Piroklastiese stroom

'n Piroklastiese stroom of piroklastiese wolk[1] is 'n vinnig bewegende stroom warm gas en tefra wat met die grond langs weg van 'n vulkaan af beweeg. Hulle gemiddelde snelheid is sowat 100 km/h, maar hulle kan tot 700 km/h haal.[2] Die gasse en tefra kan 'n temperatuur van sowat 1 000 °C bereik.

Piroklastiese strome beweeg in 1984 af teen die hange van die Mayonvulkaan in die Filippyne.
Die oorblyfsel van 'n gebou wat in 1982 in Mexiko deur piroklastiese stuwings en strome verwoes is. Versterkingstawe in die sement is in die rigting van die vloei gebuig.
'n Wetenskaplike bestudeer puimsteenblokke aan die einde van die afsettingsterrein van 'n piroklastiese stroom van Mount Saint Helens.

Piroklastiese strome is die gevaarlikste van alle vulkaangevare[3] en ontstaan as gevolg van sekere ontploffende uitbarstings; hulle raak gewoonlik aan die grond en stroom bergaf, of versprei letterlik onder swaartekrag. Hulle spoed hang af van die digtheid van die stroom, die vulkaan se uitsettempo en die steilte van die helling.

Die terme

Die woord "piroklas" of "piroklast" kom van die Griekse πῦρ, pir, "vuur", en κλαστός, klastos, "in stukke gebreek".[4]

Piroklastiese strome wat baie meer gas as rotse bevat, is bekend as "ten volle verdunde piroklastiese digtheidstrome" of "piroklastiese stuwings". Die laer digtheid veroorsaak soms dat hulle oor hoër tipografiese vorms of water vloei, soos riwwe, heuwels, riviere en seë. As die stoom, water en rotse se temperatuur laer as 250 °C is, word hulle "koud" genoem in vergelyking met ander strome, hoewel die temperatuur steeds dodelik is. Koue piroklastiese strome kan uitbars uit 'n opening onder 'n vlak meer of die see.

Die voorkante van sommige piroklastiese strome is ten volle verdun; tydens die uitbarsting van die berg Pelée op Martinique in 1902 het so 'n stroom die stad Saint-Pierre getref en amper 30 000 mense se dood veroorsaak.[5]

Grootte en uitwerking
Die afgietsels van sommige slagoffers in Pompeji se sogenaamde "Tuin van die Vlugtelinge".

Die volume van strome wissel van 'n paar honderd meter3 tot meer as 1 000 km3. Groter strome kan honderde kilometers ver trek, hoewel geen van dié grootte die afgelope paar honderdduisend jaar voorgekom het nie. Die meeste piroklastiese strome is sowat 1 tot 10 km3 groot en trek 'n paar kilometer ver.

Strome bestaan gewoonlik uit twee dele: die tefra wat op die grond langs bly en groter brokstukke bevat, en 'n uiters warm "aspluim" bo dit wat die koue lug verhit en laat uitsit.[6]

Die kinetiese energie van die bewegende wolk sal bome in sy pad platvee. Veral die warm gas is dodelik, want dit veras lewende organismes onmiddellik of omskep hulle in koolstoffossiele:

  • Die stede Pompeji en Herculaneum in Italië is byvoorbeeld op 24 Augustus 79 n.C. deur piroklastiese stuwings oorrompel en baie mense is dood.[7]
  • Die 1902-uitbarsting van die berg Pelée naby Saint-Pierre op die eiland Martinique. Ondanks tekens van 'n komende uitbarsting het die regering gedink Saint-Pierre is veilig vanweë die heuwels en valleie tussen die stad en die vulkaan. Die piroklastiese stroom het egter feitlik die hele stad en sy 30 000 inwoners verkool.
  • 'n Piroklastiese stuwing het die vulkanoloë Harry Glicken en Katia en Maurice Krafft en nog 40 mense op die berg Unzen in Japan op 3 June 1991 doodgemaak. Die stuwing het as 'n piroklastiese stroom begin. Die daaropvolgende stuwing, met 'n verhoogde energie, het oor die laer uitloper van die berg gevloei waar die Kraffts en die ander gestaan het. Dit het hulle oorrompel en hulle lyke met as bedek.[8]

Op die Maan

In 1963 het die Nasa-sterrekundige Winifred Cameron voorgestel dat die Maan se ekwivalent van prioklastiese strome op Aarde kronkelende gleuwe op die maanoppervlak kon gevorm het. In 'n vulkaanuitbarsting op die Maan sou die piroklastiese strome die plaaslike reliëf gevolg het, en dit sou gelei het tot dikwels kronkelende spore.

Die Maan se Schrötervallei is een so 'n voorbeeld.[9]

Verwysings
  1. Branney M.J. & Kokelaar, B.P. 2002, Pyroclastic Density Currents and the Sedimentation of Ignimbrites. Geological Society of London Memoir 27, 143pp.
  2. "MSH Pyroclastic flow [USGS]". pubs.usgs.gov.
  3. Auker, Melanie Rose; Sparks, Robert Stephen John; Siebert, Lee; Crosweller, Helen Sian; Ewert, John (14 Februarie 2013). "A statistical analysis of the global historical volcanic fatalities record". Journal of Applied Volcanology. 2 (1): 2. doi:10.1186/2191-5040-2-2. ISSN 2191-5040. S2CID 44008872.
  4. Jukes, Joseph Beete (1862). The Student's Manual of Geology (2de uitg.). Edinburg, Skotland, VK: Adam and Charles Black. p. 68.
  5. Arthur N. Strahler (1972), Planet Earth: its physical systems through geological time
  6. Myers and Brantley (1995). Volcano Hazards Fact Sheet: Hazardous Phenomena at Volcanoes, USGS Open File Report 95-231
  7. Weller, Roger (2005). Mount Vesuvius, Italy. Cochise College Department of Geology. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Oktober 2010. Besoek op 15 Oktober 2010.
  8. Sutherland, Lin. Reader’s Digest Pathfinders Earthquakes and Volcanoes. New York: Weldon Owen Publishing, 2000.
  9. Cameron, W. S. (1964). "An Interpretation of Schröter's Valley and Other Lunar Sinuous Rills". J. Geophys. Res. 69 (12): 2423–2430. Bibcode:1964JGR....69.2423C. doi:10.1029/JZ069i012p02423.

Skakels
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.