Romeinse teater

Die Romeinse teater ontstaan uit die Griekse teater. Die veranderinge wat plaasvind is byvoorbeeld, dat die teatergeboue self verskil, die band met godsdiens heeltemal begin verdwyn en die werk meer op vermaak van die mense gerig is. Die Grieke het die teater as lering beskou wat handel oor hoe die gode en die mense met mekaar omgaan deur mitologie in die dramas in te weef. Die Romeinse teater tydperk strek vanaf 509 voor Christus tot 27 voor Christus. Die teater van die Romeine bou voort op die Hellenistiese tydperk van die Grieke want die Romeine het baie Griekse gebiede verower en oorheers. Die Romeinse teater het bestaan uit 'n wye verskeidenheid van feeste met akrobatiek, komedies, straatteater en tragedies. Van die eerste openbare aanbiedings deur die Romeine is seker die uitvoering van hul Etruskaanse danse. Hul bou 'n klein verhogie daarvoor en die publiek het dan voor die verhogie gestaan en na die danse gekyk. Vanaf die 4e eeu voor Christus word Atelliaanse komedies uit Campania opgevoer. Die groei van Rome as stad het veroorsaak dat daar tydens die 2e eeu voor Christus baie teaters in Rome opgerig is. Baie van hierdie teaters is spesiaal vir 'n spesifieke fees gebou en dan weer afgebreek. Die rede daarvoor is dat die spesifieke fees ter ere van 'n spesifieke persoon gehou is en nie meer na die tyd vir enige iets anders gebruik kon word nie. Die Romeinse stadsvaders het ook die teater as 'n slegte gewoonte van die Grieke beskou en wou nie die inwoners aanmoedig om teater te bedryf nie. Tog moet 'n mens onthou dat die Romeine wel alle steengeboude teaters in die voormalige Griekse kolonies en in Campania in die suide van Italië wel gebruik het.[2]

Die verhoog van die Romeinse teater is op die basis van die Griekse verhoog geskoei. Dit het dus ook 'n D-vorm gehad. Nadat die Perse die Athene oorwin het is Athene op groot skaal herbou. Die groot tempel op die Acropolis naamlik die Parthenon kom tot stand. Daar is baie meer sitplekke in the theatron aangebring teen die suidelike hang van die Akropolis. Die stoele is verdeel in tien verskillende wigte of driehoekige dele om die half-maan vormige orchestra. Elke wig is 'n kerkides genoem en aangewys vir die tien stamme van die mense van Attica. In elke seksie sou daar dan 'n deel eenkant gesit word vir die vroue. In 440 voor Christus, langs die teater van Dionysus, is een van die eerste Europese tipe teaters gebou meet 'n dak, genaamd die Odeion van Pericles. Hierdie teater het baie pilare tussen in gehad en dit het die siglyn vermoeilik. Dit is hoogwaarskynlik aangewend vir verskillende kleiner vertolkings en opvoerings.[3]

In die vierde eeu voor Christus is die teater van Dionysus weer herbou onder die regering van die heerser Lycurgus. Die hout sitplekke is nou vervang met klip en daar kon nou 17,000 mense in die teater sit. Alexander, die Grote se regering het tussen 356 tot 333 voor Christus die heerskappy van al die Grieksstads-state oorgeneem en nou word daar nie net toneelstukke opgevoer by die Dionysionfeeste nie, maar ook by ander nuwe teaters wat opgerig word.

Daar is byvoorbeeld die Epidaurus 360 voor Christus met 14,000 sitplekke wat nog vandag besoek kan word. Die teaters is verander tydens die Romeinse heerskappy. Die skene is met klip herbou en vergroot sodat dit nou soos 'n groot gebou met verdiepings lyk. Die verhoog is hoër gemaak en nou die logeion of praatplek genoem. Die skene se eerste verdieping of proskena is nou agt tot dertien voet hoog. Die episkenion was die fasade van die tweede verdieping van die skene wat met mini proseniumboë gebou is. Die orchestra was in die vorm van 'n twee-derde sirkel. Tydens die tweede eeu voor Christus het die Dionysianteater ook 'n Hellenistiese herbouing ondergaan. In 164 voor Christus oorwin die Romeine baie van die Griekse provinsies en die Dionysius teater word weer verander in 61 voor Christus deur die Romeinse heerser, Nero. Die verhoog is nou verlaag en die skene nog meer verhoog. Die orchestra is deur 'n klip barikade omring om die gehoor te beskerm teen die swaardvegters. Die skene is versier met oordadige beelde.

Die styl van die Colosseum[4] is seker die bekendste voorbeeld van die Romeinse teater. Dit is op die marsveld van die Rome gebou. Die eerste Colosseum is ontwerp deur Pompeius Magnus tussen 6 en 48 voor Christus. Hy het 'n teater van klip gebou wat as die voorbeeld vir die res van die Romeinse ryk gebruik is. Hierna, in 72 na Christus bou Keiser Vespasian die Collosseum in Rome wat almal nog vandag besoek. Daar kan 50 000 mense deur die 76 ingange of vomitoriums beweeg en sitplek kry. 'n Groot linne seil is oor die dak gespan om die gehore te beskerm teen die son en reën. Die slawe en vroue sit heel bo, en dan, onder hulle die soldate en burgers, die baie belangrike mense en die senators. Die keiser het sy eie losie gehad. In ondergrondse gange of hypogeume is die swaardvegters, die wilde diere en die gevangenis gehou. Hoe wreder die vertonings hoe beter. Die venatios is vertonings waar tydens diere mense verslind het. Die keisers het graag gespog met hul versameling wilde diere vanuit die uithoeke van die Romeinse ryk. Die Hek van die Dood was aan die westekant waar gestorwe swaardvegters en martelare gesleep is. Deur die hele Romeinse ryk is daar nou sulke teaters gebou. Ons kan vandag nog so 'n teater in Arles in Frankryk sien, in Merida in Spanje en in Bosra in Syrië. Daar is selfs Romeinse amfiteaters te siene in Aspendos in Turkye en in Orange in Frankryk.

Julius Caesar kon nie by Pompeius agterbly nie en het ook met die bou van sy eie teater begin. Hy is egter vermoor voordat hy klaar daarmee was. Die teater van Julius Caesar is toe voltooi deur Keiser Augustus. Dit is in twaalf voor Christus ingehuldig as die Teater van Marcellus.

Albei die teaters is halfrond gebou. Verskille is byvoorbeeld dat die Grieke hul teaters altyd teen 'n skuinste of heuwel bou om dan goeie akoestiek te verkry. Die Romeine het nie altyd 'n heuwel gehad om vir hul teaters gebruik nie en het dus 'n geligte ouditorium kunsmatig konstrueer. Die kunsmatige agter muur het ook 'n goeie akoestiek tot gevolg. Verder bou die Grieke hul teater met egte klip uit die natuur, soos byvoorbeeld marmer. Die Romeine bou hul teaters met baksteen en beton. Die podium het los van die orchestra gestaan in die Griekse teater terwyl die Romeine dit as een struktuur bou. Hul bou die podium-muur vas aan die sitplek of ouditorium gedeelte en bou ook baie hoër podium-mure as wat die Grieke gebou het

Buiten die teaters het die Romeine ook ander tipe geboue vir publieke vermaak gehad. Hulle gebruik die kleiner teater of odium waar sang en verse voorgedra is. Dan is daar die sirkusse of hippodroom. Dis 'n langwerpige gebou waar die Romeine resies kon jaag met hul strydwaens. Die naumachia is slegs 'n teater wat in Rome voorgekom het. Dit was 'n kunsmatige meer waar seegevegte op bote nageboots word. Rondom die meer het houtstelasies gestaan waar die toeskouers kon sit. Amfiteaters word baie maal verwar met teaters. In die Romeinse tyd gebruik hul die benaming van amfiteaters vir teaters wat spesiaal gebou is vir swaardgevegte.[5]

Die eerste belangrike tragedie skrywer in die Romeinse tyd was Livius Andronicus wat teen 240 voor Christus geleef het. Teen die tweede eeu voor Christus is die skrywersgilde van Rome gestig genaamd, die collegium poetarum. Hul mees belangrikste komedie skrywer was Plautus.[6] Plautus en die ander komedie skrywer, Terence het die ou stukke van die Grieke verwerk in Romeinse tekste. In hierdie verwerkte tekste het die Romeine die koor uitgeskakel. Nou is musikale begeleiding vir die teks gebruik. Die storie speel dan ook af in die buitelug soos in 'n straat waar die karakters mekaar afluister. Twintig van Plautus se komedies weerstaan die toets van die tyd en kan nou nog gelees word. Plautus se dialoog is vol kwinkslae en en hy wissel die poëtiese metrum af.

Geen vroeëre Romeinse tragedies het die toets van die tyd weerstaan nie. Die drie tragedie skrywers was: Quintus Ennius, Marcus Pacuvius en Lucius Accius. Tydens die Romeinse Keiserryk was daar ook die tragedieskrywer, Seneca. Nege van sy toneelstukke, tragedies wat hy fabula crepidata (dis die tragedies wat verwerk is uit Griekse tragedies) noem, is nog beskikbaar. Hy skryf Phaedra is baseer op Euripides se Hippolytus. Hul mees invloedryke dramaturg was Livius Andronicus wat in 240 voor Christus geleef het.

Die Romeinse komedie maak van tipiese karakters[7] gebruik. Hier is voorbeelde van die Romeinse karikatuur karakters. Hierdie karakters is duidelike voorlopers van die tipiese karakters in Commedia dell'arte:

Leno: Besit 'n bordeel. Geld is belangriker as sedes en hy dra 'n vet geldbeurs

Senex: 'n Baie streng pa of in sommige toneelstukke 'n te sagte pa wat dinge maar laat gaan. Hy is dikwels suinig. Hy plaas ook sy familie in 'n verleentheid deur op sy seun se meisies verlief te raak.

Ancilla: Sy is haar werkgeefster se regterhand. Sy lewer graag boodskappe af vir Matrona en ondersteun die hoofkarakters.

Adulescens: Ryk jong man. Hy is nie te braaf nie en moet altyd iemand se hulp inroep om hom by te staan om sy vader te oortuig van een of ander saak. Hy is altyd verlief op 'n meisie.

Parisitus: Hy parisiteer op almal. Leen geld, bedel kos en is altyd afhanklik van aalmoese. Wil natuurlik nie werk nie.

Matrona of Uxer: Die moeder is gewoonlik die vrou van die Senex. Sy is lief vir haar kinders en temperamenteel teenoor haar man. Sy kan ook slinks optree.

Meretrix: Dis 'n prostituut vol konkelwerk. Sy is gewoonlik verlief op die Adulescens. Sy kan ook baie lojaal wees.

Virgo: Sy is mooi en het goeie waardes maar nie veel van 'n persoonlikheid nie. Sy word gesien as 'n groot beloning vir die wat haar liefde kan wen. Die Adulescens is gewoonlik verlief op haar.

Miles gloriosus: Hy is die soldaat. Hy spog baie en is mal oor homself. Hy is eintlik 'n bangbroek. Gewoonlik stel hy en die Adulescens in die selfde meisie belang.

Servus callidus: Die hoofslaaf praat baie. Hy is lojaal teenoor die adulescent en dryf die gebeure in die komedie met sy slinkse planne. Hy is gewoonlik die persoon wat aan die einde van die stuk waarlik agterkom wat werklik gebeur het.

Slavi: Die slawe. Hulle het baie rolle in die stuk en lewer monoloë om almal in te lig oor wat nou alweer in die storie gebeur het.

By die Romeinse teater het die akteurs geen aansien geniet nie. Slawe is gebruik om in wreedaardige tonele te speel. By die Grieke het die akteurs 'n baie hoër status geniet. In die Romeinse tyd, voor die tyd van die heersers soos, Nero en Caeser, word vroue nie toegelaat om aktrises te wees nie. Maar toe die keisers regeer word 'n hele aantal vroue bekende aktrises. Nero se een bywyf was Acte, 'n aktrise![8]

Oor die algemeen is die beroep van die akteur van daardie tyd nie vreeslik gerespekteer nie. Maar daar was tog 'n klompie van hul wat talentvol was soos Roscius, die komediant en Aesopus, n tragedie akteur. Interessant om te weet dat Christian St. Genesius met veel respek bejeen is as skrywer, akteur en komediant en dat die Keiser Diocletian by een van Christian se vertonings tot bekering gekom het.

Die Romeine het daarvan gehou om rekwisiete te gebruik in hul toneelstukke, selfs meubels, standbeelde en bome! Jy kon vals juwele, krone, eetgery, blomme, kopbene, baniere, wapens en klere wat in bloed gedoop is, op hul verhoog vind.

Die kostuum[9] van die Romeinse akteur het baie soos die van die Grieke gelyk. Dit was 'n chiton of lang kleed en daaroor is dikwels 'n mantel gedra. Interessant genoeg is die kostuum gekleur gewees om die identifikasie van die karakter makliker te maak. Vroue wat deur mans gespeel is in die vroeë jare is in geel geklee. 'n Geel tossel het beteken dat die karakter 'n god is. Slawe dra kort kledingstukke en rooi klere dui op armoede. 'n Soldaat dra 'n kort mantel, seuns togas met strepe en ryk mans dra pers. Hulle skoene is baxa of sandale wat van blare en take geweef is.[10]

Die Romeinse teater se nalatenskap lê in die feit dat hul komedies oor die alledaagse probleme geskep het. Hierdie invloed is vandag nog te siene in ons situasionele komedies of “sit-coms” op televisie. Hulle skep groteske tipiese karikatuuragtige karakters wat die lief en leed van die alledaagse lewe deel. Ons kan reken dat die Romeine die wêreld leer lag het vir hulle self.[11]