Panamakanaal

Die Panamakanaal (Spaans: Canal de Panamá) is 'n mensgemaakte kanaal van 81,6 km lank wat deur die Ismus van Panama sny en die Atlantiese en Stille Oseane in Sentraal-Amerika verbind. Dit is een van twee mees strategiese kunsmatige waterweë ter wêreld (die ander een is die Suezkanaal). As gevolg van Panama se S-vorm lê die Atlantiese Oseaan wes van die kanaal en die Stille Oseaan oos daarvan, die omgekeerde van die gebruiklike oriëntasie van hierdie oseane tot land in die Amerikas. Panama se hoofstad, Panama-stad, is net oos van die kanaal se suidelike ingang geleë. Aan die noordelike einde in die Karibiese See is Colón geleë.

'n Kaart van die Panamakanaal

'n Nasa-satellietbeeld van die Panamakanaal

Reeds in die sestiende eeu is daar al gespekuleer oor die bou van die kanaal, maar dit is eers 400 jaar later voltooi toe die kanaal geopen is op 15 Augustus 1914. Weens die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog is die openingseremonie eers in 1920 gehou. Sedertdien word die kanaal deur ongeveer 12 000 skepe per jaar gebruik. Dit neem 'n skip sowat nege tot elf ure om van een punt na die ander te vaar en sedert die kanaal geopen is, het ongeveer 800 000 skepe die kanaal gebruik. Tussen 2007 en 2016 is die kanaal uitgebrei.

Dit is 13.1 m diep en het 'n breedte van 305 m aan die oppervlak en tussen 91,4 en 200 m op die bodem. Voordat die kanaal gebou is, moes skepe wat tussen die Oos- en die Weskus van die VSA gevaar het, ’n ompad van tot 8 000 seemyl na Kaap Hoorn aan die suidpunt van Suid-Amerika volg.

Seereise tussen een van die Noord-Amerikaanse kuste na die teenoorgestelde kant van Suid-Amerika asook tussen Europa en Oos-Asië of Australië is vanweë die nuwe roete met onderskeidelik tot 3 500 en 2 000 seemyl verkort. Die idee om 'n kanaal oor die landengte van Panama te bou, is reeds in die 16e eeu deur Spanje geopper. Die VSA het in 1846 ’n ooreenkoms met die destydse Nieu-Granada (teenswoordig Colombia) wat in die stadium beheer oor Panama uitgeoefen het, aangegaan vir die bou van 'n kanaal. Die eerste daadwerklike pogings om 'n kanaal te bou, is egter eers in 1881 deur die Fransman Ferdinand de Lesseps, wat ook die Suezkanaal gebou het, aangewend.

Sy maatskappy, Compagnie Universel le du Canal Interoceanique de Panama, het agt jaar later bankrot gespeel weens onder meer siektes (duisende werkers het aan malaria gesterf), ’n geldtekort en korrupsie wat tot op Franse regeringsvlak uitgekring het (die Panamaskandaal). Ingevolge die Hay- Bunau-Varilla-verdrag, wat op 18 November 1903 tussen Panama en die VSA gesluit is, het die VSA die reg verkry om die kanaal te bou. Die bouwerk, onder leiding van die Amerikaner kol. G.W. Goedhals, het in 1904 begin nadat die siektes onder beheer gebring en die moerasse drooggelê is. Hoewel die kanaal eers in 1920 amptelik geopen is, het die eerste skip reeds op 15 Augustus 1914 deur die kanaal gevaar.

Die Panamakanaal strek van Cristobal in die Karibiese See (Atlantiese terminus) tot by Balboa aan die Stille Oseaan. Dit sou aanvanklik sonder sluise gebou gewees het, maar 3 sluiskomplekse (6 sluise), naamlik die Gatún-, die Pedro Miguel- en die Mirafloressluis, is uiteindelik aangelê. Hulle is elk 304 m lank en 33,5 m breed, met 'n drempeldiepte van 12 m. Uit die Karibiese See loop die kanaal vir 11,2 km deur die Baai van Limon tot by die Gatúnsluis, waar skepe 26 m na en van die mensgemaakte Gatúnmeer laat sak of gelig word. Van daar af loop die kanaal vir 38,4 km deur die meer tot by Gamboa, waar dit by die Gaillard Cut-gedeelte ('n deurgrawing van 12,8 km lank en 154 m breed in ’n heuwelrug) aansluit.

Laasgenoemde vorm die waterskeiding in die landengte en kronkel tot by die Pedro Miguel-sluis (9,5 m benede die kanaalvlak). Die kanaal loop daarna vir 1,6 km oor die klein Mirafloresmeer tot by die Mirafloressluis (16,6 m onder die meer se watervlak). en die laaste gedeelte strek oor 12,8 km tot in die Baai van Panama. Albei ingange van die kanaal word teen toeslikking en golfslag beskerm (gebagger). Die kanaal is een van die 2 mees strategiese mensgemaakte waterweë ter wêreld (die ander is die Suezkanaal) en was aanvanklik veral vir die VSA 'n aanwins. Daar is teenswoordig egter ook swaar verkeer na die westelike deel van die Suid-Amerikaanse vasteland. Liberiese, Britse, Noorweegse en Japanse skepe maak besonder baie van die waterweg gebruik en dit is ook vir Panama van groot ekonomiese belang − die land se openbare sektor het byvoorbeeld daardeur ’n opbloei beleef.

Die kanaal word deur die Panama Canal Company beheer, wat onder meer deurvaarttariewe vasstel, terwyl die skeepvaartreëls, veral die ten opsigte van oorlogskepe, deur die Hay Pauncefote-verdrag van 1901 bepaal is; handels – en oorlogskepe van alle lande mag, behoudens sekere voorwaardes, die waterweg gebruik. Ingevolge 'n ooreenkoms wat in 1977 tussen die VSA en Panama aangegaan is, het Panama in 2000 beheer oor die kanaal verkry.

Beheer oor die kanaalsone (1432 km²), wat ingevolge die Hay-Bunau-Varilla-verdrag aan die VSA toegesê is, is in 1967 deur ’n Amerikaans-Panamese kommissie oorgeneem en op 1 Oktober 1979 aan Panama oorgedra. Die gebied is aan albei kante van die kanaal 16 km breed en sluit enkele eilandjies in die Golf van Panama in.

Vanweë die kanaal se beperkte vermoë kan sommige passasierskepe, asook die grootste vliegdekskepe en vragskepe nie daardeur vaar nie en daar word reeds geruime tyd oorweeg om die sluise te vergroot, die kanaal tot op seevlak te bring, of om 'n tweede kanaal deur Nicaragua te bou. Die sluiskapasiteit is teenswoordig ’n maksimum van 50 skepe per dag − en die deurvaartyd is ongeveer elf uur.