Pakt-regering

Genl. Jan Smuts het die verkiesing van 8 Februarie 1921 met 'n indrukwekkende meerderheid gewen danksy die inlywing van die Unionisteparty by sy Suid-Afrikaanse Party in November die vorige jaar. Die gety het egter gou teen Smuts en sy regering gedraai.

Op 24 Mei 1921 het 'n ernstige konfrontasie by Bulhoek, 40 km van Queenstown, in die Oos-Kaap plaasgevind toe Enoch Mgijima en sy volgelinge, wat as die Israeliete bekendgestaan het, hulle onwettig hier as plakkers gevestig het. Mgijima het gesê dit is om die einde van die wêreld af te wag, maar die regering het verskeie kere vergeefs probeer om hulle versoenend te oorreed om weg te trek.

Uiteindelik is sowat 800 swaar bewapende manskappe onder bevel van die kommissaris van polisie na Bulhoek gestuur. Sowat 500 Israeliete het die polisie met assegaaie en tuisgemaakte wapens bestorm. Ná 'n verwoede geveg van 20 minute was 183 Israeliete dood of noodlottig gewond. Honderd is minder ernstig beseer en 150 is in hegtenis geneem.

In Junie 1922 is die Smuts-regering weereens sterk veroordeel vir sy aandeel in die veldtog teen die Bondelswartstam in Suidwes-Afrika toe twee regeringstroepe maar 115 lede van die stam gedood is. Vroue en kinders is ook gedood of gewond in bomaanvalle.

Genl. Barry Hertzog het die regering se gebrek aan 'n duidelike beleid ten opsigte van die "Naturelle" die skuld vir die onrus gegee.

Midde-in die onrus in swart geledere het die Randse Opstand in 1922 die regering se beeld verder geskaad toe hy daarvan beskuldig is dat hy die nywerheidsopstand swak gehanteer het. Boonop het die Rhodesiërs teen die einde van die jaar in 'n referendum gestem om nie by die Unie aan te sluit nie, iets wat Smuts baie na aan die hart gelê het.

Met die vertroue in die regering wat steeds afgeneem het, soos vergestalt in die verlies van kiesafdeling na kiesafdeling in tussenverkiesings, het Hertzog en kol. Frederic Creswell van die Arbeidersparty in 1923 'n verkiesingspakt gesluit ingevolge waarvan die partye nie mekaar se kandidate in 'n algemene verkiesing sou teenstaan nie, maar eerder die Suid-Afrikaanse Party (S.A.P.) sou beveg.

Toe die Sappe in April 1924 die tussenverkiesing op Wakkerstroom ook teen die Nasionale Party verloor, het Smuts 'n algemene verkiesing vir 17 Junie 1924 uitgeroep. Die uitslag het 63 setels aan die N.P. besorg, 53 aan die S.A.P. en 18 aan die Arbeiders. Creswell en Thomas Boydell is in die pakt-kabinet ingesluit en so het Hertzog 'n gemaklike meerderheid in die Parlement verkry.

Die kombinasie van arbeids- en Afrikanerbelange wat deur die nuwe Pakt-regering gedien is, het tot gevolg gehad dat die Afrikaanse Taalbeweging amptelik erkenning gekry het en rasseskeiding en -diskriminasie in die werkplek amptelik in wetgewing verskans is. Tydens die Pakt-regering se bewind, wat geduur het tot die koalisie van die N.P. en die S.A.P. in 1933 wat op die Verenigde Party se stigting op 5 Desember 1934 uitgeloop het, het Afrikaans-Nederlands in 1925 as ampstaal vervang, die Stem van Suid-Afrika het gelyke status naas God save the King gekry en in 1928 is die Suid-Afrikaanse vlag aanvaar om naas die Union Jack te wapper.

Met 'n indrukwekkende bestuursrekord en aangehelp deur gunstige ekonomiese omstandighede het die Pakt-regering die verkiesing van 18 Junie 1929 met vertroue tegemoet gegaan. Die Nasionale Party het die eerste keer in sy bestaan 'n volstrekte meerderheid verkry met 78 uit die 148 kiesafdelings, teenoor die S.A.P. se 61, agt vir die Arbeidersparty en een onafhanklike. Twee Arbeiders is nietemin weer in die kabinet ingesluit.

Die wêreldwye ekonomiese krisis wat gevolg het op die ineenstorting van die Wallstraat-aandelebeurs in Oktober 1929 was die begin van die einde van die Pakt-regering. Ná onderhadelings onder die leiding van Tielman Roos het Hertzog en Smuts in 1933 op 'n sewe-punt-grondslag vir samewerking besluit. In die verkiesing van 17 Mei 1933 het die twee partye saam 144 setels verower, waarvan agt ondersteuners van die samesmelting, maar nie lede van die twee groot partye nie, met die opposisie wat net ses byeen kon skraap. Die Arbeidersparty het 'n skamele twee kiesafdelings gewen.

• Scannell, J.P. (et. al.), Die Afrikaanse Kernensiklopedie, Nasionale Boekhandel Beperk, Kaapstad, 1965.
• Rosenthal, Eric, Encyclopaedia of Southern Africa, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.
• Mostert, J.P.C., Politieke Partye in Suid-Afrika, Instituut vir Eietydse Geskiedenis, U.O.V.S., Bloemfontein, 1986.
• Van der Spuy, D.C. (hoofred.), Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika (Eerste Uitgawe), Departement van Inligting, Pretoria, 1975.
• Cameron, Trewhella (hoofred.), Nuwe Geskiedenis van Suid-Afrika, Human & Rousseau, Kaapstad en Pretoria, 1986.