Ruimtewedloop
Die Ruimtewedloop was die wedywering tussen die Verenigde State van Amerika en die Sowjetunie om die verowering van die ruimte. Dit het rofweg van 1957 tot 1975 geduur en het pogings van albei lande behels om satelliete die ruimte in te stuur en uiteindelik bemande ruimtetuie op die maan te laat land en veilig na die aarde terug te bring.
 |
 |
| Die begin en einde van die Ruimtewedloop: Spoetnik 1 (heel bo) en die Apollo-Sojoes- toetsprojek (bo). |
Dit was ’n spesifieke tydperk in die geskiedenis en sluit nie daaropvolgende pogings van dié of ander lande in om die ruimte te verken nie. Die wedloop was beide ideologies en tegnologies van aard en een van die simbole van die magstryd tussen die twee lande in die Koue Oorlog: sukses in die ruimte sou ’n teken wees van militêre krag.
Die ruimtewedloop het begin met die lansering van die Sowjet-satelliet Spoetnik 1 op 4 Oktober 1957 en het geëindig met die gemeenskaplike Apollo-Sojoes-toetsprojek met bemande ruimtevlugte op 24 Julie 1975, wat ’n simbool geword het van détente tussen die VSA en USSR.
’n Uitvloeisel van die ruimtewedloop was dat meer geld bestee is aan opvoeding en navorsing, en dit het weer wetenskaplike en tegnologiese suksesse tot gevolg gehad. ’n Onwillekeurige gevolg was ’n groter bewuswording van die belang van omgewingsbewaring; danksy kleurfoto's wat op ruimtevlugte geneem is, kon mense vir die eerste keer sien hoe die Aarde werklik lyk: ’n kwesbare blou paneet omring deur die gitswart ruimte.
Historiese agtergrond
In die 1920's het Duitse wetenskaplikes begin eksperimenteer met vuurpyle wat deur vloeibare brandstof aangevuur word en in staat was om relatief groot hoogtes en lang afstande te bereik. In 1932 het die Duitse weermag in vuurpyle as langafstandartillerie begin belangstel. Wernher von Braun, die beroemde vuurpylkenner, het gehelp om soortgelyke wapens te ontwikkel vir gebruik in die Tweede Wêreldoorlog deur Nazi-Duitsland.
Die eerste vuurpyl wat hulle afgevuur het, was die Aggregat 4, of A4, in 1942. In 1943 het hulle die A4 in die "Vergeldingswapen 4", of V2, ontwikkel wat 300 km ver kon trek en ’n bom van 1 ton teen 4 000 km/h kon vervoer. Daar was geen verweer teen missiele met so ’n hoë spoed nie en die Duitse weermag het groot skade aangerig in Geallieerde stede soos Londen en Antwerpen.[1] Ná die oorlog het die A4 die basis van die vroeë Amerikaanse en Sowjet-vuurpylontwerpe geword.[2][3]
Teen die einde van die oorlog het Amerikaanse, Britse en Sowjet-leërs meegeding om Duitse wetenskaplikes en vuurpyle in die hande te kry.[4] Die Amerikaners het die grootste sukses daarmee behaal en Von Braun en die grootste deel van sy span gevange geneem. Hulle sou later help om die Amerikaanse missiele en ruimteprogramme te ontwikkel.
Ná die oorlog het die VSA en die Sowjetunie in ’n langdurige toestand van politieke konflik, militêre spanning en ekonomiese mededinging betrokke geraak wat bekend is as die Koue Oorlog. Dit was basies ’n wedywering tussen kapitalisme en kommunisme. Hoewel die twee belangrikste magte amptelik nooit regstreeks gebots het nie, het die konflik hulle aangevuur tot ’n wydywering op talle gebiede, onder meer satelliettegnologie en ruimteverkenning.
Satelliete kon gebruik word om op ander lande te spioeneer en die sukses van hul ruimtevaartprogramme kon as propaganda gebruik word om hul wetenskaplike mag en militêre potensiaal te vertoon. ’n Groot deel van die tegnologiese ontwikkeling in die ruimtevaart kon ook toegepas word op militêre vuurpyle soos interkontinentale ballistiese missiele.
Die VSA en die Sowjetunie was dus in ’n wedloop teen tyd gewikkel: elkeen wou die eerste in die ruimte wees, die eerste mens in die ruimte plaas, die maan eerste bereik, ens. en so wys dat hy die ander land vooruit is.
Satelliete
Spoetnik
Op 4 Oktober 1957 het die Sowjetunie die satelliet Spoetnik 1 suksesvol gelanseer. Dit was die eerste mensgemaakte satelliet wat om die aarde gewentel het. Dit was die begin van die ruimtewedloop.
Die nuus van Spoetnik 1 se sukses het die VSA, wat self die lansering van satelliete beplan het, onkant betrap en hulle was onthuts oor die Sowjetunie se voorsprong en die militêre en ekonomiese gevolge daarvan. Pres. Dwight D. Eisenhower het opdrag gegee dat die VSA se vuurpyl-en-satellietprogram, Vanguard, bespoedig word en dat die satelliet veel vroeër gelanseer word as wat aanvanklik beplan is.[5] Die Vanguard se lansering op 6 Desember 1957 by Kaap Canaveral het skeefgeloop tydens ’n regstreekse televisie-uitsending[5] en dit was eers byna vier maande ná die sukses van Spoetnik 1 dat Von Braun en die VSA hul eerste satelliet, Explorer 1, op 31 Januarie 1958 vooraan ’n Juno 1-aanjaagvuurpyl gelanseer het. Dit het ’n uitsonderlike prestasie behaal deur die Van Allen-gordel om die aarde te ontdek.
Kommunikasie via satelliet
Die eerste kommunikasiesatelliet, SCORE (Signal Communications Orbit Relay Equipment), is op 18 Desember 1958 deur Amerika gelanseer en het wêreldwyd opslae gemaak deur ’n Kersboodskap van pres. Eisenhower vanaf ’n bandopnemer aan boord uit te saai. Ander merkwaardige voorbeelde van kommunikasiesatelliete tydens die ruimtewedloop was:
| Jaar | Naam | Beskrywing |
|---|---|---|
| 1968 | Telstar | Die eerste oorsese eksperimentele kommunikasiesatelliet. |
| 1972 | Anik 1 | Die eerste Kanadese kommunikasiesatelliet vir nasionale gebruik. |
| 1974 | WESTAR | Die eerste Amerikaanse kommunikasiesatelliet vir nasionale gebruik. |
| 1974 | MARISAT | Die eerste satelliet vir mobiele kommunikasie. |
Lewende wesens in die ruimte
Diere
’n Paar vrugtevlieë was die eerste lewende wesens wat met opset na die ruimte gestuur is aan boord van ’n Duitse V2-vuurpyl wat die Amerikaners ná die Tweede Wêreldoorlog buitgemaak en in 1946 gelanseer het. Die eerste soogdiere is deur die Sowjetunie opgestuur: ’n hond met die naam Laika is in 1957 in Spoetnik 2 die ruimte in gestuur. Die tegnologie om haar lewend terug te bring het egter nog nie bestaan nie en sy is in die ruimte dood aan stres en oorverhitting. In 1960 is nog twee honde, Belka en Strelka, suksesvol in ’n ruimtebaan geplaas en lewend na die aarde teruggebring. Die Amerikaners het minstens twee sjimpansees na die ruimte gestuur en Sowjet-skilpaaie het in 1968 die eerste diere geword wat om die maan gevlieg het.
Mense
Joeri Gagarin het die eerste mens in die ruimte geword toe hy op 12 April 1961 op die Sowjet-satelliet Wostok 1 in ’n wentelbaan om die aarde geplaas is. Wostok 1 het 108 minute lank om die aarde gewentel en daarna die lugruim bo die Sowjetunie binnegedring, waarna Gagarin op 7 000 meter bo die aarde uit die tuig geskiet is en met ’n valskerm geland het.
Drie weke later, op 5 Mei 1961, het Alan Shepard die eerste Amerikaner in die ruimte geword. Byna ’n jaar ná Gagarin se geskiedkundige vlug is die eerste Amerikaner, John Glenn, op 20 Februarie 1962 in ’n wentelbaan om die aarde geplaas.
Die eerste dubbele bemande vlug in twee tuie wat kort ná mekaar gelanseer is, is ook deur die Sowjetunie behaal: die Wostok 3 en Wostok 4 van 11 tot 15 Augustus 1962. Op 16 Junie 1963 het die Rus Walentina Teresjkowa die eerste vrou en die eerste burgerlike in die ruimte geword in Wostok 6 en op 12 Oktober 1964 het die eerste vlug met meer as een bemanningslid plaasgevind: die Woschod 1, ’n aangepaste weergawe van die Wostok. Dit was ook die eerste vlug waartydens die bemanning nie ruimtepakke gedra het nie. Aleksei Leonof in die Sowjet-tuig Woschod 2 het op 18 Maart 1965 die eerste ruimtewandeling uitgevoer.
In dié tyd het die Sowjetunie ’n nuwe regering gekry wat ruimtevaart as minder belangrik geag het.
Maansendings
Hoewel die VSA en Sowjetunie albei groot prestasies in die ruimte behaal het, sou die wedywering voortduur ten minste tot ’n mens op die maan sou loop. Voordat dit kon gebeur, moes onbemande ruimtetuie gelanseer word wat die maan kon verken en die veiligheid van ’n maanlanding kon ondersoek. Op 20 April 1961, sowat ’n week ná Joeri Gagarin se historiese vlug, het pres. John F. Kennedy ’n memo aan visepres. Lyndon B. Johnson gestuur en gevra om ondersoek in te stel na die Amerikaanse ruimteprogram en om programme te vind waarmee Amerika die Sowjetunie kon inhaal.[6] Johnson het gereken dit sou nog so lank duur om ’n mens op die maan te plaas dat Amerika genoeg tyd sou hê om die Sowjetunie in te haal en dit eerste reg te kry.[7]
Op 25 Mei 1961 het Kennedy aangekondig dat hy die Apollo-program steun en dat Amerika voor die einde van daardie dekade ’n mens op die maan sou laat land.
Onbemande sendings
Amerika se Pioneer-program vanaf Augustus 1958 was hul eerste poging om planete te verken, maar die een mislukking op die ander het gevolg. Ook die Sowjetunie het ’n paar mislukkings gehad, waaroor min berig is, maar met hul Loena-ruimteprogram het hulle in dié stadium van die wedloop verskeie mylpale behaal.
Op 2 Januarie 1959 is Loena 1 gelanseer, die eerste ruimtetuig wat verby die maan gevlieg het. Dit het daarna die eerste kunsmatige satelliet van die son geword. Loena 2, wat op 12 September 1959 gelanseer is, was die eerste vaartuig wat die maan bereik het. Ná 33,5 uur het dit op 13 September naby die krater Archimedes neergestort. Loena 3 het op 7 Oktober 1959 die eerste foto's geneem van die maan se kant wat weg van die aarde wys en Loena 9, wat op 3 Februarie 1966 gelanseer is, het die eerste sagte landing op die maan uitgevoer. Daarna het Loena 10 op 3 April 1966 die eerste ruimtetuig geword wat in ’n wentelbaan om die maan geplaas is en Loena 17 het in 1970 die eerste onbemande voertuig, die Loenochod, op die maan geplaas.[8]
In Januarie 1962 het Amerika die Gemini-program begin, ’n ruimtetuig met twee bemanningslede, om voor te berei vir die Apollo-program. Hoewel Gemini ’n jaar langer as beplan geneem het voor sy eerste vlug, het Amerika die Sowjetunie in dié tyd ingehaal wat bemande vlugte betref. Gemini het ’n hele paar belangrike eerstes behaal. Gemini 3 was in Maart 1965 die eerste tuig wat sy wentelbaan verander het, Gemini 5 het in Augustus 1965 ’n rekord vir die langste tyd in die ruimte (amper agt dae) opgestel en Gemini 6A het in Desember 1965 die eerste keer by ’n ander tuig (Gemini 7) aangesluit en so naby as 0,3 meter daarvan gebly.[9]
Gemini 8 was in Maart 1966 die eerste tuig wat aan ’n ander gekoppel het.
Die Surveyor-program van 1966 tot 1968 was deel van die Amerikaanse poging om ’n plek op die maan te vind waar ’n mens veilig sou kon land en die moontlikheid van sagte landings is getoets. Vyf van die sewe Surveyor-sendings was suksesvol en was behulpsaam om die beste landingsplekke te vind.
In 1967 het beide Amerika en die Sowjetunie terugslae beleef weens hul haas om die ander in die ruimte te klop. In Amerika het die bemanning van die eerste Apollo-vlug, Gus Grissom, Ed White en Roger Chaffee, gesterf toe ’n brand op 27 Januarie 1967 tydens ’n grondtoets aan boord uitgebreek het. Op 24 April 1967 het die loods van die Sowjetunie se Sojoes 1, Wladimir Komarof, gesterf.
Dit het 18 maande geduur voor die Sowjetunie sy Sojoes-vlugte hervat het en dit het die Sowjet-maanlandingsprogram kwaai geknou.
Op die maan
Apollo 8 was op 27 Desember 1968 die eerste bemande vaartuig in ’n wentelbaan om die maan en dit, tesame met nog twee suksesvolle Apollo-sendings, het die grondslag gelê vir ’n maanlanding.
Op 20 Julie 1969 het die eerste mense in Apollo 11 op die maan geland. Neil Armstrong het die eerste mens geword wat op die maanoppervlak loop. Saam met hom op die vlug was Michael Collins en Buzz Aldrin. Dit is beskou as een van die belangrikste gebeurtenisse van die 20ste eeu. Armstrong se historiese eerste woorde op die maan was:
That's one small step for (a) man, one giant leap for mankind.
Aldrin het sowat 20 minute later by hom aangesluit. Toe Apollo 11 na die aarde terugkeer en op 24 Julie 1969 in die Stille Oseaan neerplons,[11] was dit 2 982 dae nadat Kennedy belowe het dat Amerika ’n mens op die maan sou laat land en veilig terugbring aarde toe voor die einde van die dekade – die sending is 161 dae voor die einde van die dekade voltooi.[12]
Verwysings
- Gainor (2001), p. 68
- Schefter (1999), p. 29
- Siddiqi (2003a), p. 41
- Siddiqi (2003a), p. 24-41
- Brzezinski (2007), pp. 254–267
- Kennedy to Johnson,"Memorandum for Vice President," Geargiveer 31 Januarie 2017 op Wayback Machine 20 April 1961.
- Johnson to Kennedy,"Evaluation of Space Program," Geargiveer 6 November 2017 op Wayback Machine 28 April 1961.
- Die Sowjetunie se mislukte pogings is nie genommer nie en voor die lansering van Loena het drie tuie kort ná hul lansering ontplof.
- "The world's first space rendezvous". Apollo to the Moon; To Reach the Moon — Early Human Spaceflight (in Engels). Smithsonian National Air and Space Museum. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Januarie 2012. Besoek op 17 September 2007.
- Murray (1990), p. 356
- Parry (2009), pp. 252–262
- Murray (1990), p. 347
Bronne
- Bilstein, Roger E. (1996). Stages to Saturn: A Technological History of the Apollo/Saturn Launch Vehicles. Washington: Nasa,. ISBN 0-16-048909-1.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: ekstra leestekens (link) - Brugess, Colin; Doolan, Kate; Vis, Bert (2003). Fallen Astronauts: Heroes Who Died Reaching for the Moon. Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press. ISBN 0-8032-6212-4.
- Brzezinski, Matthew (2007). Red Moon Rising: Sputnik and the Hidden Rivalries that Ingnited the Space Race. New York: Times Books, Henry Holt and Company. ISBN 978-0-8050-8147-3.
- Burrows, William E. (1998). This New Ocean: The Story of the First Space Age. New York: Random House. ISBN 978-0-679-44521-0.
- Cadbury, Deborah (2006). Space Race: The Epic Battle Between America and the Soviet Union for Dominance of Space. New York: Harper Collins Publishers. ISBN 978-0-06-084553-7.
- Chaikin, Andrew (1994). A Man on the Moon: The Triumphant Story of the Apollo Space Program. New York: Penguin Books. ISBN 0140272011.
- Cornwell, John (2003). Hitler's Scientists: Science, War, and the Devil's Pact. New York: Viking Press. ISBN 0-670-03075-9.
- Dallek, Robert (2003). An Unfinished Life: John F. Kennedy, 1917–1963. Boston: Little, Brown and Company. ISBN 0-316-17238-3.
- Gainor, Chris (2001). Arrows to the Moon: Avro's Engineers and the Space Race. Burlington, Ontario: Apogee Books. ISBN 1-896522-83-1. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Junie 2002. Besoek op 16 Oktober 2010.
- Gatland, Kenneth (1976). Manned Spacecraft, Second Revision. New York, NY, USA: MacMillan Publishing Co., Inc. pp. 100–101. ISBN 0-02-542820-9.
- Hall, Rex; Shayler, David J. (2001). The Rocket Men: Vostok & Voskhod, The First Soviet Manned Spaceflights. New York: Springer–Praxis Books. ISBN 1-85233-391-X.
- Hall, Rex; Shayler, David J. (2003). Soyuz: A Universal Spacecraft. New York: Springer–Praxis Books. ISBN 1-85233-657-9.
- Hardesty, Von; Eisman, Gene (2007). Epic Rivalry: The Inside Story of the Soviet and American Space Race. Voorwoord deur Sergei Krushchev. Washington: National Geographic Society. ISBN 978-1-4262-0119-6.
- Harford, James J. (1997). Korolev: How One Man Masterminded the Soviet Drive to Beat America to the Moon (1 uitg.). New York: John Wiley & Sons. ISBN 0-471-14853-9.
- Jones, Eric M. (1 Januarie 2010). "Apollo 11 Lunar Surface Journal". Apollo Lunar Surface Journal. Internet. Besoek op 15 Augustus 2010.
- Kraft, Chris; Schefter, James (2001). Flight: My Life in Mission Control. New York: Dutton. ISBN 0-525-94571-7.
- Murray, Charles; Cox, Catherine Bly (1990). Apollo: The Race to the Moon. New York: Touchstone (Simon & Schuster). ISBN 0-671-70625-X.
Die 2004-uitgawe
- Parry, Dan (2009). Moonshot: The Inside Story of Mankind's Greatest Adventure. Chatham, United Kingdom: Ebury Press. ISBN 978-0-09-192837-7.
- Polmar, Timothy M.; Laur (1990). Strategic Air Command: People, Aircraft, and Missiles (2 uitg.). Baltimore: Nautical and Publishing Company of America. ISBN 0-933852-77-0.
- Poole, Robert (2008). Earthrise: How Man First Saw the Earth. New Haven, Connecticut: Yale University. ISBN 978-0-300-13766-8.
- Schefter, James (1999). The Race: The uncensored story of how America beat Russia to the Moon. New York: Doubleday. ISBN 0-385-49253-7.
- Schmitz, David F. (1999). "Cold War (1945–1991): Causes". The Oxford Companion to American Military History. Ed. Whiteclay Chambers, John. Oxford University Press. ISBN 0-19-507198-0. URL besoek op 2008-06-16.
- Seamans, Robert C., Jr. (5 April 1967). "Findings, Determinations And Recommendations". Report of Apollo 204 Review Board. NASA History Office. Besoek op 7 Oktober 2007.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - Siddiqi, Asif A. (2003a). Sputnik and the Soviet Space Challenge. Gainsville: University Press of Florida. ISBN 0-8130-2627-X.
- Siddiqi, Asif A. (2003b). The Soviet Space Race with Apollo. Gainsville: University Press of Florida. ISBN 0-8130-2628-8.
- Stocker, Jeremy (2004). Britain and Ballistic Missile Defence, 1942–2002. London: Frank Case. pp. 12–24. ISBN 0-7146-5696-8.
- Turnhill, Reginald (2004). The Moonlandings: An Eyewitness Account. New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-81595-9.
Hierdie artikel is vertaal vanuit die Engelse en Nederlandse Wikipedia