Portugal

Portugal (Portugees: [puɾtuˈɣaɫ]), amptelik die Portugese Republiek (República Portuguesa, [ʁɛˈpuβlikɐ puɾtuˈɣezɐ]), is 'n demokratiese republiek geleë in die suidwestelike hoek van Europa op die Iberiese Skiereiland waarvan dit sowat 'n sesde beslaan. Portugal word begrens deur Spanje in die noorde en ooste, met 'n gemeenskaplike grens wat oor 'n afstand van sowat 1 300 km loop, en deur die Atlantiese Oseaan in die weste en suide. Wes van die hoofstad Lissabon lê Cabo da Roca, die mees westelike punt van die Europese vasteland. Ook die Asore- en Madeira-eilandgroepe maak deel uit van Portugal.

Nasa-Satellietbeeld van Portugal
Portugese Republiek
República Portuguesa (Portugees)
Vlag van Portugal Wapen van Portugal
Vlag Wapen
Nasionale leuse:
Esta é a ditosa pátria, minha amada
(Portugees vir: "Dit is my geliefde, gelukkige vaderland")
Volkslied: A Portuguesa
(Portugees vir: "Die Portugese")
Ligging van Portugal
Hoofstad Lissabon

38°46′N 09°09′W

Grootste stad Lissabon
Amptelike tale Portugees
Regering Unitêre semi-presidensiële
grondwetlike republiek
Marcelo Rebelo de Sousa
Luís Montenegro
Onafhanklikheid
Vorming
• Stigting
• Herstigting
• Souwereiniteit
• Koninkryk
• Erken
• Pouslik erken
• Herstel
• Eerste grondwet
• Republiek
• Redemokrasie
• Huidige grondwet

868
1095
24 Junie 1128
25 Julie 1139
5 Oktober 1143
23 Mei 1179
1 Desember 1640
23 September 1822
5 Oktober 1910
25 April 1974
25 April 1976
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%)		  
92 090[1] km2  (91ste)
35 556 myl2
1,2 (2015)[2]
Bevolking
 - 2023-skatting
 - 2021-sensus
 - Digtheid		  
10 223 150[1] (91ste)
10 343 066[3]
113,5 / km2 (97ste)
294,0 / myl2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita		 2024-skatting

$482,851 miljard[4] (50ste)
$46 903[4] (41ste)

BBP (nominaal)
 - Totaal
 - Per capita		 2024-skatting

$289,515 miljard[4] (50ste)
$28 123[4] (41ste)

MOI (2022) 0,874[5] (42ste)  –  baie hoog
Gini (2022) 32,0[6] –  medium
Geldeenheid Euro (€) (EUR)
Tydsone
 - Somertyd		 WET (UTC±0)
WEST (UTC+1)
Internet-TLD .pt
Skakelkode +351

Portugal is 'n stigterslid van die NAVO en sedert 1 Januarie 1986 lid van die Europese Unie. In 1999 het die land by die Eurosone aangesluit; sedert 2002 is Eurobanknote en -muntstukke in omloop.

Etimologie
Die Dom Luis I-brug oor die Dourorivier verbind Vila Nova de Gaia met Porto

Die naam Portugal is afgelei van die nedersetting Cale in die rivierdelta van die Rio Douro. Cale is moontlik 'n Griekse woord (kalles, "mooi") en het vermoedelik na die natuurskoon in die noorde van die huidige Portugal verwys, wat in die antieke tydperk deur Grieke gekoloniseer is. Daar is egter ook geskiedkundiges wat beweer dat Cale van Fenisiese herkoms is, aangesien die eerste Fenisiese kolonies reeds voor die Griekse tydperk ontstaan het.

Toe Portugal deel uitgemaak het van die Romeinse Ryk, was Cale 'n belangrike seehawe (Latyn: Portus Cale).

Tydens die Middeleeue het die naam verander na Portucale en later Portugale, alhoewel dit in die 7de en 8ste eeu slegs na die noordelike geweste van Portugal verwys het, dit wil sê die gebied tussen die riviere Rio Douro en Rio Minho.

Die naam Portus Cale is verder verkort tot Porto, nou die tweede grootste stad van die land, wat homself met trots as die naamgewer van Portugal beskou.

Geskiedenis
Koringvelde in Alentejo

Gedurende die laaste 3 000 jaar was die gebied van die huidige Portugal bewoon deur 'n verskeidenheid Mediterreense beskawings. Die Voor-Romeinse bewoners is later opgevolg deur Romeine, Germane en More, en almal het hul eie stempel op Portugal se kultuur, geskiedenis, taal en etniese samestelling afgedruk.

In die 15de en 16de eeu was Portugal een van die wêreld se groot moondhede op ekonomiese, politieke en kulturele gebied, en sy koloniale ryk het gebiede in Afrika, Asië en Suid-Amerika ingesluit. In die laaste dekades het Portugal danksy 'n stewige ekonomiese groeikoers tot een van die wêreld se nywerheidslande ontwikkel. Portugal is 'n stigterslid van die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO), die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling (OESO) en die Eurosone en het daarnaas in 1955 by die Verenigde Nasies en in 1986 ook by die Europese Unie aangesluit.

Geografie

Grensstreke

Spanje, wat in die loop van die geskiedenis verskeie kere die historiese rol van "aartsvyand" gespeel het, is die enigste land waarmee Portugal 'n landgrens deel. Hierdie grens het – sedert die land in die 12de eeu 'n onafhanklike koninkryk geword het – grotendeels onveranderd gebly. Die grootste deel van die grens word deur bergreekse of twee riviere (Minho in die noorde en Guadiana in die suide) gevorm. Vroeë Portugese monarge het hierdie natuurlike grens verder versterk met 'n reeks ommuurde grensnedersettings waarvan sommige op heuwelpieke ontstaan het en van die grensstreek 'n skouspelagtige natuurtoneel met mensgemaakte elemente maak.

Noord-Portugal
Die Minhorivier aan die Spaans-Portugese grens
Sononder oor die Praia do Cavalhal. Hierdie sandstrand suid van Lissabon word deur sandduine omsoom

Die noorde van Portugal word deur 'n relatief koel en vogtige klimaat gekenmerk en bestaan uit twee historiese provinsies of landskappe: Minho in die noord-weste, wat na die gelyknamige rivier vernoem is, is een van die mees digbevokte gebiede van die land. Sy grootste stede is Braga en Viana do Castelo. Minho is danksy die aangename klimaat 'n pragtige tuinlandskap, en die wingerde, wat teen die hellings van Minho se riviervalleie aangelê is, lewer die beroemde portwyn en Vinho Verde op. Ook verskillende soorte groente aard goed in die gebied. Minho se natuurlike flora is 'n mengsel van spesies uit die gematigde en subtropiese klimaatsones. Afhangende van die ligging bo seevlak gedy hier eike of kastaiings, denne- en olyfbome.

Die gewes Trás-os-Montes (letterlik: "Agter die berge") is die bergagtige binneland van Noord-Portugal, wat deur koue winters en baie warm somers gekenmerk word. Die plantegroei raak hier steeds kariger, hoe nader 'n mens by die Spaanse grens kom.

Baie riviere, waaronder die Rio Minho en Rio Douro, deursny die bergmassiewe van Minho en Trás-os-Montes. Die noorde van Portugal spog met die Nasionale Peneda-Gerêspark, die belangrikste natuurbewaringsgebied van die land. Hier vind 'n mens nog oorblyfsels van natuurlike bosse, waarin onder meer steeneike groei.

Sentraal-Portugal
Die Tejorivier met die Almourol-kasteel op die agtergrond

Sentraal-Portugal word deur heuwelland en berggebiede oorheers. Die Serra da Estrela-gebergte beskik selfs oor skioorde. Die belangrikste landskappe is Beira, Ribatejo (die Tejo-vlakte, wat ook die Tuin van Lissabon genoem word), Estremadura en die Tejo-monding aan die Atlantiese Oseaan. Die hele gewes is uiters vrugbaar en baie geskik vir wynbou – 'n tradisie, wat hier reeds deur die Romeine ingevoer is. Ander belangrike landbougewasse is graan, rys, sonneblomme en groente.

Die Tejorivier verdeel Sentraal-Portugal in twee helftes. Oorstromings, wat in die Ribatejo vroeër gereeld voorgekom het, word nou danksy 'n groot aantal damme verhoed. Die belangrikste stede van Sentraal-Portugal is Lissabon, Aveiro, Sintra, Coimbra, Viseu, Leiria, Castelo Branco en Santarém.

Suid-Portugal
Rotsformasies naby Carvoeiro, Algarve
'n Tipiese Alentejo-landskap
Die Asore-eiland Pico met die gelyknamige bergpiek

Die suide van Portugal word in drie landskappe verdeel – Terras do Sado, Alentejo en Algarve. Suid-Portugal bestaan hoofsaaklik uit vlaktes en heuwelagtige gebiede met 'n baie droë en warm klimaat. Alentejo, wat vroeër as Portugal se belangrikste graanstreek bekend gestaan het, is tans 'n yl bevolkte gebied, wat steeds meer van sy jong mense verloor deur migrasie na stedelike sentrums.

Die gebied word nou deur uitgestrekte graanlande met olywe en kurkeike oorheers. Portugal is die belangrikste verskaffer van kurk, wat uit die bas van kurkeike verkry word. Wyn en sonneblomme is die hoofsaaklike landbouprodukte. Die weivelde, wat in die lente met 'n blommeprag spog, speel 'n groot rol vir die plaaslike skaapteelt. Droogtes het in die afgelope jare tot groot verliese vir die landbousektor gelei, en die gebied ervaar 'n ernstige ekonomiese agteruitgang as gevolg hiervan. 'n Aantal damme word tans opgerig om die nypende watertekort te verlig.

Alhoewel steeds meer eucalyptusbome in die suide aangeplant word, bly hierdie uitheemse plantasies omstrede, aangesien hulle baie kwesbaar is vir bosbrande. In die suidelike kusgebiede word veral dennebome aangetref en 'n aantal palmsoorte, wat behalwe vir die dwergpalm uitheems is.

Algarve is Portugal se mees suidelike streek. Hierdie kusgebied het 'n belangrike internasionale toeristebestemming geword, wat met rotsagtige kuslandskappe en lang sandstrande spog. Die belangrikste stede is Portalegre, Évora, Beja, Faro en Lagos. Die belangrikste rivier in Algarve is die Rio Guadiana, wat gedeeltelik ook die grens met Spanje vorm. Die flora in die gebied, veral vetplante (sukkulente), is goed by hitte en droogtes aangepas.

Eilandgroepe

Twee eilandgroepe in die Atlantiese Oseaan maak deel uit van Portugal: Madeira ("Houteiland", Portugees amptelik Arquipélago da Madeira) met 'n oppervlak van 795 vierkante kilometer en die Asore ("Hawikseilande", Portugees amptelik Arquipélago dos Açores) met 'n oppervlak van 2 352 vierkante kilometer is albei van vulkaniese oorsprong. Portugal se hoogste bergpiek, die vulkaankeël Montanha do Pico (2 351 meter), verrys op die Asore. Die Madeira-eilandgroep se flora word deur tropiese en subtropiese spesies gekenmerk.

Klimaat
Die Serra da Estrela is die hoogste bergreeks in kontinentale Portugal. Hier kom sneeuval in die winter gereeld voor

Portugal het 'n gematigde klimaat met matige temperatuurskommelinge – die noorde van die land het 'n seeklimaat wat deur die Golfstroom beïnvloed word, terwyl Sentraal-Portugal deur droë somers en matige winters gekenmerk word. Die winters is veral in die gebied rondom die hawestad Porto dikwels nat. Die lente begin in Februarie en is gewoonlik matig warm, en alhoewel die kwik tydens die Portugese somer duidelik styg, ervaar die land nie baie hoë temperature soos talle Spaanse geweste nie.

Ten opsigte van sy gemiddelde jaarlikse temperatuur word Lissabon as die warmste stad in Europa beskou, maar vanweë die matige temperatuurskommelinge word hier geen hoë uiterstes aangeteken nie. Daarenteen staan die provinsie Alentejo vir sy hoë somer- en die Serra da Estrela vir sy sneeu en winterkoue bekend. Die Algarve-kusstreek het die meeste sonskynure in Europa, tog kan temperature in die herfs- en winterseisoen danksy die invloed van die Atlantiese Oseaan veral in die koeler nagte duidelik daal.

Demografie
Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Portugees en Portugese.
Buitelandsgebore Portugese volgens immigrasielande
Portugees is die sesde mees verspreide taal van die wêreld en word deur sowat 260 miljoen mense gepraat

Portugal is ten opsigte van sy inheemse bevolking 'n homogene land. Portugees is die moedertaal van die oorgrote meerderheid van die inwoners, met die uitsondering van die dorpe van Miranda do Douro, waar Mirandes, 'n Asturiese dialek, as omgangstaal gebruik word. Mirandes word as minderheidstaal erken.

Die meeste Portugese is Rooms-Katolieke Christene.

Portugal is dekades lank deur emigrasie gekenmerk, en daar bestaan groot Portugese gemeenskappe in lande soos Frankryk en Suid-Afrika. Maar Portugal het reeds sedert die tydperk van die bevrydingsoorloë in sy voormalige kolonies 'n immigrasieland vir mense uit dié gebiede geword. Met Portugal se aansluiting by die Europese Unie en die vinnige ekonomiese groei het tienduisende immigrante uit Afrikalande soos Angola, Mosambiek en Kaap Verde, Suid-Amerika (Brasilië) en Oos-Europa (Rusland, Oekraïne en Moldowa) hulle in die land gevestig.

Ekonomie

Portugal, tradisioneel die armste land in Wes-Europa, het sedert sy toetreding tot die Europese Gemeenskap (die voorloper van die Europese Unie) in 1986 daarin geslaag om sy ekonomie te diversifiseer. In die volgende twee dekades het Portugese regerings talle staatsondernemings geprivatiseer en sleutelbedrywe soos finansiële dienste en telekommunikasie geliberaliseer. In 1999 het die land tot die Ekonomiese en Monetêre Unie toegetree. Saam met elf ander EU-lidstate het Portugal die Europese geldeenheid Euro op 1 Januarie 2002 as wettige betaalmiddel ingevoer.

Toerismeverblyf in 'n histories-godsdienstige konteks – die Pousada de Nossa Senhora da Assunção de Arraiolos, 'n voormalige klooster wat tans as hotel dien

Die Portugese ekonomie het gedurende die 1990's hoër groeisyfers getoon as die gemiddeld vir alle EU-lande, maar tussen 2001 en 2008 het die ekonomiese groei merkbaar afgeplat. Die wêreldwye finansiële krisis in 2008 het die Portugese ekonomie in die volgende jaar laat krimp. Tussen 2011 en 2013 is die land in 'n diep resessie gedompel nadat die regering, wat op buitelandse finansiële bystand deur die Europese Unie en die Internasionale Monetêre Fonds (IMF) aangewese was, op aandrang van dié twee instellings 'n beleid van besuiniging toegepas en belasting verhoog het. Binne 'n tydsbestek van drie jaar het Portugal EU- en IMF-lenings ter waarde van €78 miljard aangegaan.

Nadat Portugal die voorwaardes van die EU-IMF-reddingspakket nagekom het, het die Portugese ekonomie reeds in Mei 2014 vinnig genoeg herstel om die reddingsprogram op te skort. Stygende uitvoere en hoër besteding op privaat verbruik het met die herstelproses gehelp. Die groei van die bruto binnelandse produk (BBP) het in 2016 en 2017 versnel. Die werkloosheidsyfer was in 2017 met 9,7 persent nog relatief hoog, maar aansienlik laer as die rekordsyfer van 18 persent wat in 2013 aangeteken is. Die begrotingstekort het van 11,2 persent van die BBP in 2010 gedaal tot slegs 1,8 persent in 2017 – die laagste persentasie sedert die land se demokratiese regeringstelsel in 1974 herstel is. Die toerismesektor, 'n belangrike verskaffer van buitelandse valuta vir Portugal se toenemend diensgebaseerde ekonomie, het in 2017 met dubbelsyfers gegroei.

Nogtans gaan die land gebuk onder 'n hoë skuldlas wat in 2017 op 126,4 persent van die BBP (staatskuld); 124,9 persent van die BBP vir privaat ondernemings en 74,4 persent van die BBP vir privaat huishoudings beraam is. Die buitelandse skuldlas is ewe hoog met 92,5 persent van die BBP.

Politiek en administrasie

Administratiewe verdeling

Portugal word administratief onderverdeel in vyf streke (Noord- en Sentraal-Portugal, Lissabon, Alentejo en Algarve), 18 distrikte (distritos), 308 distriksrade of munisipaliteite (municípios of concelhos), 3 091 siviele parogieë (freguesias) en twee outonome streke (regiões autónomas; die eilandgroepe Asore en Madeira). In stedelike gebiede en op eilande mag ander administratiewe eenhede gevestig word.

Sport
Portugal speel teen Italië tydens die Rugbywêreldbeker 2007 in Frankryk
Portugese ondersteuners van die nasionale sokkerspan tydens die UEFA Euro 2004

Sokker is die gewildste sportsoort in Portugal. Die Portugese nasionale sokkerspan, Seleção Nacional, het tydens die eindstryd van die Europese Sokkerkampioenskap 2016 die gasheerspan Frankryk geklop en sodoende hul eerste internasionale titel ingepalm. Daarbenewens het Portugal as naaswenner van die Europese Sokkerkampioenskap 2004 (in Portugal), derde tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1966 en vierde tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2006 geëindig.

Daarbenewens geniet ander sporte soos rolhokkie, basketbal, futsal, handbal en vlugbal ook sukses en gewildheid. Die Portugese nasionale rugbyspan kon vir die Rugbywêreldbeker 2007 in Frankryk kwalifiseer, maar het laaste in die groepfase geëindig; hulle het ook vir die Rugbywêreldbeker 2023 in Frankryk gekwalifiseer, waar hulle een oorwinning en gelykop elk in die groepfase kon aanteken. Hulle ding in die Europese Rugbykampioenskap met ander opkomende rugbyspanne mee.

Portugal word as een van die beste gholf-bestemmings beskou.[7] Dit het verskeie toekennings deur die Wêreldgholftoekennings ontvang.[8]

Verwysings
  1. (en) "Portugal". Central Intelligence Agency. Besoek op 2 April 2024.
  2. (en) "Surface water and surface water change". OESO. Besoek op 2 April 2024.
  3. (pt) "Censos 2021 – Divulgação dos Resultados Definitivos – Principais tendências ocorridas em Portugal na última década". Nasionale Statistiekinstituut. 23 November 2022. Besoek op 2 April 2024.
  4. (en) "Portugal". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2023. Besoek op 2 April 2024.
  5. (en) "Human Development Report 2023/2024" (PDF). United Nations Development Programme. 13 Maart 2024. Besoek op 2 April 2024.
  6. (en) "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". Eurostat. Besoek op 2 April 2024.
  7. (en) "Why Portugal is still Europe's #1 golf destination". Globalgolfermag.com. Besoek op 3 Mei 2018.
  8. (en) "World Golf Awards 2016: Portugal Voted the Best Golf Destination in the World". Tripwix.com. 9 Desember 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Januarie 2020. Besoek op 3 Mei 2018.

Bronnelys
Algemeen

Eksterne skakels
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.