Riebeek-Oos

Jacob Cuyler, landdros van Uitenhage, het in 1812 die Zuurveld hernoem na sy geboorteplek, die Amerikaanse stad Albany, waarvan sy vader burgemeester was. Die verafrikaansing van dié naam is aan die latere gemeente gegee. Die eerste kerkraadslede is in 1831 in die Metodistekerk in Grahamstad deur ds. Alexander Smith van Uitenhage bevestig. Agt jaar later, in April 1839, kry die gemeente sy eerste leraar in die persoon van ds. John Pears, na wie Pearston genoem is toe hy leraar van Somerset-Oos was.

Hy bly net tot 1841, maar tydens sy dienstyd koop die gemeente 'n gedeelte van die plaas Mooimeisjesfontein van die indertydse eienaar, M.J. van Rooyen, teen £800 aan as kerkplaas. Die Voortrekkerleier Piet Retief het die plaas in 1831 gekoop en daar gaan woon, maar dit verkoop toe hy en die meeste Afrikaans-Hollandse boere hierdie dele tydens die Groot Trek verlaat het. Omdat die Engelse setlaars van 1820 hulle tuiste in Grahamstad gemaak het en daar min lidmate van die NG Kerk oorgebly het, het die middelpunt van die gemeente in daardie dae na Riebeek-Oos verskuif en dit meer as 'n anderhalf eeu gebly. Eers in 1916 het die sowat 110 NG lidmate in Grahamstad die moed bymekaargeskraap om hulle eie NG gemeente Grahamstad van die moedergemeente afgestig. Intussen het die meeste NG lidmate in Grahamstad by Engelse kerke ingeskakel.

Ds. John Pears, leraar van 1839 tot 1841.

Dr. Adrian Roux, leraar van 1841 tot 1882.

Ds. Willem Petrus Rousseau, leraar van 1882 tot 1897.

Ds. John Pears het net twee jaar in die gemeente gebly. In 1841 volg dr. Adrian Roux (ook gespel "Adriaan") hom op. Hy was 'n Kapenaar van geboorte en slegs die tweede predikant wat in Suid-Afrika georden is. Hy is in die ou waenhuis op Mooimeisjesfontein bevestig. In 1842 stel landmeter Rodgers 'n plan vir die dorp op, wat op voorstel van dr. Roux Riebeek genoem word. Later het die plek Riebeek-Oos geword om dit van Riebeek-Wes te onderskei.

Die Sewende Grensoorlog van 1846 tot 1847 het uitbreiding baie gestrem. Dr. Roux moes tydelik in Grahamstad gaan woon, waar hy gereeld in die katedraal eredienste vir die deurtrekkende boere gehou het. Eers in 1847 kon die kerkraad weer vergader. In 1848 is die eerste kerkgebou teen 'n koste van £900 ingewy. Binne twee jaar het die Agtste Grensoorlog uitgebreek en weer het Albanie swaar gely. Weer moes dr. Roux wyk en so arbei hy 'n tyd lank op Richmond tot hy uiteindelik in 1853 na sy geplunderde gemeente kon terugkeer.

Hy werk met ywer sodat die hoeksteen van die kerkgebou wat vandag nog in gebruik is, in 1861 gelê kon word. Die kerk is op 31 Mei 1862 ingewy. In dr. Roux se tyd is ook die dorpsdam gebou en die verbod op sterk drank (Riebeek-Oos is 'n "droë" dorp soos byvoorbeeld Vishoek in die Kaapse Skiereiland) gehandhaaf. Die verbod het daarna bly staan. In 1882 aanvaar dr. Roux sy emeritaat ná hy 40 jaar, weliswaar met onderbrekings, in die gemeente gearbei het.

Ná dr. Roux dien ds. W.P. Rossouw tot 1897 en word hy opgevolg deur ds. G.E. Rudman. Tydens sy dienstyd koop die kerkraad ook die ander deel van Mooimeisjesfontein aan om 'n tweede "Kakamas" (arbeidskolonie van die NG Kerk vir behoeftige lidmate) te begin. In 1921 word ds. H.A. Hanekom die leraar. Gedurende sy tydperk is die woning van Piet Retief aangekoop en begin met die Piet Retief-weeshuis vir verweesde en verwaarloosde seuns. In 1928 word hy deur ds. W.F.P. Marais opgevolg. Van 1936 staan ds. G.P. le Roux aan die hoof van die gemeente en na hom ds. P.G. Rossouw van 1944 tot '7. In daardie jaar is die moderne gebou van die Piet Retief-weeshuis voltooi, veral deur die ywer van die plaaslike skoolhoof, mnr. A.M.M. Rossouw, latere sekretaris van die inrigting. Die kinderhuis is in die middel jare sewentig gesluit. Die Jaarboek van die NG Kerke 1973 maak nog melding daarvan en sê dit het indertyd plek gehad vir 93 seuns van ses tot 18 jaar. Ds. J.A. Kotzé is in April 1949 in die gemeente bevestig.

Omstreeks 1951 met die spoorverlegging in die omgewing is die lidmaattal van die gemeente so te sê verdubbel omdat die hoofspoorwegkamp te Commadagga (ook gespel "Kommadagga") aangelê is. Ander jare toon 'n dalende tendens tot kort voor die NG gemeente Grahamstad by die gemeente ingelyf is: 1933: 420, 1973: 330, 1979: 244, 1990: 218, 1995: 194, 1999: 271 en die laaste jaar, 2000: 267. In daardie jaar het Grahamstad 823 lidmate gehad, vir 'n totaal van 1090. In 2005 is die totaal egter terug op 836 en in 2010 daal dit verder tot 794.