Requiem (tipe mis)

Swart gewade in gebruik tydens 'n requiemmis in die Sint Pankratius-kerk, Ipswich

Met die liturgiese hervormings (Novus Ordo, 1962–1965) in die Rooms-Katolieke Kerk ná die Tweede Vatikaanse Konsilie (ook bekend as Vatikaan II) het 'n beduidende verskuiwing in die begrafnisrites van die kerk plaasgevind. Die klem op droefheid en smart is vervang deur een wat ook die hele gemeenskap se aanbidding van God insluit en waarin die oorledene aan God se liefde toevertrou is, gebaseer op vertroue in die verlossingswaarde van die lyding, dood en die opstanding van Jesus Christus.

Die term "requiemmis" is dikwels vervang met die term "mis van die opstanding" of mis vir 'n Christelike begrafnis, hoewel eersgenoemde nooit deel van die amptelike terminologie was nie. In die amptelike Engelse ritueel, Order of Christian Funerals, wat in 1990 deur die Rooms-Katolieke biskoppe van Engeland en Wallis uitgegee is, word die benaming "begrafnismis" gebruik. "Requiemmis" bly egter 'n gepaste benaming vir ander dodemisse en vir die begrafnismis self, juis omdat die korrekte antifone steeds gebruik word, naamlik die Introit ("Requiem aeternam dona eis Domine", oftewel "Gee aan hulle ewige rus, Here"), die Offertorium ("Domine Jesu Christe, Rex gloriae, libera animas ... ", oftewel "Here Jesus Christus, Koning van heerlikheid, verlos die siele van ... ") en die Kommunie ("Lux aeterna luceat eis, Domine ... ", oftewel "Laat ewige lig op hulle skyn, Here"), hoewel die proprium nie gereeld gebruik word nie. In ooreenstemming met hierdie verskuiwing is die gebruik van swart ampsgewade opsioneel gemaak deur Vatikaan II (en het meestal teen die laat 20ste eeu – in die VSA ten minste – verdwyn, hoewel daar 'n herlewing in die gebruik van swart is), sodat wit die voorkeurkleur geword het (hoewel die gebruik van wit in sommige lande volgens pouslike vergunning geskied en nie deel is van die algemene runriek nie) as simbool van die vreugde van Paasfees, of pers, 'n meer gedempte kleur van rou. Die tekste wat tydens dié tipe dienste gebruik is, het 'n soortgelyke verandering ondergaan, met meer keuses vir voorlesings, waarvan sommige die oorhoofse tema van Jesus se belofte van 'n ewige lewe versterk.[3]

In die Oosters-Ortodokse en Grieks-Katolieke Kerke is die requiem die volledigste vorm van die gedenkdiens (Grieks: Parastas; Slawies: Оpеlо). Die normale gedenkdiens is 'n baie verkorte vorm van mette (oggendgebede), maar die requiem bevat al die psalms, voorlesings en lofsange wat normaalweg in die deurnaggebede (wat die kanonieke ure van vespers (nagtelike gebede), mette en priem (gebedstonde) kombineer) voorsien 'n volledige stel proprium vir die afgestorwene. Só 'n volledige requiem duur ongeveer drie en 'n half uur lank. In dié formaat verteenwoordig dit meer duidelik die oorspronklike konsep van parastas, wat letterlik beteken "om deur die nag te staan". Dikwels is daar 'n goddelike liturgie (Grieks: Θεία Λειτουργία) wat die volgende oggend gehou word met verdere propriums vir die afgestorwene.

Vanweë die enorme lengte daarvan word 'n volledige requiem selde uitgevoer. In ten minste die Russiese liturgiese tradisie sal 'n requiem egter dikwels op die vooraand voor die verheerliking (kanonisering) van 'n heilige gehou word, in 'n spesiale diens wat as die "laaste Panikhida" bekend staan.

Die Book of Common Prayer bevat geen requiemmis nie, maar in plek daarvan 'n diens wat as The order for the burial of the dead ("Die orde vir die begrafnis van 'n afgestorwene") bekend staan. Sedert die liturgiesehervormingsbeweging is daar voorsiening gemaak vir 'n eucharistie wat gebruik kan word tydens begrafnisse in die onderskeie weergawes van die Book of Common Prayer wat in die verskillende provinsies van die Anglikaanse Kerk gebruik word. Voor hierdie uitbreidings het Anglo-Katolieke of sogenaamde High Church-anglikane gereeld dele van die Rooms-Katolieke requiemmis as deel van die begrafnisdiens geïnkorporeer – tipies dele van die Ordinarium van die mis. In dié diens is daar verskeie tekste met rubrieke wat meld dat dit deur die priester of ander kerklike amptenaar voorgelees of voorgesing moet word. Die eerste paar van dié tekste word aan die begin van die diens aangetref, terwyl die res tydens die plasing van die liggaam in die graf voorgelees of voorgesing moet word. Die teks word tipies in sewe dele verdeel wat in geheel as die "begrafnisgebede" bekend staan. William Croft, Thomas Morley, Thomas Tomkins, Orlando Gibbons en Henry Purcell is 'n paar komponiste wat die Anglikaanse begrafnisdiens getoonset het. Die teks van dié sewe gebede lees soos volg in die Book of Common Prayers van 1662 (vry in Afrikaans vertaal):

• I am the resurrection and the life, saith the Lord: he that believeth in me, though he were dead, yet shall he live: and whosoever liveth and believeth in me shall never die. ("Ek is die opstanding en die lewe, sê die Here: wie in My glo, sal lewe, al sterwe hy ook: en wie ook al lewe en in My glo, sal nooit sterf nie.")
• I know that my Redeemer liveth, and that he shall stand at the latter day upon the earth. And though after my skin worms destroy this body, yet in my flesh shall I see God: whom I shall see for myself, and mine eyes shall behold, and not another. ("Ek weet dat my Verlosser leef, en dat hy op die laaste dag op die aarde sal staan. En hoewel wurms hierdie liggaam sal vernietig, sal ek God in my vlees sien: Ek sal Hom self sien, en my oë sal dit sien, en nie iemand anders s'n nie.")
• We brought nothing into this world, and it is certain we can carry nothing out. The Lord gave, and the Lord hath taken away; blessed be the Name of the Lord. ("Ons het niks in hierdie wêreld gebring nie, en dit is seker dat ons niks hieruit sal neem nie. Die Here het gegee, en die Here het weggeneem; loof die Naam van die Here.")
• Man that is born of a woman hath but a short time to live, and is full of misery. He cometh up, and is cut down, like a flower; he fleeth as it were a shadow, and never continueth in one stay. ("Die mens wat uit 'n vrou gebore is, het maar 'n kort leeftyf, en dit is vol elende. Hy kom op soos 'n blom en word weer soos een afgesny; hy vlug soos 'n skaduwee en staan nie stil nie.")
• In the midst of life we are in death: of whom may we seek for succour, but of thee, O Lord, who for our sins art justly displeased? Yet, O Lord God most holy, O Lord most mighty, O holy and most merciful Saviour, deliver us not into the bitter pains of eternal death. ("In die middel van die lewe is ons in die dood: wie anders as U kan ons om hulp smeek, o Here wat weens ons sonde met reg ongelukkig is? En tog, o Here en heiligste God, o almagtige Here, o heilige en genadigste Verlosser, verlos ons van die bitter smart van die ewige dood."
• Thou knowest, Lord, the secrets of our hearts; shut not thy merciful ears to our prayer; but spare us, Lord most holy, O God most mighty, O holy and merciful Saviour, thou most worthy judge eternal, suffer us not, at our last hour, for any pains of death, to fall from thee. (U weet, Here, wat die geheimenisse van ons harte is; moenie u ore vir ons gebede doofhou nie; ontsien ons tog nie, heiligste God, o heilige en genadige Verlosser, u, die ewige genadigste Regter, moenie toelaat dat ons in ons laaste ure van doodspyn van U geskei word nie.")
• I heard a voice from heaven, saying unto me, Write, From henceforth blessed are the dead which die in the Lord: even so saith the Spirit: for they rest from their labours. ("Ek het 'n stem uit die hemel hoor roep wat vir my gesê het: Skryf neer, van nou af is dié dooies geseën wat in die Here sterf: só sê die Gees, want hulle is uit hul lyding verlos.")

Aanvang van die Gregoriaanse gelyksang-introïtus vir 'n requiemmis van die Liber Usualis.

Vir baie eeue lank is requiemmisse op Gregoriaanse melodieë gesing. Die requiemmis van Johannes Ockeghem, wat iewers in die laaste helfte van die 15de eeu gekomponeer is, is die vroegste polifoniese toonsetting wat nog bestaan. Daar is ook 'n toonsetting deur die ouer komponis Dufay, moontlik selfs ouer, wat nou verlore is: Ockeghem s'n is moontlik daarop gebaseer.[5] Baie vroeë komposisies weerspieël die uiteenlopende tekste wat in verskillende liturgieë in Europa gebruik is voordat die Konsilie van Trent tekste vir liturgiese gebruik gestandaardiseer het. Die requiem van Brumel van om en by 1500 is die eerste wat die sekwent Dies Irae insluit. In vroeë polifoniese toonsettings van die requiemmis is daar beduidende tekstuurkontraste in die komposisies self: eenvoudige akkoord- of fauxbordon-agtige passasies word gekontrasteer teen ander gedeeltes van kontrapuntale kompleksiteit, soos in die Offertorium van Ockeghem se requiem.

Teen die 16de eeu het al hoe meer komponiste die requiemmis begin toonset. In teenstelling met toonsettings van die Ordinarium van die mis het baie komponiste vir dié toonsettings 'n cantus firmus-tegniek gebruik, 'n styl wat teen die middel van die eeu as taamlik argaïes beskou is. Boonop het hierdie komposisies minder struktuurkontraste gebruik as in die geval van vroeë toonsettings deur byvoorbeeld Ockeghem en Brumel. Die vokale toonsettings was dikwels egter veel ryker, byvoorbeeld die sesstemmige requiem van Jean Richafort wat hy het ná die dood van Josquin des Prez gekomponeer het.[5] Ander komponiste voor 1550 sluit in Pedro de Escobar, Antoine de Févin, Cristóbal Morales en Pierre de La Rue; die requiemmis van De la Rue is waarskynlik die tweede oudste ná die van Ockeghem.

'n Gedeelte van die manuskrip van Mozart se requiemmis, KV 626 (1791), wat sy opskrif vir die eerste beweging toon.

Tot op hede is daar meer as 2 000 requiemmisse gekomponeer. Toonsettings uit die Renaissance – veral dié wat nie op die Iberiese Skiereiland gekomponeer is nie – kan a cappella uitgevoer word (dit wil sê sonder enige instrumente), terwyl komponiste van die begin van 1600 rond meer gereeld verkies het om instrumente te gebruik om die koor te begelei. Hulle het ook solosangers gebruik. Daar is groot variasie tussen komposisies wat betref die hoeveelheid liturgiese teks wat getoonset word.

Die meeste komponiste laat gedeeltes uit die liturgiese voorskrif weg, en meestal die trapgesang en traktus. Fauré laat die Dies irae weg, terwyl dieselfde teks dikwels in vorige eeue deur Franse komponiste as 'n selfstandige komposisie getoonset is.

Soms verdeel komponiste 'n enkele item van die liturgiese teks in twee of meer bewegings. Weens die lengte van die teks is die Dies irae-sekwent die gedeelte van die teks wat die meeste in kleiner dele verdeel word (soos byvoorbeeld in die geval van Mozart se requiemmis). Die Introïtus en Kyrie, wat in die egte Rooms-Katolieke liturgie direk op mekaar volg, word daarenteen dikwels as een beweging getoonset.

Daar kan ook musikotematiese verhoudings tussen bewegings binne 'n requiemmis aangetref word.

Aan die begin in die 18de eeu en deur die 19de eeu het verskeie komponiste requiemmisse gekomponeer wat as 't ware konsertwerke is. Dié werke is só groot in terme van die aantal musici of die tyd wat in beslag geneem word om die werke uit te voer dat dit nie geredelik in gewone begrafnisdienste gebruik kan word nie. Die requiemmisse van Gossec, Berlioz, Verdi en Dvořák is in wese dramatiese konsertoratoria. Teenreaksie op dié gebruik kom meestal van die Ceciliaanse beweging, wat eerder 'n besadigde begeleiding vir liturgiese musiek voorstaan, en die gebruik van operasoliste glad nie goedkeur nie.

Verskeie komponiste het requiems gekomponeer. Van die belangrikste is die volgende (in chronologiese volgorde):

• Johannes Ockeghem: Requiem (1461?)
• Tomás Luis de Victoria: Officium Defunctorum (1603)
• Jean Gilles: Requiem
• Michael Haydn: Missa Defunctis, Klafsky I:8, MH155 (1771)
• W.A. Mozart: Requiem in D-mineur, KV 626 (1791)
• Luigi Cherubini: Requiem (1816)
• Hector Berlioz: Requiem, op. 5 (1837)
• Anton Bruckner: Requiem, WAB 39 (1849)
• Johannes Brahms: 'n Duitse Requiem, op. 45 (1865–1868)
• Guiseppe Verdi: Messa da Requiem (1874)
• Camille Saint-Saëns: Requiem, op. 54 (1878)
• Antonín Dvořák: Requiem, op. 89, B (1890)
• Gabriel Fauré: Requiem, op. 48 (1887–1890)
• Frederick Delius: Requiem (1913–1916)
• Maurice Duruflé: Requiem, op. 9 (1947)
• Benjamin Britten: Oorlogsrequiem, op. 66 (1961–1962)
• György Ligeti: Requiem (1962–1965)
• Igor Stravinsky: Requiem Canticles (1966)
• Bernd Alois Zimmerman: Requiem für einen jungen Dichter (1967–1969)
• Krzysztof Penderecki: A Polish Requiem (1980–2005)
• Andrew Lloyd Webber: Requiem (1985)
• John Rutter: Requiem (1985)
• Hans Werner Henze: Requiem (1991–1993)
• Christoph Rouse: Requiem (2002)
• Karl Jenkins: Requiem (2005)

In die 20ste eeu het die requiem in verskillende rigtings ontwikkel. Die genre van die oorlogsrequiem is miskien die opvallendste – komposisies in herinnering aan mense wat in die oorlog gesterf het. Dit bevat dikwels ekstraliturgiese gedigte van 'n pasifistiese of nieliturgiese aard. Die tweede requiem van Benjamin Britten jukstaponeer die Latynse teks met die poësie van Wilfred Owen; Krzysztof Penderecki se Poolse Requiem sluit 'n tradisionele Poolse lofsang by die volgorde in; Robert Steadman se Mass in Black kombineer omgewingspoësie en die profesieë van Nostradamus. Die Holocaustrequiem kan beskou word as 'n spesifieke subgroep van hierdie genre. Die Requiem Ebraico (Hebreeuse Requiem) van 1945 deur die Oostenryk-Amerikaanse komponis Eric Zeisl – 'n toonsetting van Psalm 92 wat hy ter herinnering aan sy vader en die ander ontelbare slagoffers van die Joodse tragedie in Europa opgedra het – word as die eerste groot werk van Holocaust-herdenking beskou. John Foulds se A World Requiem is geskryf in die nadraai van die Eerste Wêreldoorlog en het tot die Royal British Legion se jaarlikse herdenkingsfees gelei. Onlangse werke van die Taiwanese komponiste Tyzen Hsiao en Ko Fan-long volg dié tradisie na en vereer die slagoffers van die 28 Februarie-slagting en die daaropvolgende Wit Terreur.

In die 20ste eeu is die sekulêre requiem ontwikkel, wat gekomponeer is vir openbare uitvoering sonder spesifieke godsdienstige voorskrifte, byvoorbeeld Max Reger se Requiem (1915) – 'n toonsetting van 'n Duitse gedig met die titel Requiem en wat aan slagoffers van die Eerste Wêreldoorlog gewy is. Ander voorbeelde is Frederick Delius se Requiem, wat in 1916 voltooi is en aan gewy is aan die herinnering aan alle jong kunstenaars wat in die oorlog gesneuwel het;[6] Paul Hindemith se When Lilacs Last in the Dooryard Bloom'd: A Requiem for They We Love, waarvoor die opdrag in 1945 gegee is (die première was in 1946) ná die dood van Franklin Delano Roosevelt en wat op Walt Whitman se elegie gebaseer is (dis geskryf ná die dood van Abraham Lincoln); en Dmitry Kabalevsky se Requiem (op. 72; 1962), 'n toonsetting van 'n gedig spesiaal vir die werk deur Robert Rozhdestvensky geskryf is.[7]

Herbert Howells se onbegeleide Requiem gebruik Psalm 23 ("Die Here is my herder"), Psalm 121 ("Ek slaan my oë op"), "Salvator mundi" ("O Redder van die wêreld"), die Requiem aeternam-teks (twee verskillende toonsettings), en "I heard a voice from heaven". John Rutter kombineer in sy Requiem (1985) enkele dele van die Latynse requiemmis met twee volledige psalms (Psalm 130 ("Uit die dieptes") en sy vroeëre toonsetting van psalm 23 The Lord is my Shepherd) en jukstaponeer meer Bybelverse binne die Latynse bewegings.

Sommige komponiste het suiwer instrumentale werke gekomponeer wat hulle Requiem genoem het – hier dien die beroemde Sinfonia da Requiem van Britten as voorbeeld. Hans Werner Henze se Das Floß der Medusa, wat in 1968 as 'n requiem vir Che Guevara gekomponeer is, is streng gesproke 'n oratorium; Henze se Requiem is instrumenteel, maar behou die tradisionele Latynse titels vir die bewegings. Igor Stravinsky se Requiem Canticles meng instrumentale bewegings met dele van die Introïtus, die Dies irae-sekwent, Pie Jesu en Libera me. Christopher Wood se Requiem (in 2012 onder leiding van Paul Brough by Sint John's, Smith Square), is geïnspireer deur die openbare reaksie op die dood van koningin Elizabeth, die Koningin-Moeder, en keer terug na 'n meer tradisionele vorm wat feitlik die volledige Latynse teks van die Liber Usualis volg. In Februarie 2013 is 'n requiem van die komponis Rami Khalife wat deur die Arabiese lente- geïnspireer is deur die Katarrese Filharmoniese Orkes en die Leipzigse Radiokoor bekend gestel. Dit is uiters positief ontvang.