Ovambo's
Die Ovambovolk, ook genoem Ambo, Aawambo (Ndonga) of Ovawambo (Kwanyama), is 'n Suider-Afrikaanse etniese stamgroep. Hulle is die grootste etniese groep in Namibië, wat in die noordelike streke woon en dikwels Ovambo genoem word. Hulle word ook in die suide van die Angolese provinsie Cunene aangetref, waar die naam Ambo meer algemeen gebruik word.[3][4] Die Ovambo bestaan uit 'n aantal van die familie etniese Bantoevolke wat die voormalige Ovamboland bewoon. Hulle tel ongeveer vyftig persent van die Namibiese bevolking, dus verteenwoordig die Ovambo die grootste etniese groep in die streek.[1] In Angola is hulle ver in die minderheid, ongeveer 2% van die totale Angolese bevolking.[5]
| Ovambo | |
|---|---|
 Ovambo-mans (1906–1918) | |
| Totale bevolking: | ~1,6 miljoen[1] |
| Belangrike bevolkings in: |  Namibië ~1,2 million[1][2] |
| Taal: | Oshiwambo |
| Geloofsoortuiging: | Christendom (Lutheranisme[2]) |
| Verwante etniese groepe: | Ander Bantoevolke |
Die Ambo-mense migreer suid van die boonste dele van die Zambezi in die tydperk rondom die 14de eeu. Die kontemporêre totale Ambo-bevolking is sowat 1,6 miljoen, en hulle is oorwegend Christene (97%).[6]
Die Ambo is 'n etnolingustiese groep en praat die Ovambotaal, ook genoem Oshiwambo, Ambo of Kwanyama, 'n taal wat behoort tot die suidelike tak van die Niger-Kongo-taalfamilie.[7]
Demografie
Die Ovambo's woon op die plat sanderige grasvlaktes van noord-Namibië en die Cunene-provinsie in die suide van Angola, soms na verwys as Ovamboland. Hierdie vlaktes is oor die algemeen plat, kliploos en hoog bo seespieël.[8]
Waterlope, bekend as oshanas besproei die gebied. In die noordelike streke van Ovamboland is tropiese plantegroei wat deur volop, maar seisoenale reënval gevoed word wat die streek in tydelike mere en eilande verander. In die droë seisoen droog hierdie waterpoele weer op. Die Ambomense is aangepas om die wyd-uiteenlopende seisoenale weerpatrone met hul behuising, landbou en veepraktyke te benut.[9]
In teenstelling met die meeste etniese groepe in Afrika, was die geïsoleerde, lae-digtheid pastorale nomadiese leefstyl van die Ovambovolk grootliks onaangeraak deur die Swahili-Arabiese en Europese handelaars voor die 19de eeu. Toe Duitsland 'n kolonie in Namibië gestig het in 1884, het hulle die Ovambovolk ongestoord gelaat. Die Duitsers het op die suidelike en kusstreek gefokus. Na afloop van die Eerste Wêreldoorlog, is die huidige Namibië deur die Britte geannekseer en via die Suid-Afrikaanse regering as die Suidwes-Afrika provinsie geadministrateer. Dit het groot verandering teweeg gebring, met Suid-Afrikaanse plantasies, veeteelt en mynbou-bedrywighede wat Ovamboland binnegestroom het. Die koloniale Portugese regering in Angola, wat voorheen op hul kus-, noord- en oos-bedrywighede gefokus het, het die suide van Angola betrek om 'n grens te vorm teen die uitbreiding van groeiende Suid-Afrikaanse en Britse Imperiale belange. Die Ovambovolk het verskeie kere in die 1920's en 1930's gewapende weerstand daarteen gebied, maar is elke keer militêr deur die Britse en Portugese magte verslaan.
Die Suid-Afrikaanse Regering het voortgegaan met die so-genaamde "Polisie-sone" in die suide, 'n streek geskep deur die Duitsers wat ongeveer twee-derdes van die latere Namibië beslaan het. Die Ovambomense is nie toegelaat om in die Polisie-sone in te beweeg nie, nóg kon die ander stamme of Europeërs noordwaarts beweeg sonder permitte. Dit het die Ovambovolk effektief geïsoleer.[10] Maar as gevolg van 'n tekort aan arbeid in die Polisie-sone en Suid-Afrika, deels as gevolg van die slagting van inheemse Afrikane soos tydens die Herero- en Nama-volksmoord, het die Suid-Afrikaanse regering migrerende loonarbeid toegelaat. Talle Ovambo's het sulke arbeid verrig, maar met segregasie en onder swak menseregte, in die Suid-Afrikaanse stede soos Kaapstad en in die Polisie-sone.
Die Suid-Afrikaanse Regering het sy apartheidsbeleid in Ovamboland ingevoer in 1948.[11] Ovamboland is as 'n onafhanklike provinsie verklaar in 1973, en stamhoofde is aangewys in ooreenstemming met die Suid-Afrikaanse regering se beleid. Die Ovambovolk het hierdie verwikkelings verwerp, en in 1975 is die aangestelde hoofminister van Ovamboland vermoor. In samewerking met die gewapende SWAPO-beweging, het Namibië en Ovambo onafhanklikheid verkry in 1990 van Suid-Afrika.[11]
Samelewing en kultuur
 |
 | |
Hutte van die Ovambo's, en hul kunswerke (regs). | ||
Elke Ovambo-stam het 'n oorerflike hoof wie verantwoordelik is vir die stam se sake. Baie stamme het dit aangepas tot verteenwoordiging deur 'n raad van hoofmanne wat stamsake behartig. Lede van die koninklike familie van Ovamboland is bekend as aakwanekamba; ovakwaluvala, ovakwamalanga, ovakwaanime, aakwanyoka en nog vele meer. Net diegene wat aan hierdie familie behoort deur geboorte, deur middel van die moederlyn, het 'n eis op hoofmanskap. Die stamme figureer hul afkoms deur 'n matriliniêre verwantskapstelsel, met oorerflike hoofmanne wat voortspruit uit die dogter se kinders, nie die seun s'n nie. Poligamie word aanvaar, met die eerste vrou as die senior erken.
Die Aawambo boer met beeste, en vang vis in die oshanas. Hulle is geskoolde vakmanne. Hulle maak en verkoop mandjies, pottebakkery, juweliersware, houtkamme, ysterhout spiese, pyle, ryklik-versierde dolke, musikale instrumente, en ook ivoorknope.
Ombike
Ovambo's brou 'n tradisionele drank genoem ombike. Dit word gedistilleer uit gegiste vrugtepulp wat veral gewild is in landelike gebiede. Die vrugte waarmee ombike geproduseer word, word versamel uit makalanipalms, jakkalsbessies, buffelsdorings, voëlpluime en trosvye. Ombike, met bymiddels soos suiker, word ook gebrou en verbruik in stedelike gebiede. Hierdie drank word dan genoem omangelengele; dit is kragtiger en soms selfs giftig. "New Era", een van die Engelstalige daaglikse koerante, berig dat ou klere, skoene en motorbande reeds as bestanddele van omangelengele gevind is.
Verwysings
- Namibia: People and Society Geargiveer 23 April 2020 op Wayback Machine, CIA Factbook, United States; "about 50% of the population belong to the Ovambo tribe", total population: 2.4 million
- "The Ambo, Ndonga people group are reported in 2 countries" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 November 2019. Besoek op 25 Desember 2014.
- Ambo people, Encyclopædia Britannica
- John A. Shoup (2011). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 235–236. ISBN 978-1-59884-362-0.
- Adebayo Oyebade (2007). Culture and Customs of Angola. Greenwood. p. 7. ISBN 978-0-313-33147-3.
- Victor L. Tonchi (2012). Historical Dictionary of Namibia. Scarecrow. pp. 330–331. ISBN 978-0-8108-7990-4.
- Ndonga, A language of Namibia; Oshiwambo, A language of Angola, Ethnologue
- Jamie Stokes (2009). Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East. Infobase. p. 530. ISBN 978-1-4381-2676-0.
- Molefi Kete Asante (2008). Encyclopedia of African Religion. SAGE Publications. p. 717. ISBN 978-1-5063-1786-1.
- "Police Zone". Encyclopedia Britannica. Besoek op 27 Julie 2020.
- Gregor Dobler (2014). Traders and Trade in Colonial Ovamboland: Elite Formation and the Politics of Consumption under Indirect Rule and Apartheid, 1925–1990. Basler Afrika Bibliographien. pp. viii–ix, xxii–xxiv. ISBN 978-3-905758-40-5.
Eksterne skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ovambo's.- (en) "Ambo". Encyclopædia Britannica. Besoek op 22 September 2018.