Paul Kruger

Die gerestoureerde opstal op die plaas Bulhoek, distrik Steynsburg. Op hierdie plaas het Elsie Steyn, Kruger se moeder, haar jeugjare deurgebring. Ná haar huwelik met Casper Kruger in September 1820 het die egpaar van tyd tot tyd hier gewoon. Volgens oorlewering is Kruger in Oktober 1825 hier gebore. Elsie Kruger se broer A.P.J. Steyn was die siel van die onderneming om 'n dorp en gemeente in die omgewing van Steynsburg gestig te kry. Die dorp en Gereformeerde kerk Steynsburg is dan ook na hom genoem.

Paul Kruger se vader, Casper Jan Hendrik Kruger, en sy moeder, Elsie Fransina Steyn, het by die Groot Trek aangesluit, en die jong Paul het al die ontberings van die tyd deurgemaak. Op 15-jarige ouderdom is hy as 'n burger erken en toe hy 17 was trou hy en gaan vestig hom op sy plaas Waterkloof, naby Rustenburg in Transvaal. Op een van sy jagtogte het hy sy eie duim per abuis afgesit. Hy word 'n sterk voorstander van die Gereformeerde Kerk en was 'n lekeprediker van dié kerk tot en met sy dood.

Hy het deelgeneem aan verskeie oorloë teen die swart stamme en in 1854 toon hy buitengewone heldemoed deur die lyk van kommandant Potgieter uit die beleërde bergvesting van hoofman Makapan te gaan haal.

In 1835 het Casper en sy broer Gert die Kaapkolonie verlaat en na die Caledonvallei getrek. ʼn Jaar later het hulle hul by die noordwaartse trek van Andries Hendrik Potgieter uit die Tarka aangesluit. Hulle was dus nie meer trekboere nie, maar Voortrekkers. Naby die teenswoordige Heilbron het die 11-jarige Paul sy "assegaaidoop" ondergaan by die Slag van Vegkop (Oktober 1836). waar die Matebeles van Silkaats die Trekkers probeer uitwis het.

Hy het saam met die ander jong seuns en die vroue gehelp om die voorlaaiers te laai. Vroeg in 1838, aan die Natalse kant van die Drakensberge waarheen die Krugers saam met die Potgieters getrek het, moes Paul die laer help verdedig teen die aanvalle van die Zoeloes, wat na die moord op Retief op die Trekkers toegeslaan het. Na die Slag van Italeni (April 1838) het die Krugers saam met Potgieter oor die Drakensberge teruggetrek en noord van die Vaalrivier deel gehad aan die stigting van Potchefstroom.

Die 13-jarige Paul het van daar af deelgeneem aan ʼn ekspedisie teen Silkaats by Silkaatsnek en by die geleentheid sy eerste renoster geskiet. Op die ekspedisie het hy ook vertroud geraak met die streek anderkant die Magaliesberge, in die omgewing van die huidige Rustenburg. Op 16-jarige leeftyd was Paul Kruger, as vryburger, daarop geregtig om 'n plaas vir hom uit te soek.

Hy het hom aan die voet van die Magaliesberge, op die plaas Waterkloof, gevestig en is in 1842 met Maria du Plessis getroud. Hy moes altyd 20 uur te perd aflê om vir haar op haar ouers se plaas langs die Renosterrivier in die Vrystaat te gaan kuier. In 1845 het hy saam met Potgieter verhuis na Ohrigstad, waar sy vrou en hul eerstelingbaba in 1846 oorlede is. In 1847, nadat hy na die Magaliesberge teruggekeer het, is hy getroud met Gezina Susanna Frederika Wilhelmina du Plessis (1831-1901), 'n niggie van sy eerste vrou. Sestien kinders is uit die huwelik gebore (9 seuns en 7 dogters), van wie sommige vroeg oorlede is.

Paul Kruger het reeds in 1846 as 'n waarnemende veldkornet aan Potgieter se ekspedisie teen die Bapedi-hoof Sekwati deelgeneem. In 1851 het hy veldkornet van sy distrik geword. Sy pligte het nie net militêre organisasie en leiding ingesluit nie, maar ook kleiner regsprekende en administratiewe aangeleenthede. Hy het ook 'n belangstelling in die politiek begin toon. In 1850 het hy byvoorbeeld 'n versoekskrif aan die Volksraad opgestel en laat onderteken waarin daar beswaar gemaak word teen die aanstelling van 'n militêre owerste in vredestyd. In die twis wat tussen Potgieter en Andries Pretorius ontstaan het, het Kruger Pretorius se kant gekies omdat hy geglo het dat slegs Pretorius eenheid in Transvaal kon bewerkstellig.

As veldkornet was hy deel van die krygsraad wat aan Pretorius opdrag gegee het om met die Britte te onderhandel oor die erkenning van Transvaal se onafhanklikheid. In Januarie 1852 het hy Pretorius vergesel na die ontmoeting by die Sandrivier, waar die Sandrivier-konvensie tussen Brittanje en die Trekker-republiek onderteken is. In 1853, die jaar waarin sy vader oorlede is, het Paul Kruger byna self gesterf toe hy tydens 'n skermutseling met die Tswanas van Setshele onder die vuur van sy eie makkers gekom het. 'n Jaar later, as kommandant van Rustenburg, het hy hom vanweë sy dapperheid onderskei in die veld tog teen Mankopane en Mokopane (Makapaan) toe hy in die omgewing van die teenswoordige Potgietersrus die lyk van die gesneuwelde kommandant-generaal Piet Potgieter voor die bek van Makapaan se grot weggedra het.

In Transvaal is hy "die dapperste onder die dapperes" genoem en selfs buite die landsgrense het hy 'n reputasie as 'n ervare en onverskrokke militêre leier opgebou. In 1855 is Kruger aangestel as lid van die Volksraadkommissie wat onder leiding van die Nederlander Jacobus Stuart 'n grondwet vir Transvaal moes opstel. Die grondwet is in Januarie 1857 voltooi en op 6 Januarie 1857, met die hysing van die Vierkleur op Potchefstroom, het die Zuid-Afrikaansche Republiek amptelik totstand gekom.

Die grondwet het voorsiening gemaak vir 'n wetgewende gesag (Volksraad) wat deur die volk verkies is, 'n uitvoerende raad onder voorsitterskap van 'n staatspresident en waarin die kommandant-generaal ook sitting gehad het, en 'n onafhanklike regsplegende gesag. Die staatspresident is vir 'n periode van 5 jaar gekies en die kommandant-generaal aanvanklik vir 'n onbepaalde tydperk. Marthinus Wessel Pretorius, seun van Andries Pretorius, is as eerste president gekies en Stephanus Schoeman as die eerste kommandant-generaal. Stephanus Schoeman, leier van die Trekkers wat hulle in die omgewing van die Soutpansberge gevestig het, was aanvanklik gekant teen die grondwet, maar is later deur die taktvolle bemiddeling van Kruger, wat tydens 'n siekbed van Pretorius met volmag opgetree het, oorreed om sowel die grondwet as sy amp te aanvaar. Die distrik Lydenburg het hom egter onafhanklik verklaar van Potchefstroom en het hom eers in 1860 by die ZAR aangesluit.

Die onenigheid het gespruit uit 'n kerktwis wat ontstaan het toe die Nederduitsch Hervormde Kerk tot enigste erkende kerk in die ZAR verklaar is en Lydenburg versoek het om by die Sinode van die Kaapse Nederduitse Gereformeerde Kerk ingelyf te word. Kruger was self nie tevrede met die pasgestigte Nederduitsch Hervormde Kerk nie en was in Januarie 1859 een van die ondertekenaars van 'n brief wat aan die Algemene Kerkvergadering gerig is en waarin die stigting van die Vrye Gereformeerde Kerk aangekondig is. Die predikant wat hulle uit Nederland laat kom het, was ds. Dirk Postma. In 1858 het die Vrystaters Kruger se hulp ingeroep in hul stryd teen Mosjesj. Kruger het die Basoetohoof in sy bergvesting ontmoet en op 18 Junie 1858 'n ooreenkoms met hom gesluit.

Daarna het hy teruggekeer na Transvaal, waar hy verskeie ekspedisies teen opstandige inboorlingstamme onderneem het. Tussen 1860 en 1864 het Kruger ʼn belangrike rol in die Transvaalse Burgeroorlog gespeel. Die onenigheid was te wyte aan Pretorius se besluit in 1860 om ook die presidentskap van die Vrystaat te aanvaar. Kruger het saam met die Volksraad kant gekies teen Schoeman en die Pretorius-volgelinge. In 1862 het hy Schoeman met 'n kommando uit Pretoria verdryf en Potchefstroom beset. Nadat hy in 1863 tot kommandant-generaal verkies was, kon hy met meer gesag optree en op 5 Januarie 1864 het sy "staatsleër" slaags geraak met die "volksleër" van kommandant J.W. Viljoen van Marico. Die burgeroorlog is beëindig deur die bemiddeling van Pretorius, wat later in die jaar weer tot president van die ZAR verkies is. Kruger is ook as kommandant-generaal herkies. Onrus onder die inboorlinge het voortgeduur, veral in die Soutpansberge en Lydenburg, en aan die einde van 1864 moes Kruger saam met Pretorius na die oosgrens reis om nuwe grensreëlings met die Zoeloe-opperhoof Panda te tref. In die daaropvolgende jaar het hy die Transvaalse kommando persoonlik aangevoer wat saam met die Vrystaters teen die Basoeto's geveg het. Kort daarna het hy sy been in 'n karongeluk gebreek en kon hy nie ʼn ekspedisie teen inboorlinge in die Soutpansberge lei nie. Die ekspedisie het misluk en in 1867 het Kruger self 'n kommando na die Soutpansberge gelei. Weens die onwilligheid van baie Boere om op kommando te gaan en 'n tekort aan ammunisie was Kruger verplig om die aftog te blaas en die gebied te ontruim. Latere pogings om die gebied te herower, het misluk en Kruger is jare daarna nog verwyt vir die verlies van die distrik Soutpansberg. Hy het egter daarin geslaag om Mankopane in 1869 opnuut te onderwerp. Weens sy langdurige afwesigheid kon Kruger sy boerdery nie na wense behartig nie en reeds in 1860 was hy in 'n finansiële moeilikheid waaruit hy eers jare tater gekom het. As vergoeding vir sy diens aan die staat het hy etlike plase ontvang, wat egter nie veel werd was nie. Sy onbeskroomde optrede tydens die burgeroorlog en sy lidmaatskap van die Gereformeerde Kerk het hom by baie Transvalers ongewild gemaak.

Die Keate-uitspraak, waarvolgens die ZAR 'n deel van die diamantvelde verloor het (1871), het veroorsaak dat Kruger sy steun aan Pretorius teruggetrek het. By die bedanking van Pretorius was Kruger se eie steun by die volk egter nie groot genoeg om homself as kandidaat vir die presidentskap beskikbaar te stel nie. Daarom het hy die kandidatuur van pres. J.H. Brand van die Vrystaat gesteun. Brand het hom egter nie beskikbaar gestel nie, maar in sy plek ds. T.F. Burgers van die Kaapkolonie aanbeveel. Daarop het Kruger gepoog om sy vriend William Robinson benoem te kry. Hy was gekant teen Burgers, wat ʼn predikant in die Ned. Geref. Kerk was en bekend was vir sy liberalisme ten opsigte van godsdiens en die onderwys. Burgers is in 1872 tot president verkies en Kruger het hom al hoe meer aan die openbare lewe onttrek, hoewel hy as kommandant-generaal nog lid van die Uitvoerende Raad en derhalwe deel van die regering was. Hy was veral gekant teen Burgers se onderwysbeleid, wat hy as liberaal en wêrelds bestempel het.

In Mei 1873 het hy sy amp neergelê en 'n kort rukkie later is die pos van Kommandant-generaal in vredestyd deur die Volksraad afgeskaf. Kruger het al sy aandag aan sy nuwe plaas, Boekenhoutfontein, noordwes van Rustenburg, gewy. Dit was die eerste keer in byna 30 jaar dat hy nie 'n openbare amp beklee het nie en sy teleurstelling met die Burgers-administrasie het hom laat besluit om die ZAR as leier van die Dorslandtrek te verlaat.

Die meeste Dorslandtrekkers was lidmate van die Gereformeerde Kerk, maar Kruger het besluit om ter wille van die behoud van die kerk in Transvaal agter te bly. Burgers se gewildheid het so vinnig afgeneem dat die Volksraad Kruger reeds in 1874 weer in die Uitvoerende Raad aangestel het. In die laaste paar jaar van Burgers se bewind het Kruger egter die positiewe aspekte van die president se beleid ingesien en hom veral vurig ondersteun in sy plan om ʼn spoorlyn na Delagoabaai te bou. In 1876, toe oorlog teen die Pedi's van Sekoekoeni uitbreek, het Kruger Burgers se versoek geweier dat hy die militêre leiding neem. Die oorlog het rampspoedig verloop en Burgers se gewildheid nog verder laat afneem.

In 1877 was dit al duidelik dat Burgers nie die komende verkiesing sou wen nie. Kruger het reeds voldoende steun verwerf om homself verkiesbaar te stel. Die verkiesing het egter nooit plaasgevind nie, want in April 1877 is die ZAR sonder slag of stoot deur Brittanje geannekseer en Burgers het die land verlaat. Kort voor die anneksasie, op 8 Maart 1877, is Kruger deur die Volksraad in die nuwe amp van Visepresident aangestel. Na Burgers se vertrek het die leiding in Transvaal op sy skouers geval en een van die laaste besluite van die Uitvoerende Raad was om hom te versoek om die Britse anneksasie in Londen te probeer ongedaan maak. Kruger het in Mei 1877 na Londen vertrek, vergesel van die Staatsprokureur, dr. E.J.P. Jorissen, en die Staatsekretaris, Eduard Bok.

In Londen het Kruger die Britse minister van kolonies, lord Carnarvon, daarvan probeer oortuig dat die meerderheid van die Transvaalse bevolking teen die anneksasie gekant was. Carnavon het geweier om aan die versoek te voldoen dat die bevolking se mening deur 'n volkstemming getoets word en die deputasie moes onverrigter sake terugkeer nadat hulle egter eers in Duitsland en Nederland besoek afgelê het. In 1878 het Kruger saam met Bok en Piet Joubert op 'n tweede sending na Londen vertrek. Hulle is deur Carnarvon se opvolger, sir Michael Hicks-Beach, te woord gestaan, maar weereens het die onderhandelinge misluk.

Op 'n daaropvolgende reis oor die Europese vasteland het die deputasie onder meer besoek afgelê in Frankryk, waar Kruger 'n lugballonvaart oor Parys meegemaak het. In Transvaal het Kruger moeite ondervind om die burgers daarvan te oortuig dat hulle hul onafhanklikheid deur onderhandeling moet terugkry. Op 'n groot volksvergadering by Wonderfontein in Desember 1879 is die beginsel van onderhandeling verwerp en die besluit geneem om die Volksraad byeen te roep.

Dit was 'n openlike uitdaging van die Britse administrasie in Pretoria. Kruger het nogtans die vrede probeer bewaar deur die Britse hoë kommissaris, sir Bartle Frere, te versoek om Transvaal se saak in Londen te stel. Toe dit geen vrugte afwerp nie, het hy in 1880 saam met Joubert deur die Kaapkolonie gereis om die Afrikaners te oorreed om nie die Britse plan vir 'n Suid-Afrikaanse federasie te steun nie. Met die reis het hulle groot welslae behaal. Hulle het nie net simpatie vir Transvaal se saak by die Kaapse Afrikaners gewek nie, maar ook deur hul optrede daartoe bygedra dat die Afrikanerleiers die voorgestelde federasie in die Kaapse parlement afgekeur het. In 1880 het Benjamin Disraeli se Konserwatiewe regering in Londen plek gemaak vir 'n Liberale regering onder leiding van William Gladstone.

In Transvaal het die hoop opnuut opgevlam op 'n onderhandelde teruggawe van onafhanklikheid. Gladstone was egter slegs bereid om plaaslike selfbestuur toe te staan. Dit was vir almal, insluitende Kruger, duidelik dat die Boere die wapen teen Brittanje sou moes opneem. Op 'n volksvergadering op 16 Desember 1880 by Paardekraal is die Volksraad in ere herstel en deur die burgers tot die enigste wetgewende gesag van Transvaal verklaar. Kruger is weer tot visepresident verkies en die regering is opgedra aan 'n Driemanskap bestaande uit Kruger, Piet Joubert en M.W. Pretorius.

Voordat die Boere die beslissende Slag van Amajuba (Februarie 1881) gewen het, het Kruger in 'n briefwisseling met die Britse militêre owerheid aangebied om die vyandighede te staak indien Brittanje bereid sou wees om ʼn onpartydige kommissie van ondersoek aan te stel. Hy het besef dat Transvaal op die duur nie teen die. Britse militêre mag opgewasse sou wees nie en wou deur diplomasie 'n aanknopingspunt vir vredesonderhandelinge vind. Kruger se briewe was die grondslag vir die vredesonderhandelinge wat in Maart 1881 begin het. Die Britte wou egter die vernedering van Amajuba wreek en dit het al Kruger se diplomatieke vernuf geverg om hulle daarvan te laat afsien.

Die Konvensie van Pretoria, wat in 1881 onderteken is, het die onafhanklikheid van Transvaal herstel, maar onder die soewereiniteit van Brittanje. Transvaal se status as ʼn susereiniteit van Brittanje het onder meer geïmpliseer dat Brittanje Transvaal se buitelandse beleid sou reguleer en die reg sou hê om 'n Britse resident in Pretoria aan te stel wat oor betrekkinge met die inboorlinge toesig moes hou. Kruger was tevrede met hierdie voorwaardes omdat hy van mening was dat Transvaal na bekragtiging van die Pretoria-konvensie in 'n beter posisie sou wees om verder met Brittanje oor volkome onafhanklikheid te onderhandel. Hy het egter slegs met groot moeite die Volksraad oortuig om die konvensie te bekragtig. Die herstel van Transvaal se onafhanklikheid, al was dit ook net voorwaardelik, was 'n groot oorwinning vir Kruger en 'n mylpaal in sy politieke loopbaan.

Kabinet van Paul Kruger voor 1900:
Agter: A.D.W. Wolmarans, F.W. Reitz, S.W. Burger, J.H.M. Koch
Voor: Genl. Piet J. Joubert, Pres. Paul Kruger, Genl. Piet A. Cronje

In 1880 word hy verkies as onderpresident as deel van die Driemanskap deur die Volksraad. In 1883 word Kruger die verkose president van die Zuid-Afrikaansche Republiek en word hy die oorheersende persoonlikheid. Met die ontdekking van goud in Barberton en aan die Witwatersrand en die geweldige toestroming vn immigrante kom hy voor die grootste probleem van sy lewe testaan; die regverdige versoening van die oorheersing van die Boere met immigrante. Hy kon nie daarin slaag om 'n hawe naby St. Luciabaai te vestig nie, en skermutselings vind gedurig op die grens van Swaziland en in die gebied aangrensende Betsjoeanaland plaas waar die Britse soewereiniteit met die Transvaalse mag gebots het.

Hy moes ook sy burgers teëhou om nie die Limpopo oor te steek nie, ten einde wrywing met Cecil John Rhodes te voorkom. Toe hy in 1888 die tweede keer tot President verkies word, word sy botsings met Rhodes feller.

Sekere buitelanders was vriendelik maar ander was uiters vyandiggesind. Om die Britse invloed te balanseer het hy baie Hollandse amptenare aangestel, onder leiding van die Staatsekretaris, dr. W.J. Leyds.

Hy was ook ten gunste van die bou van 'n spoorlyn na Lourenco Marques (huidige Maputo) voordat enige spoorlyn deur Britse gebied voltooi sou word, maar slaag nie daarin nie.

In Europa het hy egter simpatie en bewondering gewek en het Prins Bismarck besonder beïndruk. In die ZAR word hy te midde van oorweldigende probleme daarvan beskuldig dat hy doelbewus die ontwikkeling van die Witwatersrand strem, van nepotisme en korrupsie. Aan die ander kant word hy al hoe meer deur sy eie mense vereer.

Pogings om die toestand tussen die buitelanders en die regering die hoof te bied, word tot niet gemaak deur die Jameson-inval teen die einde van 1895. Die leiers van die Britse saak, veral Cecil John Rhodes, Joseph Chamberlain en lord Alfred Milner, het daarop aangedring dat die Buitelanders stemreg moet kry, maar Kruger het geweier aangesien hulle die burgers in getalle sou oortref het.

In 1882 het die Volksraad besluit dat die Driemanskap afgeskaf en deur 'n Staatspresident vervang moes word. In die daaropvolgende verkiesing het Kruger teen Piet Joubert te staan gekom. As gevolg van sy leiding in die Eerste Vryheidsoorlog het Kruger se gewildheid so sterk toegeneem dat hy 3 keer meer stemme as Joubert ontvang het. Op 9 Mei 1883 is hy as Staatspresident ingehuldig.

Een van Kruger se eerste take as president van die Transvaal-Staat (soos die ZAR na 1881 bekend gestaan het) was om die Britse regering te oorreed om die Pretoriakonvensie te hersien. Om die rede het hy aan die einde van 1883 saam met genl. N.J. Smit en ds. S.J. du Toit na Brittanje vertrek. Onderhandelinge met die Britse minister van buitelandse sake, lord Derby, het uitgeloop op die ondertekening van die Londense Konvensie op 27 Julie 1884. Ingevolge die konvensie sou Transvaal volkome onafhanklik wees en weer as die Zuid-Afrikaansche Republiek bekend staan.

Verdrae wat die ZAR met buitelandse moondhede behalwe die Vrystaat aangaan, moes egter deur Brittanje goedgekeur word. Die deputasie het ook in Nederland en Duitsland besoek afgelê. In Duitsland het Kruger 'n keiserlike eetmaal bygewoon waar hy aan Wilhelm I voorgestel is en ook 'n gesprek met die beroemde Otto von Bismarck gevoer het. Bismarck het later met groot lof van die Transvaalse leier gepraat. In Nederland het Kruger samesprekings gevoer met 'n spoorwegmaatskappy aan wie hy 'n konsessie vir die bou van 'n spoorlyn tussen Pretoria en Delagoabaai toegestaan het.

Die bou van 'n spoorlyn na 'n nie-Britse hawe was een van Kruger se grootste ideale waarvoor hy alles in die stryd gewerp het. Hy het geglo dat staatkundige selfstandigheid slegs deur ekonomiese selfstandigheid bereik kon word. Sy pogings om die ZAR ekonomies van die Britse gebiede in Suid-Afrika te isoleer, die Delagoabaai-spoorlyn te beskerm en die grense van die republiek wes- en ooswaarts uit te brei, het egter op die een diplomatieke nederlaag na die ander uitgeloop.

Kruger se eerste nederlaag teen Brittanje was aan Transvaal se wesgrens, waar 2 klein onafhanklike republieke, Stellaland en Goosen, in 1884 gestig is. Die republieke is gestig deur vrywilligers wat aan botsings tussen inboorlingstamme in Betsjoeanaland deelgeneem en grond as vergoeding ontvang het. Volgens die Londense Konvensie sou Betsjsoeanaland (Botswana) 'n Britse protektoraat wees. Die grense was egter nog nie vasgestel nie en Kruger het hom laat oorreed om 'n Transvaalse protektoraat oor die 2 republieke af te kondig in die hoop dat hulle later by die ZAR ingelyf sou word.

Dit het 'n storm van protes aan Britse kant, veral in die Kaapse parlement, veroorsaak. Daar is gevrees dat die ZAR deur weswaarts uit te brei, kontak sou maak met die Duitse kolonie in Suidwes-Afrika (later Namibië) en die Britse "pad na die noorde" sodoende sou afsny. 'n Britse ekspedisie onder leiding van sir Charles Warren het die 2 republieke en die omliggende gebied onder direkte Britse beheer geplaas en die Britse protektoraat oor die res van Betsjoeanaland herbevestig (1885).

Kruger het Warren en Cecil Rhodes by Veertien Strome op die grens van Griekwaland-Wes en Transvaal ontmoet, waar 'n ooreenkoms oor die afbakening van Transvaal se wesgrense bereik is. Brittanje het daardeur beheer oor die pad na die noorde verkry en alle hoop op die weswaartse uitbreiding van Transvaal is verydel.

Die ontdekking van goud in 1886 aan die Witwatersrand het aan Transvaal 'n ekonomiese welvaart besorg wat die stigting van die Nederlandsch-Zuid-Afrikaansche Spoorweg Maatschappij (NZASM) moontlik gemaak het. Die maatskappy het egter gesukkel om op dreef te kom en daar is eers in 1889 met bouwerk aan die spoorlyn oor Transvaalse grondgebied begin. Die spoorlyn tussen Delagoabaai en die grens was toe reeds voltooi. Die goudvelde het aan Kruger en sy regering egter ook talle probleme besorg, waaronder 'n binnelandse uitlandervraagstuk en 'n verskerping van Britse imperialisme.

Die ekonomiese swaartepunt in Suid-Afrika het van die Kaap na die Witwatersrand verskuif en gepaard daarmee het die ZAR ook die brandpunt van die Suid-Afrikaanse politiek geword. Die koorsagtige haas waarmee spoorweë uit Natal en die Kaapkolonie verleng is om die Britse hawens met die Witwatersrand te verbind, is op Transvaal se grense gestuit. Kruger wou die Delagoabaaispoorlyn beskerm en het eers in 1891, toe die voltooiing van die spoorlyn in die vooruitsig gestel is, met die Kaapse regering 'n ooreenkoms aangegaan waarvolgens die NZASM die Kaapse spoorlyn van Vereeniging af na Johannesburg sou voltooi. In 1892 is Johannesburg per spoor met Kaapstad verbind en teen 1895 ook met Port Elizabeth en Durban. Die spoorlyn na Delagoabaai is aan die einde van 1894 in gebruik geneem en in Julie 1895 amptelik deur Kruger geopen. Hy het self per trein na die Portugese hawe gereis en daar aan boord gegaan van 'n Duitse skip, waar hy 'n telegram van gelukwensing van die Duitse keiser, Wilhelm II, ontvang het.

Met die presidentsverkiesing van 1888 het Kruger weereens 'n oorweldigende meerderheid behaal, maar in die verkiesing van 1893 het hy slegs 'n skrale 845 stemme meer as sy naaste teenstander, Piet Joubert, ontvang. Hy is daarvan beskuldig dat hy die Volksraad nie gereeld geraadpleeg het nie en dikwels outokraties opgetree het. Veral sy onversetlike houding ten opsigte van die spoorwegkwessie het hom veel kritiek op die hals gehaal. Sy prestige is verder geknou deur 'n tweede groot diplomatieke neerlaag wat hy teen Brittanje gely het.

Die ekonomiese veranderinge in Suid-Afrika het veral by die Kaapkolonie die begeerte laat ontstaan om 'n algemene tolverbond te stig waartoe al die gebiede moes behoort. Dit sou mededinging voorkom en terselfdertyd eenheid in Suid-Afrika bevorder. Kruger was onwillig om aan so 'n tolverbond deel te hê omdat hy gevrees het dat dit die ZAR se onafhanklikheid sou aantas.

Teen 1890 was Kruger egter bereid om oor 'n tolverbond samesprekings te voer, mits die Britse owerheid Transvaal sou toelaat om ooswaarts na Kosibaai uit te brei. In 1889 het Kruger al Transvaal se aansprake op uitbreiding anderkant die Limpoporivier prysgegee in die vertroue dat ooswaartse uitbreiding in ruil daarvoor toegestaan sou word. Dit was 'n groot flater, want die Londense Konvensie het geen beperking op noordwaartse uitbreiding geplaas nie, maar wel bepaal dat ooswaartse uitbreiding slegs met Britse goedkeuring kon geskied.

Kosibaai was bowendien onherbergsaam en kon slegs vanuit Swaziland oor Tongaland en Pongola bereik word. Die gebiede was teen 1895 in Britse hande: Brittanje het nie gehuiwer om die tolverbond ter wille van sy omsingelingsbeleid op te offer nie. Die ZAR moes tot elke prys van die see afgesny word.

Nog 'n diplomatieke neerlaag wat Kruger gely het, het gespruit uit die tarieweoorlog wat teen 1895 tussen die verskillende spoorweë ontstaan het. Die Kaapse Spoorweë het op een helfte van Johannesburg se goederevervoer aangedring, terwyl Kruger slegs een derde wou toestaan en die Delagoabaailyn met die res wou bevoordeel. 'n Konferensie om die saak te besleg, het misluk en as teenmaatreël het die Kaapkolonie die tariewe op sy spoorlyn aansienlik verlaag ten einde dit aanlokliker te maak.

In antwoord daarop het Kruger die tariewe tussen Vereeniging en Johannesburg so hoog gestel dat vervoer langs die spoorweg nie winsgewend sou wees nie. Die oplossing vir die Kaapkolonie was om die goedere by Viljoensdrift af te laai en per ossewa na Johannesburg te vervoer. Daarop het Kruger in September 1895 die driwwe in die Vaalrivier gesluit vir die vervoer van goedere uit die buiteland. Brittanje het op grond van die Londense Konvensie beswaar gemaak teen die sluiting van die driwwe en vir 'n rukkie het dit gelyk of die geskil op 'n oorlog sou afstuur.

Uiteindelik moes Kruger in November 1895 onder druk toegee en die driwwe is weer oopgestel. Sy optrede het veel gedoen om sy beeld in Johannesburg, die Kaapkolonie (ook by die Afrikaners) en Brittanje te skaad en het die samewerking tussen Cecil Rhodes en die Britse regering vergemaklik. Kruger moes ook baie kritiek verduur vanweë sy beleid om Nederlanders in hoë poste in die staatsdiens aan te stel. Weens 'n tekort aan opgeleide amptenare in die Transvalers se eie geledere het hy egter geen ander keuse gehad as om met sy sogenaamde Nederlander-beleid voort te gaan nie. Sy pogings om met behulp van Nederlandse leerkragte 'n universiteit in Pretoria te stig, het geen vrugte afgewerp nie.

Sy konsessiebeleid, veral die konsessie aan die NZASM, is deur die Uitlanders skerp veroordeel en het hom ook die kritiek van die Transvaalse opposisiegroep, gelei deur Piet Joubert, op die hals gehaal. In die presidentsverkiesing van 1893 het die Uitlanders steun aan Joubert verleen en heftige persoonlike aanvalle op Kruger in die pers gedoen. Kruger se hantering van die Uitlandervraagstuk het hom as persoon ongewild gemaak by die Uitlanders en hy moes by meer as een geleentheid beledigings in die openbaar verduur. Hulle het hom persoonlik verantwoordelik gehou vir die wetgewing wat ten opsigte van hulle uitgevaardig is. Kruger het die Uitlanderbevolking as onassimileerbaar beskou en reeds in 1889 begin met wetgewing waarvolgens uitlanders eers na 'n verblyftydperk van 14 jaar volle burgerregte kon verkry.

Net soos baie Transvalers het hulle hom daarvan beskuldig dat hy outokraties optree. Die beskuldiging was 'n belangrike wapen in die hande van die Britse imperialiste, wat met begerige oë na die Transvaalse goudvelde gekyk en die Uitlanders tot opstand aangehits het.

Die Jamesoninval (1895/96). wat bedoel was om Kruger en sy regering omver te werp, het die teenoorgestelde uitwerking gehad en aan hom groter prestige en gewildheid besorg as wat hy vroeër gehad het. Sy optrede tydens en na die inval, sy begenadiging van die ter dood veroordeelde leiers en die uitlewering van Jameson vir verhoor in Londen het van groot staatmanskap getuig en het selfs die bewondering van sy vyande afgedwing.

Sy gewildheid het toegeneem, nie net in Transvaal nie, maar ook in die Vrystaat en selfs in die Kaapkolonie. Die solidariteitsgevoel wat by Afrikaners oral in Suid-Afrika teenoor Britse imperialisme ontstaan het, het om die figuur van Kruger gesentreer. Die Jameson-inval en die Britse betrokkenheid daarby het Kruger tot die besef gebring dat die ZAR sy onafhanklikheid moontlik met die wapen sou moes verdedig. In die daaropvolgende paar jaar het hy daadwerklike maatreëls getref om die ZAR slaggereed te maak. Wapens is uit Frankryk en Duitsland ingevoer en forte is by Pretoria en Johannesburg opgerig. In hierdie beleid het hy die steun geniet van die Vrystaat, met wie die ZAR in 1898 'n aanvals- en verdedigingsverdrag gesluit het.

Kruger het ook sy eertydse staatsekretaris, dr. W.J. Leyds, as buitengewone gesant na Europa gestuur om daar vir die Republiek se saak steun te probeer werf. Aan die ander kant het die mislukte Jameson-inval daartoe bygedra dat die Britse imperialistiese aanslag op die ZAR verskerp is. Rhodes moes vanweë sy betrokkenheid by die inval sy politieke loopbaan laat vaar, maar sy ideaal is voortgesit deur die Britse minister van buitelandse sake, lord Joseph Chamberlain, en die nuwe Britse hoë kommissaris, lord Alfred Milner, wat in 1897 na Suid-Afrika gekom het. Milner het net soos sy voorgangers die Uitlandervraagstuk gebruik om hom in die ZAR se binnelandse aangeleenthede in te meng en het 'n veldtog gevoer teen wat hy as "Krugerisme" bestempel het.

Die "outokratiese" beeld van Kruger wat aan die Uitlanders en die buiteland voorgehou is, het verder veld gewen as gevolg van die stryd tussen Kruger en die Hooggeregshof van die ZAR in 1897. Hoofregter J.G. Kotze, wat in die verkiesing van 1893 Kruger se opponent was, het in Januarie 1897 in 'n hofbeslissing sekere wette aan die grondwet getoets en hulle ongeldig verklaar. Sy eis dat die Hooggeregshof die reg moes hê om die Volksraad se wetgewing te toets, is deur Kruger verwerp en beantwoord met wetgewing wat die Staatspresident daartoe in staat gestel het om regters wat die Volksraad se wette bevraagteken, te ontslaan.

Die geskil is eers in Februarie 1898 beëindig toe Kotze deur Kruger ontslaan is. Gerugsteun deur die Tweede Uitlanderbeweging, wat in 1898 onder leiding van die South African League op dreef gekom het, het Milner met 'n volskaalse beswadderingsveldtog teen Kruger begin, veral nadat Kruger met ʼn oorweldigende meerderheid as president herkies is. Hy het by Chamberlain op Britse inmenging aangedring. Intussen het Kruger in 'n toespraak op Heidelberg homself bereid verklaar om die verblyftydperk vir stemregkwalifikasie van 14 tot 9 jaar te verminder. Die Uitlanders het egter nog steeds op 5 jaar aangedring en die onderhandelinge wat Kruger op eie inisiatief aangeknoop het, het misluk.

Met pres. Steyn van die Vrystaat as bemiddelaar het Kruger en Milner mekaar in Mei/Junie 1899 in Bloemfontein ontmoet om die stemregkwessie te bespreek. Kruger was bereid om die verblyftydperk op 7 jaar vas te stel, maar Milner het steeds op 5 jaar aangedring. Vir Kruger sowel as Steyn was dit duidelik dat Milner steeds net met groter eise voor die dag sou kom en nuwe geskilpunte sou soek. Die dooie punt waarop die konferensie uitgeloop het, het hulle daarvan oortuig dat Brittanje op oorlog afstuur en net genoeg tyd wou wen om Britse troepe in Suid-Afrika te land.

Teen die tyd wat hy bereid was om 'n kompromis te maak, was die Tweede Vryheidsoorlog onvermydelik. Hoewel hy baie matig was in sy behandeling van die Jameson-invallers, wat hy vir verhoor aan Brittanje oorhandig het, en die Reformers, waarvan hy die vonnisse opgehef het tot boetes en verbanning, kon hy nie langer die posisie die hoof bied nie. In 1898 is hy met 'n groot meerderheid herkies. Die Tweede Vryheidsoorlog breek in Oktober 1899 uit.

Omdat hy teen hierdie tyd reeds ouer as 74 jaar was, sy gesondheid swak was, en hy nie meer self in die veld kon gaan nie, het hy verskeie besoeke aan die kommando's gebring en in Pretoria aangebly tot 29 Mei 1900, 'n paar dae voordat dit deur die Britte beset is. Op advies van die Staatsprokureur, J.C. Smuts, en die Staatsekretaris, F.W. Reitz, het Kruger aan die einde van September 1899 besluit om 'n ultimatum aan Brittanje te rig voordat verdere Britse troepe in Suid-Afrika opdaag.

(Brittanje het self in September al 'n ultimatum gereed gehad, maar wou eers sy militêre mag in Suid-Afrika versterk voordat hy dit aan die ZAR oorhandig.) Die ZAR se ultimatum is, met Steyn se goedkeuring, op 9 Oktober 1899 aan die Britse gesant in Pretoria oorhandig en op 11 Oktober het die oorlog teen Brittanje begin. In die eerste maande van die oorlog het Kruger 'n groot aandeel in die beplanning van strategie gehad. Hy was voortdurend in telegrafiese verbinding met Steyn en die Boeremagte. Vroeg in 1900 het hy self die Natalse en Vrystaatse front besoek. Op 7 Mei 1900 het hy die Volksraad vir die laaste keer toegespreek en op 29 Mei moes hy Pretoria voor die oprukkende leër van lord Roberts verlaat. Hy het per trein met die Delagoabaaispoorlyn na Machadodorp uitgewyk. Sy vrou het agtergebly in Pretoria, waar sy later op 20 Julie 1901 oorlede is. In Augustus 1900 het die oorlog reeds in 'n guerrillastryd ontaard. Omdat Kruger te oud en sieklik was om soos Steyn saam met die burgers in die veld te vertoef, is daar besluit dat hy via Lourenco Marques (die huidige Maputo) na Europa moes gaan om daar steun vir die twee republieke te probeer werf. Op 11 September 1900 het hy die grens by Komatipoort oorgesteek, en hoewel hy vriendelik ontvang is deur die Portugese goewerneur, was hy as 't ware 'n gevangene in die goewerneur se huis totdat hy op 19 Oktober op die Nederlandse skip De Gelderland na Europa vertrek het.

Kruger se gedenkdiens by die NG kerk Pretoria, 16 Desember 1904.

Op 19 Oktober 1900 vertrek hy met die oorlogskip Gelderland wat deur koningin Wilhelmina na Lourenco Marques gestuur is, na Europa. Hy gaan eers na Frankryk, daarna die Nederlande waar hy tot die einde van die oorlog bly en sy bes doen om hulp vir die Boererepublieke te kry. Daar begin hy ook sy herinneringe dikteer aan P.G.W. Grobler en Manie Bredell, wat later met sy kleindogter Nettie Eloff sou trou. Hy verhuis na Clarens, 'n stadsdeel van Montreux, Switserland waar hy op 10 Julie 1904 oorlede is. Ingevolge die wens van pres. Kruger wou hy in Suid-Afrika begrawe word. Sy gebalsemde liggaam kom per Nederlandse skip, die Batavia VI, in Suid-Afrika aan.[1] Hy is op 16 Desember 1904 in die Ou Begraafplaas in Pretoria begrawe.

Op 22 November het Kruger 'n oorweldigende ontvangs by Marseille geniet. Hy is oral in Frankryk deur die publiek toegejuig en deur die Franse president, Emile Loubet, amptelik onthaal. Vanweë die politieke situasie in Europa was Frankryk egter nie bereid om enige hulp aan die 2 Suid-Afrikaanse republieke te verleen nie. Duitsland was ook nie geneë om hom Britse gramskap op die hals te haal nie en terwyl hy reeds na Berlyn op pad was, het Kruger ʼn boodskap ontvang dat die keiser hom nie te woord kon staan nie.

Hy het deur België na Nederland gereis, waar hy eers in Den Haag mediese behandeling ontvang het voordat hy hom in die Hotel des Pays Bas in Hilversum gevestig het, waar hy die tyding van sy vrou se dood ontvang het. In Desember 1901 het hy 'n huis in Utrecht betrek, waar hy die nuus van die Vrede van Vereeniging ontvang het en waar genls. Louis Botha, Koos de la Rey en Christiaan de Wet hom in 1902 besoek het. In die winter van 1902/03 het hy na die warmer klimaat van die Franse Riviera verhuis en in Menton gewoon, totdat hy in Mei 1903 na Hilversum teruggekeer het.

Daarna het hy weer in dieselfde huis in Menton gewoon, totdat hy in Mei 1904 op aanbeveling van sy lyfarts na Switserland verhuis het. In die Villa des Prierrers in Clarens, naby Montreux aan die meer van Genève, het hy op 29 Junie 1904 sy beroemde Laaste Boodskap onderteken. In die vroeë oggendure van 14 Julie 1904 is hy aan longontsteking en verkalking van die are oorlede. Tydens sy ballingskap was Kruger vergesel van enkele familielede, onder wie sy oudste dogter en haar man, mnr. F.C. Eloff. Sy stoflike oorskot is aan die einde van 1904 deur die Nederlandse skip De Batavier VI vanuit Rotterdam vervoer na Kaapstad, waar dit in die Sinodesaal van die Hugenotegebou en in die Groote Kerk in staatsie gelê het.

Die begrafnis het op 16 Desember 1904 in Pretoria plaasgevind. Hy is in die kerkhof in Kerkstraat-Wes (in die teenswoordige Heldeakker) begrawe, slegs 'n klein entjie van die huis waar hy gewoon het. Kruger se Gedenkschriften, wat hy aan sy sekretarisse H.C. Bredell en P.G.W. Grobler gedikteer het, is deur F. Rompel geredigeer en in 1902 in Nederlands gepubliseer. Onmiddellik daarna is dit in Engels, Frans, Duits, Portugees en Noors vertaal. Die Afrikaanse weergawe het in 1947 verskyn.

Die Krugerstandbeeld op Kerkplein in Pretoria.

Die Nasionale Krugerwildtuin en Krugersdorp is na hom genoem, sowel as die Krugerrandmuntstuk. 'n Standbeeld van hom staan op Kerkplein in Pretoria en 'n borsbeeld merk die Krugerhek van die Krugerwildtuin. Talle strate in Suid-Afrika, 53 strate in Nederland en 6 in Vlaandere (5 in Antwerpen en een in Blankenberge) is na hom genoem.

• Paul Kruger-beelde, standbeelde van Paul Kruger
• Krugersdorp, stad na hom genoem.
• Krugerdag, voormalige openbare vakansiedag na hom genoem.
• Krugerwildtuin, nasionale park na hom genoem.
• Krugerrand, 'n Suid-Afrikaanse goudmuntstuk na hom genoem.
• Ohm Krüger (Engels: Uncle Krüger), 'n Duitse biografiese film uit 1941.

• Hulde aan S.J.P. Kruger. Spesiale uitgawe. Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 33, nr. 4, Oktober 1984
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409575 band
• Rosenthal, Eric (red.). Ensiklopedie van Suidelike Afrika. Londen en New York: Frederick Warne & Kie Bpk.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Paul Kruger.

• Kort biografie op die Nasionale Krugerwildtuin webwerf Geargiveer 5 Februarie 2007 op Wayback Machine
• Kort biografie op die Krugerhuis Museum skakel van die Ditsong webwerf

'n Herdruk van Paul Kruger se Biografie is in 2009 deur die Pro-Afrikaanse Aksiegroep gepubliseer.

• Paul Kruger – 'n biografie^{[dooie skakel]}