Pomp
'n Pomp is 'n toestel waarmee stukrag opgewek word om vloeistowwe of gasse te verplaas. Net soos binnebrandenjins en kompressors behoort pompe ook tot die groep stu- en stromingstoestelle. Die toepassingsmoontlikhede van 'n pomp is hoofsaaklik onderhewig aan die volume war die pomp kan verplaas en die druk waaronder die verplasing plaasvind.
'n Pomp word gebruik om vloeistowwe en gasse te verplaas deur dit aan 'n oordruk (perspomp) of 'n onderdruk (suigpomp) te onderwerp. Daar is 'n enorme verskeidenheid beskikbare pompe, en die keuse van 'n pomp hang af van die snelheid en die druk waaronder die verplasing plaasvind, asook van die hoeveelheid en soort materiaal wat gepomp moet word.
Die vakgebied wat oor pompe handel, vorm deel van 'n groter terrein naamlik die van stu- en stromingsmasjiene. Hiertoe behoort ook kompressors waarmee gasse verplaas word. Wanneer gasse egter afgesuig moet word, word vakuumpompe gebruik.
Stupompe
By stupompe word vloeistowwe uit 'n ruimte verplaas deur dit weg te druk. In die heen-en- weer-gaande stupompe is in- en uitlaatpype met 'n afgeslote ruimte verbind. Wanneer die ruimte vergroot word, sluit 'n klep die uitlaatopening af terwyl 'n ander klep die inlaatopening ontsluit. Daardeur ontstaan 'n onderdruk in die ruimte en die vloeistof word ingelaat. Wanneer die ruimte vol is, word die ruimte verklein en gaan die inlaatklep toe, terwyl die uitlaatklep oopgaan. Die volgende stupompe kan onderskei word:
- Die membraanpomp. Dit bevat ʼn elastiese membraan wat 'n ruimte vergroot en verklein wanneer dit uitgerek of ingedruk word. Die pompe word veral gebruik waar absoluut geen vloeistowwe (chemikalieë) mag weglek nie, aangesien die membraan goeie afdigting verskaf.
- Die suierpomp. Dit bestaan uit ʼn silinder waarin 'n suier kan beweeg. Die pomp is dubbelwerkend aangesien die suier aan weerskante 'n stukrag uitoefen. Die suier bevat gewoonlik 'n klep wat toegaan as die suier 'n suigkrag uitoefen, terwyl die klep oopgaan wanneer die suier ʼn drukkrag uitoefen.
- Die plunjerpomp. Dit is in werklikheid ook 'n suierpomp, maar is slegs enkelwerkend. Daardeur word die suier van seëls voorsien sodat die werkruimte afgedig kan word. ʼn Plunjerpomp werk nie so reëlmatig soos 'n suierpomp nie, maar kan ʼn groter druk lewer.
- Die roterende stu pomp. By hierdie pomp is die in- en die uitlaatopening nie in dieselfde ruimte nie. Die twee ruimtes word van mekaar geskei en net soos by die heen-en-weergaande pompe, vind die verplasing van die vloeistof nie kontinu plaas nie, maar word 'n hoeveelheid vloeistof om die beurt ingesuig en uitgepers.
Impulspompe
Impulspompe word dikwels ook stromingspompe genoem en die werking daarvan berus op die beginsel dat 'n vloeistof se snelheid verhoog word, waardeur die snelheidsverhoging in 'n drukverhoging omgesit word.
- Die straalpomp werk op die beginsel van een stof wat 'n ander meesleur, veral wanneer dit deur ʼn vernouing gaan. 'n Motor se vergasser is 'n voorbeeld van hierdie groep, want die snel stromende lug sleur petroldeeltjies mee.
- Die sentrifugaalpomp is die belangrikste van die stromingspompe. Dit bevat 'n snel draaiende waaier in 'n pomphuls wat ʼn vloeistof in beweging bring. Die pomp kan nie juis 'n suigkrag uitoefen (onderdruk verskaf) nie, maar wel 'n groot drukkrag. Die pomp moet dus gewoonlik laer as die vloeistofvlak wees of deur ʼn hulppomp aangehelp word. Aangesien sentrifugale pompe groot volumes vloeistof kan verplaas, hoef die groter pompe dikwels slegs gepriem (voorvoer) te word, waardeur die snel vloeiende vloeistof self 'n onderdruk laat ontstaan.
- Die turbinepomp is 'n meertrap-sentrifugaalpomp waarmee groot
volume- en drukverhogings verkry kan word. Dit bevat gewoonlik meer as een waaier in dieselfde of in verskillende ruimtes.
- Die tandratpomp bestaan uit twee ratte in 'n huls wat teen mekaar in draai. Dit is 'n baie eenvoudige, dog doeltreffende pomp wat veral vir die pomp van vloeistowwe met hoër viskositeit (traagheid teen vloei) as water geskik is.
Vermoë
'n Pomp se vermoë word bepaal deur die hoeveelheid vloeistof wat dit kan verplaas en die druk wat dit kan uitoefen. Die hoeveelheid wat 'n pomp kan verplaas, word in kubieke meter per sekonde (m3/s) uitgedruk, en is eweredig aan die toeretal of die frekwensie waarteen die pomp werk.
Die drukvermoë van 'n pomp word in die lengte van 'n vloeistofkolom (atmosferiese druk) uitgedruk. In werklikheid word daar na die drukverskil oor die pomp verwys, met ander woorde die verskil in druk aan die in- en uitlaatkant van die pomp. Aangesien die verplasingsvermoë van 'n pomp eweredig aan die toeretal is en die drukverskil eweredig aan die kwadraat van die toeretal, is die totale pompvermoë eweredig aan 'n derde mag van die toeretal.
Dit bring mee dat 'n pomp agt maal (23) meer energie vereis om twee maal vinniger aangedryf te word. As die energieverbruik van groot pompe met die van kleineres vergelyk word, is die energieverlies dus in verhouding baie groter en word 'n aantal klein pompe dikwels in die plek van een groot pomp gebruik om dieselfde verplasing te bewerkstellig.
Daar is talle soorte pompe soos:
Eksterne skakels
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409648, volume 23, bl. 44
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Pomp.
