Orphisme (kuns)

Die Orphiste was in Kubisme gewortel, maar sou later na 'n suiwer liriese abstraksie beweeg, gemotiveer deur hulle siening dat skilder die samekoms van 'n sensasie van suiwer kleure was. Die kunstenaars, wat meer besorg oor die uitdrukking en betekenis van sensasie was, het met herkenbare inhoud begin, maar hulle is vinnig deur toenemend abstrakte strukture geabsorbeer. Hulle wou wegdoen met herkenbare inhoud ten einde betekenis deur middel van vorm en kleur te kommunikeer. Die beweging was ook daarop gerig om die ideale van Simultanisme uit te druk: die bestaan van 'n oneindigheid van samehangende bestaansvorms. [2]

Die ontleding van spektrale lig wat in die Neo-impressionistiese kleurteorie van Paul Signac en Charles Henry behandel is, het 'n belangrike rol in die formulering van Orphisme gespeel. Robert Delaunay, Albert Gleizes, en Gino Severini het Henry almal persoonlik geken.[3] Charles Henry, 'n wiskundige, uitvinder, estetikus en intieme vriend van die Simbolistiese skrywers Félix Fénéon en Gustave Kahn, het Seurat, Signac en Pissarro gedurende die laaste Impressionistiese uitstalling in 1886 ontmoet. Henry het die emosionele assosiatiewe teorie finaal by die wêreld van kunstige sensasie ingelyf – iets wat 'n groot invloed op die Neo-impressioniste sou hê. Henry en Seurat het saamgestem dat die basiese elemente van kuns – die lyn, kleurpartikels, soos woorde – outonoom hanteer kon word aangesien elkeen 'n abstrakte waarde onafhanklik van die ander besit. Die onderliggende teorie van Neo-impressionisme sou in die komende jare 'n blywende effek op die werke van onder andere Robert Delaunay hê.[3] Die Neo-impressioniste het inderdaad daarin geslaag om 'n objektiewe, wetenskaplike basis vir hulle skilderwerk te vestig wat kleur betref. Die Kubiste sou dit op die gebied van vorm en beweging doen, en die Orphiste ook met kleur.

Die Simboliste het die woord orphique met betrekking tot die Griekse mite van Orpheus gebruik wat hulle as die ideale kunstenaar beskou het. Apollinaire het in 1907 'n versameling kwatryne getiteld Bestiaire ou cortège d’Orphée (Parys, 1911) geskryf waarin Orpheus as 'n digter en kunstenaar uitgebeeld is. Hy is met mistisisme geassosieer, iets wat artistieke ondernemingsgees sou inspireer. Die stem van lig waarna Apollinaire in sy gedigte verwys het, was 'n metafoor vir innerlike ervarings. Hierdie stem van lig is as 'n lyn geïdentifiseer wat deur middel van kleur 'n skildery kon word. Die Orphiese metafoor verteenwoordig dus die kunstenaar se vermoë om deur 'n innoverende kreatiewe proses nuwe strukture en kleurharmonieë te skep wat kombineer om 'n sensuele ervaring te vorm.[1]

Die term Orphisme is in 1912 by die Salon de la Section d'Or deur die digter en kunskritikus Guillaume Apollinaire geskep. Gedurende sy lesing by die Section d'Or-uitstalling het Apollinaire drie van František Kupka se abstrakte werke as volmaakte voorbeelde van suiwer skilderkuns voorgehou en dit met die anti-figuratiewe aard van musiek vergelyk.[4]

Apollinaire het Orphisme beskryf as die skildering van nuwe totaliteite met elemente wat die kunstenaar nie uit die visuele realiteit put nie, maar op sy eie skep […] 'n Orphiese skilder se werke moet 'n kommerlose estetiese genot oordra, maar nie sonder 'n betekenisvolle struktuur en sublieme sinvolheid nie. Orfiese skilders het musikale analogieë in hulle titels getref, byvoorbeeld Kupka se Amorpha: Fugue in Two Colors (1912) en Francis Picabia se abstrakte komposisie Dance at the Source (1912) en Wassily Kandinsky se Über das Geistige in der Kunst (1912). Kandinsky se gedetailleerde teoretiese essays het die ooreenkomste tussen kleur en klank beskryf. Robert Delaunay, ook geïnteresseerd in verhoudings tussen kleur en musiek, het die suiwerheid en onafhanklike van kleur beklemtoon. Op uitnodiging van Kandinsky het hy suksesvol saam met die Blaue Reiter uitgestal. Apollinaire het Fernand Léger and Marcel Duchamp ook as Orphiste ingesluit.[1]

Apollinaire het gedurende die winter van 1912 by die Delaunays gebly, 'n tydperk waarin hy goeie vriende met hulle geword het en baie idees verder ontwikkel het. Apollinaire het hulle werk in verskeie van sy tekste beskryf ten einde die konsep van Orphisme te bevorder. In Maart 1913 is Orphisme by die Salon des Indépendants aan die publiek bekend gestel. Apollinaire het die opheffing van Kubisme ten gunste van Orphisme bepleit: "As Kubisme dood is, lank lewe Kubisme. Die koninkryk van Orpheus is naby!"

By die Herbst Salon (Erster Deutscher Herbstsalon, Berlyn) van 1913 is baie werke van Robert en Sonia Delaunay, Jean Metzinger se L'Oiseau bleu (1913, Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris), Albert Gleizes se Les Joueurs de football (1912–13, National Gallery of Art), skilderye deur Picabia en Léger, saam met verskeie Futuristiese skilderye uitgestal. Hierdie uitstalling was 'n keerpunt in Apollinaire se verhouding met Robert. Delaunay (wat merkbaar sou verkoel) na aanleiding van 'n argument met Umberto Boccioni oor die dubbelsinnigheid van die term "simultaneïteit." Dit sou die laaste keer wees dat Apollinaire die term Orphisme in sy kritiese ontleding van kuns gebruik. Voorts sou hy sy aandag aan Picabia en Alexander Archipenko, maar veral aan die Futuriste, wy.[1]

Robert Delaunay, Champs de Mars. La Tour rouge. 1911. Art Institute of Chicago.

Die egpaar Sonia Terk Delaunay en Robert Delaunay sou die vernaamste protagoniste van die Orphiese beweging word. Robert Delaunay het ook onder andere Abstrakte kuns bestudeer. Aanvanklik het hulle op Fauvistiese kleure gefokus en het hulle werke verskeie grade van abstraksie getoon – veral duidelik in Sonia se Finnish Girl (1907) en Robert se Paysage au disque (1906). Eersgenoemde skildery het swaar op helder kleure en egalige oorgange tussen vorms gesteun terwyl laasgenoemde deur kleur en mosaïekagtige kwashale gekenmerk is wat onder die invloed van Jean Metzinger, op daardie tydstip ook 'n Neo-impressionis (met swaar Divisionistiese en Fauvistiese komponente), geskilder is.[3]

Hulle werke was toenemend identifiseerbaar aan die "gelyktydige" kontrastering van kleure en die geneigdheid na nievoorstelling. In Robert se Eiffeltoring-reeksword die onderwerp uitgebeeld asof dit gelyktydig uit verskillende hoeke gesien word. Hierdie konsep van "mobiele perspektief" is deur sy goeie vriend Metzinger ontwikkel. Weldra sou hy van die gedempte kleure van die Kubiste afsien en van helder naasmekaarliggende kleure gebruik maak ('n konsep wat van die Neo-impressionistiese kleurteorie afgelei is). Hy het die toring dikwels met rooie en pienke en deurgaans met koeler kleure uitgebeeld. Hoe meer torings Robert geverf het, hoe meer abstrak, gefragmenteerd en kleurvol het dit geword.

In 1913 het die Delaunays hulle werke in die Salon des Indépendants en die Herbst Salon uitgestal. Laasgenoemde was die eerste Orphiese salon waar daar ook werke deur Picabia, Metzinger, Gleizes, Léger en Futuristiese skilders vertoon is. Anders as ander kunstenaars wat met Orphisme geassosieer is, sou die Delaunays regdeur hulle lewe na hierdie styl toe bly terugkeer.

Een van die persone wat die grootste invloed op Robert gehad het, was die chemikus Eugène Chevreul. Bekend vir sy ontdekking van margarine, het Chevreul kleurchemie sowel as die estetika van die gelyktydige kontras van kleure ondersoek. Sy kleurteorieë het drie hoofidees bevat: "Wanneer komplementêre kleure teenaan mekaar geplaas word, lyk albei helder as wanneer hulle in isolasie gesien word" en "as daar 'n waarneembare verskil in die donker-ligwaarde tussen die twee kleure is, sal die donkerder kleur nóg donkerder vertoon" en dat "al die kleure wat tegelykertyd in die gesigsveld is, mekaar wedersyds op verskillende maniere sal verander". Chevreul het baie kunstenaars beïnvloed aangesien hy wetenskaplik verstaan het wat baie kunstenaars instinktief uitgedruk het.

Selfs nadat Apollinaire en die Delaunays se paaie geskei het en Orphisme sy bekoring as 'n nuwe kunsvorm verloor het, het die Delaunays in hulle persoonlike styl bly skilder. Hulle het hulle werk dalk nie altyd Orphies genoem nie, maar die estetika en teorieë het dieselfde gebly. Robert het bly skilder terwyl Sonia ander media ondersoek het, insluitend mode-, interieur- en tekstielontwerp, alles binne die terrein van Orphisme.

Orphisme as beweging het 'n kort leeftyd gehad en het in wese voor die Eerste Wêreldoorlog tot 'n einde gekom. Ten spyte van die gebruik van die term was die werke wat as Orphies gekategoriseer is, só uiteenlopend dat dit bykans onmoontlik was om almal binne 'n enkele kategorie te plaas.[5] Kunstenaars wat afwisselend deur Apollinaire as Orphiste geïdentifiseer is, soos Léger, Picabia, Duchamp en Picasso sou self nuwe kategorieë skep wat nouliks as Orphies geklassifiseer kon word. Wat die beperkings rondom kleur, lig en nieverteenwoordigende komposisies betref, kan die term Orphisme die ooglopendste op skilderye deur František Kupka, Robert Delaunay en Sonia Delaunay van toepassing gemaak word. Selfs Robert Delaunay het gevoel dat alhoewel sy tydelike klassifisering as Orphies suksesvol was, hierdie beskrywing later 'n wanvoorstelling van sy intensies was. Die Amerikaanse skilders Patrick Henry Bruce en Arthur Burdett Frost, twee van Delaunay se leerlinge, het rondom 1912 probeer om 'n soortgelyke kunsvorm te skep. Die Sinchromiste Morgan Russell en Stanton Macdonald-Wright het hulle eie manifeste geskryf in 'n poging om hulle van die Orphisme van Robert Delaunay te distansieer, maar hulle werke het soms onvermydelik Orphies voorgekom. Orphisme, in wese 'n stilistiese subkategorie van Abstrakte kuns wat deur Apollinaire geskep is, was 'n ontwykende term waarvan kunstenaars hulle aanhoudend probeer losmaak het.[1]

• Abstrakte kuns
• Kubisme
• Futurisme
• Purisme
• Puteaux-groep
• Section d'Or
• Sinchromisme
• Tubisme

Verwysings

Bronne

• Baron, Stanley; Damase, Jacques. Sonia Delaunay: The Life of an Artist. Harry N. Abrams, Inc., 1995
• Buckberrough, Sherry A. Robert Delaunay: The Discovery of Simultaneity. Ann Arbor, Michigan: UMI Research Press, 1978.
• Chadwick, Whitney; de Courtivron, Isabelle. (ed) Significant Others: Creativity and Intimate partnership. London: Thames & Hudson, 1993.
• Chip, Herschel B. "Orphism and Color Theory". The Art Bulletin, Vol. 40, No. 1, pp. 55–63, Mar 1958.
• Damase, Jacque. Sonia Delaunay: Rhythms and Colours. Greenwich, Connecticut: New York Graphic Society Ltd, 1972.
• Gale, Matthew. Dada and Surrealism. New York: Phaidon Press Inc., 2006
• Hughes, Gordon "Envisioning Abstraction: The Simultaneity of Robert Delaunay's First Disk". The Art Bulletin, Vol. 89, No. 2, pp. 306–332, Jun 2007. The College Art Association.
• MoMA. Orphism
• Seidner, David. Sonia Delaunay. BOMB Magazine, 2/Winter, ART, 1982. http://www.bombsite.com/issues/2/articles/60 Geargiveer 3 September 2009 op Wayback Machine
• Stangoes, Nikos (ed). Concepts of Modern Art: Fauvism to Post-Modernism. Chapter: "Orphism", Virginia Spate. (Revised) London: Thames & Hudson, 1981.

• MoMA Collection: Robert Delaunay
• MoMA Collection: Sonia Delaunay
• MoMA Collection: František Kupka
• Agence photographique de la réunion des Musées nationaux