Pan Africanist Congress of Azania

Robert Sobukwe (voorry, tweede van links), saam met ander PAC-stigtingslede

Vir baie jare was daar toenemende druk op die African National Congress (ANC) wat veroorsaak is deur die spanning tussen diegene met meer matige uitsigte en diegene met Afrikanistiese uitsigte. 'n Groot gevolg van hierdie verskille wat die veelrassige persoonlikheid van die instelling: die Afrikaniste het nie gedink dat samewerking met die Indiërs, kleurlinge en blankes die inheemse bevolking (d.i. swart mense) sou help om politieke beheer oor Suid-Afrika te verkry nie. Die druk het al hoe duideliker geword toe die ANC die Vryheidsmenifes erken het, wat deur die Afrikaniste as te konserwatief beskou is. Hulle het gevoel dat dit nie genoeg aandag aan swart mag gegee het nie. 'n Verklaring in die aanhef tot die manifes verwys na "ons, die mense van Suid-Afrika, swart en wit saam gelyke vennote, landgenote en broeders". Dit het die Afrikaniste gegrief.

In November 1958, tydens die Transvaalse provinsiale vergadering, is sommige Afrikanste verbied. Hulle het gekies om die ANC te verlaat en in April 1959 is die PAC gestig. Robert Sobukwe is verkies as die eerste inaugurele voorsitter en Potlako Leballo as sekretaris. Die PAC het gekies om die Program van Aksie en Uitdagingsveldtog.

Robert Sobukwe (links) en Potlako Leballo

Dar was baie mededinging tussen die ANC en die PAC om steun te werf. In Desember 1959 'n anti-pas veldtog vir 31 Maart 1960 voorberei. Die PAC het besluit dat hulle die ANC sou voorspring deur 'n soortgelyke kampanje te hou reg voor dié van die ANC te hou. Die anti-pas-veldtog was uiteindelik 'n baie belangrike een vir die PAC, en vir Suid-Afrikaanse politieke gebeure in die algemeen. Die datum vir die PAC se kampanje is vasgestel op 21 Maart 1960, tien dae voor die ANC s'n en daar is baie tyd spandeer om brosjures uit te deel en mense te aktiveer. Sobukwe het mense aangemoedig om hul passe by die huis te los en, sonder geweld, hulself vir arrestasie by die naaste polisiestasie aan te meld.

Op 21 Maart 1960 het baie mense by die Sharpeville-polisiestasie naby Vereeniging bymekaargekom. Die protes het gewelddadig begin raak en die senuagtige polisie, wat oorweldig is deur die massas, het gereageer en 69 mense doodgeskiet en 186 mense gewond. In Langa in die Kaap het geweld ook begin toeneem. Ongeveer 6 000 mense het saam opgetrek na die polisiestasie maar dit is vroeg al afgelas deur Philip Kgosana.

Die paswette is herroep. Die PAC en die ANC het 'n gevoel van oorwinning gehad wat gou gedemp is deur die Nasionale Party wat openbare byeenkomste vanaf 24 Maart onwettig verklaar het. Na verdere onluste het die regering 'n noodtoestand afgekondig. Op 30 Maart is die ANC en die PAC as onwettige organisasies verklaar en, teen middel Mei is ongeveer 2 000 mense gearresteer waaronder Robert Sobukwe. Sobukwe is op Robbeneiland aangehou. Hy is in 1969 vrygelaat.

Die ry grafte van die 69 mense wat op 21 Maart 1960 deur die polisie vermoor is tydens 'n teenpasbetoging by die Sharpeville-polisiestasie.

Na die Sharpeville-slagting het baie lede na die buiteland uitgewyk. Toe Sobukwe in 1978 oorlede is, is hy opgevolg deur Potlako Leballo. Die PAC het toe in twee geskeur na 'n gedeeltelik-suksesvolle magsgreep deur David Sibeko om die Presidensiële Leierskapsraad in 1979 te lei. Die sluipmoord op Sibeko in Dar-es-Salaam, Tanzanië, op 12 Junie 1979 en die afsterwe van Leballo in Januarie 1986 het die ondergang van die PAC ingewy.[5]

Alhoewel die party deur voormalige ANC-lede gestig is wie ernstige teenkanting teen die beleid van die Suid-Afrikaanse Kommunistiese Party gehad het, het 'n prominente deel van die PAC se leierskap in die 1960's 'n Maoïstiese posisie ingeneem. Die ANC het die PAC altyd as reaksionêr en agterlik beskou na aanleiding van die PAC se standpunt dat Suid-Afrika bo alles 'n Afrikaland is. Die militêre vleuel van die PAC is in 1962 as "Poqo" gestig, maar later hernoem na die Bevrydingsmag van die Azaniese Volk (Azanian People's Liberation Army oftewel APLA). APLA het bekend geword vir sy slagspreuk "One Settler, One Bullet", maar kon nooit daarin slaag om 'n besonder effektiewe guerillaveldtog te loods nie. Ten spyte van sy organisatoriese swakhede het die PAC se Afrikanisme baie daartoe bygedra om die studente-opstande in die 1970's te inspireer, en die stigting van die Black Conciousness Movement onder die leierskap van Steve Biko te fasiliteer.

Verkiesingsuitslae van die PAC tydens die algemene verkiesing 1994

In 1990 is die PAC ontban saam met die ANC maar is gestrem deur die binnegevegte. Die ondersteuners van die Maoïs Leballo het geweier om by die vredesproses aan te sluit en 'n splinterafdeling van die PAC het slegs 'n klein persentasie stemme in die 1994 algemene verkiesing gelok wat verder gekrimp het in die 1999 algemene verkiesing. In 2003, na nóg 'n onsuksesvolle kongres, het een van die party se meer prominente en gewilde lede, Patricia de Lille, die party verlaat om haar eie party, die Onafhanklike Demokrate te stig. Dit het nie die PAC se voortgesette swak vertonings in die 2004 algemene verkiesing verbeter nie, maar die OD het relatief goed gevaar.

Daar is tans slegs een lid in die parlement nadat die adjunkleier, Themba Godi, ook die PAC verlaat het om die African People’s Convention in 2007 te stig.