pes was in die vroegste tye al in Sentraal-Europa en die Midde-Ooste bekend. Van rondom die Kaspiese See het dit na Europa en Afrika versprei. In 1740 het 3 miljoen beeste in Europa aan hierdie pes gevrek. Die virus trek in 1865 van oos na wes oor Europa. Honderdduisende beeste vrek daaraan waarvan in Brittanje alleen ’n kwart miljoen. In 1889 tref die plaag Somaliland nadat besmette diere uit Indië ingevoer is. Binne 7 jaar is runderpes oor die hele Afrika versprei en is daar teen die 1890’s 80 tot 90% van die vee in Afrika suid van die Sahara besmet. Teen die 1960’s was hierdie pes weens inenting iets van die verlede. Helaas was daar in 1982 tot 1984 in Afrika en in 1996 in Turkye weer ’n uitbraak.

’n Siek bees het ’n hoë koors en weens ’n ontsteking van die ingewande ’n kwaai en bloederige diarree. Die bees kwyl baie en daar kom in die neus en oë ‘n etterafskeiding voor weens ontsteekte slymvliese. Die inkubasietydperk wissel van ’n paar dae tot twee weke of selfs langer en die dier sterf dan gewoonlik binne 8 tot 10 dae. Runderpes word gekenmerk aan ’n hoë sterftesyfer.

Oordrag van die siekte kom deur direkte kontak met besmette diere of deur intensiewe indirekte kontak met diere wat draers van die virus is. Die virus kan versprei word deur die mis, huide en velle, wol, biltong, melk en ander produkte van siek diere. Buffels, elande, wildebeeste, koedoes, kameelperde, bosbokke, rietbokke en duikers ly ook onder die pes. Varke, bokke en skape is in ’n beduidende mate minder vatbaar daarvoor. So ook die swartwitpens, bastergemsbok, rooibok en die wildebees. Perde is immuun daarteen, maar snaaksgenoeg nie die sebra nie. Dit het geen invloed op die mens nie. Vlakvarke en bosvarke het daaraan gevrek omdat hulle gevreet het aan besmette kadawers. Voëls wat aan kadawers vreet, versprei die pes.

Die runderpes het vir Suider-Afrika op ’n baie ongeleë tyd gekom. Perdesiekte, sprinkane, malaria, droogte, depressie sowel as politieke spanning op die vooraand van die Tweede Vryheidsoorlog het in die streek geheers. In Maart 1897 het die siekte die Oranjerivier oorgesteek ten spyte van verskeie kordonne en duisende kilometer draadheinings om gesonde beeste af te skerm, soldate by driwwe om verskuiwing van beeste te keer, die slagting van besmette vee, die verbranding van besmette veevoer en die ontsmetting van mense. Honde en varke is vernietig waar die pes voorkom. Die pandemie het gou oor die hele land tot in die voorstede van Kaapstad versprei. ’n Geskatte 4½ miljoen beeste het gevrek of is as voorsorgmaatreël van kant gemaak. Dit het die voortbestaan van die Afrikanerbees bedreig.

Boere het hul toevlug tot boererate geneem. Beeste is roulynolie gevoer, bekke is uitgewas met paraffienolie en sout. Teer is rondom besmette beeste se neuse gesmeer. Pres. Paul Kruger het verskeie biddae verklaar om die boere van die pes te verlos. Alle maatreëls was tevergeefs weens ’n gebrek aan heinings, onverskilligheid en die moedswillige verskuiwing van vee in die nag.

Weens die ondoeltreffende begrawing van kadawers is grafte dikwels deur aasvreters oopgegrawe. Runderpes het ook gelei tot die vernietiging van groot populasies van wilde diere. Buffels is byna in hul natuurlike habitat uitgewis en ’n gevolg hiervan was die opvallende afname in die aantal tsetsevlieë.

Langs die paaie het soms gelaaide waens verlate gestaan met hul spanne dooie osse nog vooraan. Die stank van ontbindende kadawers het in die lug gehang. In die platteland het vervoer byna tot stilstand gekom. Dit het die belangrikheid van die perd tydelik laat toeneem, omdat die spoorlyne in aanbou was.

Wette wat die natuurlike wild moes beskerm, is tydelik herroep. ’n Gevolg hiervan was dat wild op so ’n groot skaal geskiet is dat dit ’n permanente invloed op die getalle van die dierelewe in Suid-Afrika het.

Onder die swart bevolking het onrus geheers weens gerugte dat die regering die pes versprei het om hulle te onderdruk. Daar het gevalle voorgekom waar die virus uit wraak vir griewe versprei is. Alle eienaars van vee het groot verliese gely. In daardie jare is mense se rykdom gemeet aan die grootte van sy beeskudde.

Veevrektes lei dus tot erge armoede onder die hele bevolking weens die bestaansekonomie wat gevoer is. Baie van hierdie mense verlaat hul plase en trek na die groter dorpe. Duisende werkloses in Johannesburg het tot groter misdaad aanleiding gegee en die groep armblankes in die stad laat toeneem. Dit het vir lank ’n invloed op die bevolkingsverspreiding in Suid-Afrika gehad.

Onderstepoort is gestig en Arnold Theiler en Robert Koch ontwikkel ’n entstof uit die gal van diere wat aan die pes gevrek het. Nadat 50% van die beeste in Transvaal uitgewis is, is runderpes in 1903 in Suider-Afrika onder beheer gebring.

• Grootste rampe in Suid-Afrika

• Green, Lawrence G.: "There’s a secret hid away. Memories of unusual experiences and mysteries in Southern Africa and African isles; strange tales and legends and unrecorded adventures; and people who crossed the author’s path and left him wondering." Kaapstad: Howard Timmins, 1956.
• Gutsche, Thelma: "There was a man – the life and times of Sir Arnold Theiler K.C.M.G. of Onderstepoort". Kaapstad: Howard Timmins, 1979. ISBN 0-86978-164-2