Patent
'n Patent is 'n stel uitsluitlike regte wat deur die staat aan 'n persoon toegeken word vir 'n vaste tydperk in ruil vir die beheerde, openbare bekendmaking van sekere besonderhede van 'n toestel, tegniek, proses of samestelling van materiale (wat as 'n uitvinding bekend staan) wat nuut is, innoverend en nie voor-die-hand-liggend is nie en bruikbaar is of nywerheidstoepassings het.
Die uitsluitlike regte wat aan die patenthouer gegee word is die reg om ander te verhoed om die patent waarop aanspraak gemaak word te maak, gebruik, te verkoop, aanbiedinge tot die verkoop daarvan te maak of dit in te voer. Die regte wat aan die patenthouer toegeken word sluit nie noodwendig die reg in om die uitvinding self te maak, te verkoop of te gebruik nie. Die patenthouer mag byvoorbeeld eers aan ander wette en regulasies voldoen alvorens hy kan gebruik maak van die uitvinding. 'n Farmaseutiese maatskappy mag byvoorbeeld 'n patent op 'n nuwe medikasie verkry maar sal dit nie aan die mark kan bekend stel sonder die nodige wetlike toestemming soos deur 'n betrokke land se wette voorgeskryf word nie. 'n Uitvinder kan ook byvoorbeeld moontlik 'n patent verkry vir 'n verbetering tot 'n spesifieke soort laser, maar nie die nuwe ontwerp kan verkoop of vervaardig sonder 'n lisensie (toestemming) van die eienaar van 'n vroeëre breër patent wat alle lasers van die soort dek nie.
Die term "patent" vind sy oorsprong in die Latynse woord patere wat beteken om te "oop te maak" (d.w.s. openbaar te maak).
Ekonomiese grondrede
Daar bestaan drie hoofregverdiginge vir die toekenning van patente. Eerstens, ooreenkomstig die oorspronklike definisie van die term "patent", word daar geredeneer dat patente die openbaarmaking van innovasies bevorder en aanmoedig en sodoende in die openbare belang is. As uitvinders nie die wetlike beskerming van patente geniet het nie, sou hul moontlik verkies het om hul uitvindings geheim te hou. Die toekenning van patente maak die besonderhede van nuwe tegnologie aan die publiek beskikbaar sodat dit uitgebuit kan word deur enigeen nadat die patent se beskermingstydperk verstryk het of vir verdere verbetering deur uitvinders (wat hierdie verbeteringe op hulle beurt kan patenteer). Verder verseker die openbare rekord dat die patenthouer se idee nie aan die mensdom verlore gaan wanneer die patent se termyn verstryk nie.
Tweedens word daar algemeen geglo dat patente mense aanspoor tot ekonomies doeltreffende navorsing en ontwikkeling (N&O). Baie groot moderne korporasies het jaarlikse begrotings van honderde- of selfs biljoene Rande. Sonder patentbeskerming sou die spandering op N&O betekenisvol minder gewees het of dalk selfs glad nie eers bestaan het nie, wat die moontlikhede vir tegnologiese vooruitgang of -deurbrake ernstig sou kortwiek. Korporasies sou minder geneë wees om geld op N&O te spandeer as derde party vry sou wees om enige gevolglike ontwikkelinge uit te buit. Hierdie tweede regverdiging is nou verwant aan die basiese beginsels wat die grondslag vorm van eiendomsreg (waarom 'n huis bou as iemand anders vry is om daar in te trek?).
Derdens glo baie dat patentregte ander maatskappye of indiwidue aanspoor om alternatiewe te ontwikkel om gepatenteerde uitvindings te omseil en sodoende word nuwe alternatiewe tegnologieë ontwikkel wat anders nooit ontwikkel sou word nie.
Kritiek
Daar is egter argumente wat patentregte teenstaan. Die toeken van 'n patent gee aan die patenteienaar 'n "negatiewe reg" omdat hy of sy ander mededingers wettig kan verhoed om die uitvinding te gebruik, selfs al het die mededinger dieselfde uitvinding onafhanklik ontwikkel. Sommige mense glo dat die aansporing wat patente bied nie noodsaaklik is vir die skep van nuwe uitvindings nie en dat die aansporings wat die markkragte bied meer as voldoende is. In die geskiedenis is daar vele voorbeelde waar patente deur heersers aan partye toegeken het wat nie vir uitvindings verantwoordelik was nie met die uitsluitlike doel om voordeel daaruit te trek. Ander glo dat patente mededinging onderdruk en lei tot hoër pryse, laer kwaliteit en tekorte.
Die geskiedenis leer dat lande met doeltreffende patentstelsels 'n groter ekonomiese groei en tegnologiese vorderinge beleef het as lande waar intellektuele eiendom nie deur die wet beskerm word nie. Daar is egter verskille ten opsigte van spesifieke nywerhede. Die kleurstofnywerheid in Brittanje waar patentbeskerming van krag was het byvoorbeeld in die middel van die 19de eeu geweifel terwyl dit in Duitsland gefloreer het ten spyte van die afwesigheid van sulke wetlike beskerming.
'n Meer subtiele probleem met patentregte is deur die regsgeleerdes Professors Michael Heller en Rebecca Eisenberg voorgestel in 'n artikel wat hulle in 1998 in die tydskrif Science geskryf het. Die professore het gepostuleer dat nuttige uitvindings wat op vroeëre gepatenteerde uitvindings bou ontmoedig kan word deur die hoë transaksiekostes voortvloeiend uit die onderhandelinge met sulke patenthouers. Volgens Heller en Eisenberg, kan intellektuele eiendomsregte so breedweg gefragmenteerd raak dat niemand dit effektief kan benut nie. As 'n moontlike voorbeeld identifiseer die professore terapeutiese proteïene en genetiese diagnostiese toetse wat verskeie gepatenteerde geenfragmente vereis. Om dit met tradisionele eiendomsreg te vergelyk kom dit daarop neer dat ses verskillende partye byvoorbeeld 'n huis se twee slaapkamers, sy sitkamer, kombuis, eetkamer en badkamers besit — die nut van die huis sou dus vermors wees tensy die partye 'n ooreenkoms kan bereik waar óf elkeen toegelaat word om die ander se area in die huis te kan gebruik óf dat een van die partye die eienaarskap van die huis in sy geheel oorneem.
Omdat dit baie moeilik is om die voordele en nadele van patentregte te balanseer is daar 'n voortdurende debat oor die mate waartoe patentregte toegestaan behoort te word. Hierdie omstredenheid kan gesien word in die verskillende maniere waarop verskillende regsgebiede besluit om patente toe te ken. Die afgelope tyd kan 'n wêreldwye aanvaarding en aanvulling tot die bestek van patentregte waargeneem word, soos blyk uit die WHO se Ooreenkoms oor die Handelsverwante Aspekte van Intellektuele Eiendomsregte.
'n Interessante nagevolg van die moderne gebruik van patentregte is dat die klein uitvinder sy monopolie status kan gebruik om 'n lisensiehouer te word. Dit laat die uitvinder toe om kapitaal vinnig te versamel deur die uitvinding te lisensieer en kan dit moontlik maak vir innovering om vinnig plaas te vind aangesien hy/sy kan kies om nie self die vervaardiging vir die uitvinding te bestuur nie. Hy kan dus sy tyd en energie spandeer op suiwer innoverende aktiwiteite en ander toelaat om op die vervaardigbaarheid daarvan te konsentreer.
Wetlike implementering
'n Moderne patent verskaf die reg om ander uit te sluit van die maak, gebruik, verkoop, aanbied vir verkoop of die invoer van die gepatenteerde uitvinding. Oor die algemeen kan patente slegs afgedwing word deur burgerlike regsgedinge. Lisensie-ooreenkomste rondom patente is uiteraard kontrakte waarin die eienaar van die patent (lisensieverskaffer) toestem dat die lisensiehouer van die uitvinding gebruik kan maak sonder dat 'n regsgeding teen hom aanhangig gemaak word deur die eienaar vir inbreuk op sy patenteregte. Party regerings behou die reg voor om patente op te skort of te kanselleer soos hulle goed dink.
'n Patentaansoek vir 'n nutspatent in die Verenigde State (teenoor 'n ontwerp-patent), moet na behore beskryf hoe 'n uitvinding gemaak en gebruik word en moet ook die aanspraak beskryf op so 'n wyse dat die besonderhede van die uitvinding uitgewys word en die bestek van die onderwerp waarvoor eksklusiewe regte gevra word definieer. Die eksklusiewe regte word dan beperk tot die bestek soos in die patentaansoek uiteengesit is. Patentaansprake neem tipies die vorm aan van 'n lang selfstandige naamwoordfrase, bv:
- "'n Toestel vir die vang van muise, wat bestaan uit 'n basisdeel vir die plasing op 'n plat oppervlak, 'n veertoestel...."
- "'n Chemikalieë vir die skoonmaak van vensters, bestaande uit ongeveer 10–15% ammoniak, ..."
- "'n Metode vir die berekening van toekomstige lewensverwagting, wat die insameling van persoonlike data X, Y, Z, behels ..."
Elke woord in 'n aanspraak word beskou as 'n "element" of "beperking" van die aanspraak. Ten einde iemand in die hof te kan uitsluit van die gebruik van die gepatenteerde uitvindsel, moet die patenthouer aan die hof bewys dat dit wat die ander persoon gebruik by die bestek van ten minste een van die aansprake in die patent val.
Om hierdie rede is dit meer betekenisvol om 'n patentaanspraak te verkry wat die absolute minimum stel beperkinge insluit wat die nuwe uitvinding onderskei van dit wat voorafgegaan het. Die ander kant van die saak is dat hoe minder beperkinge op die aanspraak aangedui is, hoe waarskynliker gaan dit wees dat die aanspraak as 'n voor-die-hand-liggende uitbreiding van die voorafbestaande kennis vertolk gaan word en daarom tydens die patentoorsig of op 'n latere tydstip as ongeldig verwerp gaan word.
Die reg tot uitsluiting—'n voorbeeld
As 'n uitvinder 'n bestaande gepatenteerde ontwerp vir 'n muisval neem en 'n nuwe eienskap daarby voeg om 'n verbeterde muisval te skep en 'n patent op die verbetering verkry, kan hy of sy slegs die verbeterde muisval wettiglik vervaardig met toestemming van die oorspronklike patenthouer, met die aanname dat daardie oorspronklike patent nog geldig is.
Aan die ander kant, kan die eienaar van die verbeterde muisval die oorspronklike patenthouer verhoed om van die verbetering gebruik te maak. In hierdie geval gaan patenteienaars dikwels kruislisensiëringooreenkomste aan.
Geen reg tot gebruik
'n Kwessie wat dikwels verkeerd verstaan word is dat 'n patent 'n reg aan die patenthouer verleen om die beskermde uitvinding te gebruik nie (ten minste nie outomaties nie). Daar kan byvoorbeeld een of meer voorafgaande patenthindernisse bestaan wat die gebruik daarvan verhoed (Dit is dikwels die geval, waar 'n nuwe uitvinding 'n verbetering is van 'n bestaande breër gedefinieerde gepatenteerde tegnologie). 'n Patent kan dus as 'n negatiewe reg gesien word wat die eienaar kan gebruik om te verhoed dat mededingers 'n betrokke uitvinding gebruik, maar nie noodwendig die reg verleen om die patent self te gebruik nie.
Regeringswette
Alhoewel patente uit hul aard gebiedsgebonde is, bestaan daar tans verskeie betekenisvolle internasionale verdrae wat van die belangrike aspekte van patentereg bepaal.
Die belangrikste hiervan is die Wêreldhandelsorganisasie se TRIP Ooreenkoms, waaraan bykans alle lande deelneem. Die Verenigde State, die lande van die Europese Unie en Japan is lede van al die belangrikste ooreenkomste. Dit het daartoe aanleiding gegee dat patentereg wêreldwyd geharmoniseer is, veral in die laaste dekade van die 20ste eeu tot op hede.
Ten spyte van hierdie harmonisering is die patentereg in die V.S.A steeds in baie opsigte uniek in verskeie belangrike opsigte. Die grootste verskil is dat, as twee mense aansoek doen vir dieselfde uitvinding, ken die V.S.A se stelsel dit toe aan die eerste om uit te vind, terwyl in die res van die wêreld dit toegeken word aan die eerste aansoeker. 'n Ander unieke aspek van die V.S.A se patentereg is dat 'n uitvinder 'n een jaar grasieperiode het na verkoop of publikasie van die uitvinding om 'n aansoek om 'n patent in te dien, terwyl patenteregte in die meeste ander lande verloor word as 'n aansoek nie op lêer is ten tye van die eerste openbaarmaking, publikasie of verkoop van die uitvinding nie.
Soos hierbo genoem het patente 'n gebiedsgebonde aard. Dus om patente in verskeie lande te verkry is dit nodig om in elke land of streek waar 'n patent verlang word aansoek te doen. Die Patentsamewerkingsooreenkoms laat aansoekers egter toe om aanvanklik 'n enkele internasionale aansoek in te dien, wat dan later in afsonderlike lande en streke ingedien kan word. Op soortgelyke wyse is daar in Europa, 'n enkele patentaansoekprosedure wat beskikbaar is deur die Europese patentekantoor. 'n Suksesvolle aansoek vir 'n Europese patent lei tot 'n groep nasionaal afdwingbare patente (soveel as 36) eerder as 'n enkele patent wat dwarsoor Europa geldig is. So 'n Europawye patent of Gemeenskapspatent word al sedert die 1970's in die Europese Unie bespreek maar geen vordering is nog in die verband gemaak nie.
Baie internasionale verdrae is ontwerp om 'n mate van erkenning aan aansoekdatums te verleen vir aansoeke wat in ander lande ingedien is. In hierdie verband is die belangrikste verdrag die Parys Konvensie wat terugdateer tot 1883.
Tipies word uitvinders een jaar (die prioriteitsjaar) vanaf die indien van 'n aansoek in 'n eerste land toegestaan om die aansoek in ander lande in te dien.
Aansoekproses
'n Patentaansoek word gewoonlik voorberei deur 'n professionele agent, wat as 'n patenteprokureur bekend staan, wat dan die aansoek by die patentekantoor indien.
Die persoon wat om die patent aansoek doen hoef nie noodwendig die uitvinder te wees wat die uitvinding geskep op uitgedink het nie. In die Verenigde State moet 'n patent egter onder die naam van die uitvinder of uitvinders ingedien word, al kan die aansoek aan 'n ander party toegewys word soos byvoorbeeld die werkgewer van die uitvinder. By die patentekantoor sal 'n ondersoeker die uitvinding se patenteerbaarheid oorweeg en of dit andersins voldoen aan die vereistes vir 'n toekenning.
Sommige lande het nie 'n formele oorsigproses vir patentaansoeke nie terwyl ander die gevolgtrekkings van ander patentekantore aanvaar. Kleiner lande soos België en Nederland staan 'n patent bykans outomaties toe met minimale ondersoeke. In teenstelling daarmee stel die Verenigde State se kantoor vir Patente en Handelsmerke, die Japannese Patentekantoor en die Europese Patentekantoor streng vereistes.
Die aansoekproses behels tipies:
- Die indien van 'n aansoek deur die uitvinder of aansoeker.
- Die formalisering van die aansoek (handtekeninge van die uitvinder of aansoeker), dikwels op dieselfde tyd as die indiening van die aansoek.
- Die opstel van 'n verslag deur die patentekantoor wat die voorgaande vakstand uiteensit.
- Publikasie na 18 maande vanaf die vroegste aansoekdatum.
- 'n Oorsig deur die ondersoeker, insluitend enige kommunikasie met die aansoeker om die aanspraak se taal te wysig indien nodig.
- Die toeken van die patent (indien voldoen het aan patenteerbaarheidsvereistes) en publikasie van die toegekende patent.
- 'n Beswaartydperk waartydens enigeen (bv. ander maatskappye) die toekenning van die patent kan teenstaan. Dit is nie van toepassing in die V.S.A nie, waar ander prosedures naamlik die heruitreiking en herondersoekprosedures geld. In sommige lande kan beswaar aangeteken word voor die toekenning van 'n patent.
Die oorsigproses kan die volgende behels:
- Bevestiging dat die aansprake patenteerbare materiaal is.
- Verseker dat die patent slegs op een uitvinding van toepassing is.
- Formaliteite soos om te verseker dat al die tekeninge, beskrywings en aansprake aan al die formele vereistes voldoen.
- Bevestiging van die nutswaarde of nywerheidstoepaslikheid.
- Bevestiging an die nuutheid.
- Bevestiging dat die patent 'n vindingryke stap is en nie vanselfsprekend is nie.
Patenteerbare materiaal
Die standaard vir watter soort materiaal patenteerbaar is, is in die meeste lande 'n mensgemaakte uitvinding wat nuut, nuttig en nie voor die hand liggend is nie. Sommige lande sluit spesifieke kategorieë uitvindings uit. Onder die Europese Konvensie op Patente is sagteware byvoorbeeld nie patenteerbaar nie. Bykans alle lande verbied patente op wiskundige vergelykings, abstrakte idees, wette van die natuur ensovoorts.
Volgens die V.S.A se wette word 'n uitvinding as nuttig geag as dit ten tyde van die aansoek in staat is om 'n bespeurbare voordeel te lewer (aan 'n persoon wat 'n gewone vaardigheid het in die vak wat die uitvinding dek). Die voordeel moet spesifiek, betekenisvol en prakties wees.
Algemeen gesproke is daar drie breër kategorieë patenteerbare materiale: prosesse, masjiene en gereedskap of middele vir vervaardiging en gebruik.
'n Proses kan 'n metode wees om iets te maak, 'n metode om iets te gebruik, of 'n metode om iets te doen. Prosesse sluit in besigheidsmetodes, sagteware, mediese tegnieke, sportstegnieke ensovoorts. Masjiene sluit in toestelle en apparate. Gereedskap of middele vervaardiging sluit in meganiese toestelle, elektriese/elektroniese toestelle en samestellings van stowwe soos chemikalieë, masjiene, DNS en RNS.
Die patenteerbaarheid van sagteware (en besigheidsmetodes) is wêreldwyd 'n omstrede kwessie. Gevallereg in die Verenigde State laat patente toe vir sagteware en besigheidsmetodes. Rekenaarprogramme is egter nie op sigself patenteerbaar in Europa nie al bestaan daar wel uitvindings wat sagteware gebruik wat gepatenteer is.
Patente wat verband hou met natuurlike verbindings (bv. stowwe wat in die reënwoud gevind word) asook medisynes, mediese behandelingstegnieke en genetiese reekse is ook omstrede. Daar bestaan betekenisvolle verskille en teenstrydighede in die hantering van hierdie onderwerpe. In die V.S.A kan byvoorbeeld 'n patent vir snykundige metodes verkry word maar 'n mediese praktisyn mag nie verhoed word om die snykundige metode te gebruik nie.
Nuutheid
Nuutheid hou verband met of iets voorheen bestaan het voor die uitvinding deur die aansoeker gemaak is of geopenbaar is aan die publiek voor die aansoekdatum. Die V.S.A en Kanada laat 'n een jaar grasieperiode na openbaarmaking toe vir 'n aansoek om ingedien te word maar die meeste ander lande laat geen grasieperiode toe nie.
'n Uitvinding is nie nuut as daar 'n bestaande toestel is of 'n toestel of proses wat reeds aan die publiek openbaar gemaak is nie wat reeds al die elemente van 'n aanspraak bevat nie. Die identifisering van so 'n vakstand deur die ondersoeker van die patent word verrig deur 'n literatuurondersoek (tegniese joernale, gepubliseerde patentaansoeke en toegekende patente en so meer) wat die besondere patent se aansoekdatum voorafgaan.
Vindingryke stap en nie-vanselfsprekendheid
Selfs al is 'n aansoeker se aanspraak op 'n uitvinding nuut, kan 'n patent steeds van die hand gewys word as die onderwerpmateriaal voor die hand liggend of vanselfsprekend is vir iemand wat vaardig is in die vakgebied van die uitvinding. Die rede vir die verbied van patente op vanselfsprekende tegnologieë is om te verhoed dat mense uitsluitlike regte kan verkry op iets wat eintlik reeds openbare eiendom is, selfs as die dokumentasie wat ooreenstem met die aansoeker se beskrywing nie reeds bestaan nie.
Die standaard vir vanselfsprekendheid en die toepassing daarvan is 'n meer subjektiewe en omstrede kwessie as dié van nuutheid. As die vereistes baie streng is, is bykans niks patenteerbaar nie of as dit te los is kan allerhande soorte onbenullige uitvindings patente ontvang.
Geldigheidstermyn van 'n patent
Die maksimum moontlike termyn van 'n toegekende patent (met die aanname dat die vereiste jaarlikse hernuwingsfooie betaal word) is normaalweg om en by 20 jaar vanaf die aansoekdatum. Die TRIPS ooreenkoms vereis dat lidstate van die Wêreldhandelsorganisasie ten minste 'n soortgelyke termyn moet toestaan onder normale omstandighede. Verder is daar ook soms 'n ander vorm van beskerming in sommige lande beskikbaar soos byvoorbeeld in die Europese Unie kan 'n aanvullende beskermingsertifikaat verkry word vir medisinale- en plantbeskermingsprodukte waar 'n lang vertragingsperiode kan voorkom as gevolg van burokratiese rompslomp.
In baie lande kom daar verskillende patentekategorieë voor en is die 20 jaar geldigheidstermyn dikwels net van toepassing op nutspatente en nie op ontwerpspatente nie. In die V.S.A is patente op die ornamentele vorm van voorwerpe byvoorbeeld slegs geldig vir 14 jaar vanaf die aansoekdatum.
Daar is verder 'n groep mense wat glo dat enige vorm van intellektuele eiendom, insluitend patente, meer skade doen as wat dit voordele inhou en van hulle noem hulself info-anargiste.
Geskiedenis van patente
Al is daar moontlike bewyse dat 'n stelsel soortgelyk aan patente tussen die antieke Griekse stede bestaan het, het die moderne begrip van patente in Italië ontstaan.
Die eerste patentewet was 'n Venisiese Verordening van 1474 waar die Republiek van Venesië 'n dekreet uitgevaardig het waarvolgens nuwe en vindingryke toestelle wanneer dit in gebruik geneem word slegs beskerming teen nabootsers kon ontvang indien dit aan die owerhede bekend gemaak is. Engeland het gevolg met die wet op Monopolieë van 1623 onder Koning James die Eerste. Voor die tyd het die koning 'n ope brief (letters patent) uitgegee wat aan 'n persoon 'n monopolie gegee het om sekere goedere te verskaf of te vervaardig. Die eerste hiervan is deur Henry die Sesde van Engeland in 1449 uitgevaardig aan 'n Vlaamse man wat aan hom die 'n monopolie verskaf het op die vervaardiging van brandskilderglas.
Dit het 'n lang tradisie deur die Engelse monargie tot stand gebring waar sulke briewe aan gunsteling persone uitgereik is (of aan mense wat bereid was om vir sulke briewe te betaal). Dit is toenemend misbruik en het die monargie dikwels patentbriewe vir allerhande algemene goedere uitgereik (selfs sout onder andere). Hierdie mag is later so misbruik dat die howe beperkings begin instel het op die omstandighede vir die uitreiking van sulke briewe. Na 'n publieke oproer is Koning James die Eerste gedwing om alle bestaande monopolieë te herroep en het toe verklaar dat alle toekomstige briewe van die aard slegs vir nuwe uitvindings uitgereik sou word. Dit is toe in die Wet op Monopolieë ingesluit waar die parlement die koningshuis se mag uitdruklik beperk het tot die uitreiking van patentbriewe vir uitvinders of bekendstellers van nuwe uitvindings vir 'n vasgestelde aantal jare.
Eksterne skakels
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Patents. |
Patentekantore, Webwerwe en ander streeksinligting
- IP Australia sluit die kantore vir Patente, Ontwerpe en Handelsmerke in
- Die V.S.A se kantoor vir Patente en Handelsmerke
- Kanadese kantoor vir Intellektuele Eiendom
