Rietbok (vliegtuig)

'n Viscount 806, soortgelyk aan die een wat verongeluk het.

Die Rietbok was 'n Vickers Viscount 818 en gebou in 1958. Die vliegtuig het die roepsein ZS-CVA gehad en was volgens alle aanduidings in 'n goeie toestand.

Op die dag van die ramp is die vliegtuig gebruik op die roete van Jan Smuts Internasionale Lughawe in Johannesburg na die H.F. Verwoerd-lughawe in Port Elizabeth met tussenlandings op die J.B.M. Hertzog-lughawe in Bloemfontein en die Ben Schoeman-lughawe in Oos-Londen. Op die terugreis is dieselfde vlugplan gevolg.

Met die vertrek uit Johannesburg was daar reeds probleme. Ná opstyging wou die neuswiel weens 'n meganiese fout nie terugtrek nie. Die vlieënier het omgedraai en nadat dit herstel is, kon die Rietbok weer met sy vlug begin. By die landing in Oos-Londen was die weer sleg en by die vertrek van daar tref dit boonop 'n voël. 'n Inspeksie in Port Elizabeth het egter geen probleme aan die lig gebring nie.

Vlug 406 van Port Elizabeth na Johannesburg via Oos-Londen en Bloemfontein het laat die middag in slegte weer vertrek. Kapt. Gordon Lipawsky was in bevel met 4 bemanningslede en 20 passasiers aan boord. Lipawsky het meer brandstof as normaal in die vliegtuigtenks laat inpomp omdat hy besef het dat hy dalk weens die heersende ongunstige weersomstandighede nie in Oos-Londen sou kon land nie.

Om 17h10 (5:10 n.m.) het die vliegtuig 15 seemyl suidwes van die lughawe by Oos-Londen en 2½ km van die kus by Kayserstrand in die see gestort. Die wrak lê op 'n diepte van 68,4 meter. Almal in die vliegtuig het omgekom.

Reddingspogings was moeilik omdat die ongeluk na sononder gebeur het. Geen liggaam of die vliegtuig kon geberg word nie. Regter Cecil Margo en sy ondersoeksraad het tot die slotsom gekom dat die mees voor die hand liggende rede vir die ongeluk was dat die vlieënier 'n hartaanval gehad het en die mede-vlieënier nie gou genoeg die vliegtuig onder beheer kon kry nie. Regter Margo het jare later met nuwe kennis oor rampe met dieselfde soort vliegtuig die vermoede uitgespreek dat die Rietbok ook kon geval het weens strukturele defekte.

Die ramp het plaasgevind kort na die moord op dr. H.F. Verwoerd en presies 6 maande na die aanstelling van B.J. Vorster as premier. Die regering het in dié tyd al strenger begin optree teen mense en organisasies wat die beleid van apartheid teengestaan het. Twee persone wat baie krities teenoor hierdie beleid gestaan het, was passasiers op die rampvlug. Prof. J.P. Bruwer was 'n vooraanstaande Afrikaner-intellektueel, skrywer, wêreldberoemde antropoloog, vise-rektor van die pasgestigte Universiteit van Port Elizabeth en boonop waarnemende voorsitter van die Afrikaner Broederbond. Audrey Rosenthal was 'n Amerikaner wat vir 'n anti-apartheidsorganisasie gewerk het wat uitgeweke ANC- en PAC-lede en hul families bygestaan het. Die owerhede het altyd volgehou dat nóg die wrak nóg enige liggame na die ramp gevind is. Nuwe getuienis meld dat die wrak wel kort na die ramp gevind is, maar dat die feit verdoesel is. Daar was sprake van sabotasie in opdrag van sekere politieke leiersfigure, maar geen bewyse kon in die verband gelewer word nie.

Op 28 Augustus 2022 het Rapport berig dat Wouter Botes, ‘n kommersiële vlieënier en “vliegtuigwrak-jagter” het met die hulp van moderne tegnologie die wrak van die Rietbok opgespoor sowel as die omstandighede aangaande die ongeluk verklaar.

Botes het na maande se ondersoek op 24 Augustus 2022 die wrak gevind waar dit op ‘n diepte van 68,4 m in die see naby Kayser's Beach, ‘n kusdorpie sowat 35 km suid van Oos-Londen, lê.

Die oorsaak van die ongeluk was volgens Botes die feit dat kaptein Lipawsky die aand van die ongeluk, laer gevlieg het as wat hy gedink het. Die slegte weer sou beteken dat die lugdruk by seevlak laer as gewoonlik was. Dit het tot gevolg dat die vliegtuig se hoogtemeter, wat die hoogte deur barometriese druk bepaal, nie die korrekte lesing aangetoon het nie.

Onder normale omstandighede sou van ‘n vlieënier verwag word om sy instrument, met die hulp van die beheertoring, te herkalibreer. Die opnames tussen die beheertoring en die vliegtuig op die aand van die ongeluk dui egter daarop dat dit nie gebeur het nie. Hoewel Lipawsky dus gedink het hy is 600 m bo die see, was hy waarskynlik heelwat laer. Toe hy die vliegtuig na links in die rigting van die kus gedraai het, het die vliegtuig se vlerk waarskynlik aan die water geraak wat die vliegtuig laat neerstort het.[1]

• Grootste rampe in Suid-Afrika

• Lategan, Herman: Sommige het die Rietbok hoor fluit. Rapport Weekliks, 3 Desember 2017.
• Margo, Cecil: Reminiscences of a crowded life - final postponement. Johannesburg: Jonathan Ball-uitgewers,1998. ISBN 1-86842-071-X