Eik
Eike of akkerbome (genus: Quercus) is eenhuisige bome met manlike en vroulike blomme. Die verspreidingsgebied van die sowat 500 verskillende spesies is besonder wyd. Die bome is inheems in die Noordelike Halfrond, maar aard van digby die twee poolstreke tot in die trope.
| Eikebome | |
|---|---|
 | |
| Blare en akkers | |
Wetenskaplike klassifikasie  | |
| Domein: | Eukaryota |
| Koninkryk: | Plantae |
| Klade: | Tracheofiete |
| Klade: | Angiospermae |
| Klade: | Eudicots |
| Klade: | Rosids |
| Orde: | Fagales |
| Familie: | Fagaceae |
| Subfamilie: | Quercoideae |
| Genus: | Quercus L. |
| Spesies | |
|
Ongeveer 600 | |
.jpg.webp)
Saam met beuke en kastaiings behoort eike tot die familie doppiesdraers (Fagaceae). Eike word oral ter wêreld weens hul ekonomiese waarde (hout, looisuur en kurk) aangeplant en hoewel die bome volop in Suid-Afrika voorkom, is hulle nie inheems nie maar is in die tyd van Jan van Riebeeck en Simon van der Stel ingevoer. Die groeiwyse van die Suid-Afrikaanse eike verskil egter van dié in Europa.
Eikebome met hul dik stamme, skurwe bas, knoetserige takke en donkergroen blare het sedert die vroegste tye 'n belangrike rol in die Europese kultuur gespeel. Die Kelte en Germane het hulle as heilige bome beskou, wat die woonplek van die oppergod Wodan was (vandaar die naam wodanseik vir besonder groot eike). Onder eikebome is offers gebring en inwydings- en rouplegtighede gehou. Helde wat uit oorloë teruggekeer het, is met eikeloof getooi en menige romantiese toneel het hom volgens oorlewering, gedigte en liedjies onder eikebome afgespeel.
Bou
Eike is eenhuisig, dit wil sê, manlike en vroulike blomme kom langs mekaar op dieselfde plant voor. Die manlike blomme vorm katjies, wat afval nadat die boom klaar geblom het. Die vroulike blomme kom óf afsonderlik in groepies óf in 'n gemeenskaplike omwindsel voor. Die vrugte van eikebome, bekend as akkers of eikels, word binne een of twee jaar ryp, afhangende van die spesie.
Die blaarskyf is ingesny en dit, tesame met hul posisie aan die eindpunt van 'n tak, veroorsaak die kenmerkende yl kroon, wat welige ondergroei in eikewoude moontlik maak. Die boom se eie kiemplantjies kan ook maklik ontkiem omdat die kroon genoeg sonlig deurlaat. Wanneer die akker ontkiem, vorm dit 'n stewige penwortel en die saadlobbe bly binne die dop in die grond agter. Die wortelstelsel is besonder sterk sodat die boom ook alleenstaande, dit wil sê, nie in 'n bos nie, storms kan trotseer.
Alleenstaande bome word gewoonlik baie groter as dié in woude.
Indeling en verspreiding
Eike kom feitlik oral voor solank daar nie te veel skaduwee is nie en die grond vrugbaar, humusryk en leemhoudend is. Voldoende water is ook 'n vereiste. In Europa alleen kom sowat 200 verskillende spesies voor, waarvan die Europese of steeleik (Quercus robur) die bekendste is. Dit is ook die eik wat Jan van Riebeeck en Simon van der Stel in Suid-Afrika laat aanplant het en word daarom dikwels in Suid-Afrika die Kaapse eik genoem. 'n Ander bekende eik in Europa en in Suid-Afrika is die wintereik of ongesteelde eik (Quercus petraea).
Die eik en die Europese eik kan albei tot 40 m hoog en sowat 300 jaar oud word. Daar is lank gemeen dat die twee eike subspesies is, maar die akkers van die Europese eik is rond en vet, terwyl die van die wintereik lank en spits is. Laasgenoemde se akkers is ook nie gesteeld nie. Daarby verskil die kleur van die jong blare: dié van die Europese eik is rooibruin en dié van die wintereik geelgroen. In die somer is die kleur dieselfde by albei bome, hoewel die blaarsteel van die Europese eik altyd baie korter is as dié van die wintereik.
Nog 'n eik wat goed in Suid-Afrika aard, is die kurkeik (Quercus suber). Dit is inheems in Spanje en Portugal en van sy dik bas word kurk vervaardig. Hoewel die meeste eike van Europa af versprei het, kry 'n mens ook 'n Amerikaanse eik (Quercus rubra), waarvan die groot spitslobbige blare in die herfs donkerrooi van kleur is. Hierdie eik verdra meer skaduwee as enige ander, maar geen sterk wind nie.
Die akkers van die meeste eike is bitter en is hoogstens as veevoer geskik. Uitsonderings is egter die akkers van die Hongaarse eik (Quercus frainetto), die Turkse of moseik (Quercus cerris) en die steeneik (Quercus ilex var ballota), wat soet en smaaklik is. Hoewel dieselfde eikesoort in wisselende klimaatstoestande kan groei, word hul groeiwyse deur die klimaat beïnvloed. Waar 'n eikeboom byvoorbeeld in Nederland ná 10 of 12 jaar nog maar klein is, sal 'n boom van dieselfde soort in Suid-Afrika ná 5 jaar al manshoogte wees. Die rede hiervoor is dat die Europese winter 'n langer winterslaap aan die boom bied, terwyl die groeiperiode (in die somer) in Suid-Afrika weer langer is. 'n Nadeel van die vinnige groei van die Suid-Afrikaanse eike is dat hul hout sagter en brosser is en dus nie so geskik is vir timmerhout soos dié van die Europese eike nie.
Ekonomiese waarde
Eikebas is ryk aan looisuur, wat veral vroeër gebruik is vir die looi van leer. Deesdae word leer met sintetiese suur gelooi. Omdat die hout van groter eike besonder hard en duursaam is, is dit eeue lank gebruik vir skepe, waterwerke en die bou van huise. Die hoë looisuurinhoud maak dit egter moeilik om eikehout met yster te kombineer. Daarom is daar toe later in die skeepsboubedryf nie meer van die houtsoort gebruik gemaak nie.
Omdat eike so stadig groei, is die hout basies duur en in die boubedryf grootliks deur goedkoper hout vervang. Tog word dit steeds vir duursame meubels en vloere gebruik. Brandewyn word verkieslik in vate van eikehout verouder. In Spanje en Portugal vervul die kurkeik 'n belangrike ekonomiese rol. Een keer elke 9 tot 11 jaar word 'n waardevolle kurklaag “geoes”, wat net onder die normale bas ontwikkel.
Bron
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409451 band