Oorgelewerde Griekse teks

Die Nederlandse humanis Erasmus was vir jare werksaam aan twee projekte: 'n ordening van Griekse tekste en 'n vernuwe Latynse Nuwe Testament. In 1512 het hy die nuwe Latynse Nuwe Testament aangepak. Hy het al die Vulgaatmanuskripte versamel wat hy kon vind om 'n kritiese uitgawe saam te stel. Hierna is daar aan die Latyn geskaaf. Hy het naamlik verklaar, "Dit is bloot reg dat Paulus die Romeine in iewat beter Latyn aanspreek."[1] In die vroeëre fases van die projek het hy nooit 'n Griekse teks vermeld nie: "My verstand is so opgewonde by die gedagte aan die regstelling van Hiëronimus se teks, met notas, dat ek vir myself voorkom as iemand begeester deur 'n sekere god. Ek het sy emendering reeds byna voltooi deur ordening van 'n groot getal antieke manuskripte, en dit verrig ek teen aansienlike persoonlike onkoste."[2]

Terwyl sy doelwitte met die publikasie van 'n vernuwe Latynse vertaling duidelik is, is dit minder begryplik waarom hy die Griekse teks ingesluit het. Alhoewel soms gespekuleer word dat hy die opstel van 'n kritiese Griekse teks beoog het, of die drukdatum van die Complutensiese Veeltalige Bybel wou voorspring, is daar geen getuienis ter stawing nie. 'n Meer klaarblyklike motivering kan aangevoer word: dat hy die Griekse teks ingesluit het om die voortreflikheid van sy Latynse weergawe te eksponeer. Hy skryf, "Daar bly die Nuwe Testament deur my vertaal, met Griekse teenblaaie, en my notas daarop."[3] Hy het die rede vir insluiting van die Griekse teks verder uitgelig in die apologie vir sy werk: "Maar een ding word deur die feite uitgeroep, en dit blyk klinkklaar, soos hulle sê, selfs vir 'n blinde man, dat dikwels deur die vertaler se onbeholpenheid en onbedagsaamheid die Grieks verkeerd weergegee is; dikwels is die ware en egte strofe gekorrupteer deur belangelose skrifstellers, iets wat ons aldag sien gebeur, of aangepas deur skrifstellers wat halfgeleerd en half aan die slaap is."[4]

Erasmus se nuwe werk is in 1516 gepubliseer deur Johann Froben van Basel, wat dan ook die eerste gepubliseerde Griekse Nuwe Testament verteenwoordig, die Novum Instrumentum omne, diligenter ab Erasmo Rot. Recognitum et Emendatum. Erasmus het die 1, 1^rK, 2^e, 2^ap, 4^ap, 7 en 817 gebruik.[5] Die tweede uitgawe het onder die meer vertroude term Testamentum instede van Instrumentum bekend gestaan, en sou uiteindelik 'n hoofbron vir Luther se Duitse vertaling word. In die tweede uitgawe van 1519, het Erasmus ook Minuskel 3 aangewend.

Tipografiese foute, miskien toeskryfbaar aan die haas om die werk te voltooi, het mildelik in die gepubliseerde teks voorgekom. Erasmus het verder nie oor 'n volledige kopie van die boek Openbaring beskik nie, en moes noodgedwonge die laaste ses verse uit die Latynse Vulgaat in Grieks vertaal, ten einde sy uitgawe af te handel. Erasmus het die teks in baie plekke aangepas om met strofes van die Vulgaat ooreen te stem, of met aanhalings van die Kerkvaders; gevolglik, alhoewel die Textus Receptus deur geleerdes geklassifiseer word as 'n laat-Bisantynse teks, verskil dit in bykans tweeduisend strofes van die standaardvorm van daardie skrifbewoording, soos weergegee deur die "Meerderheidsteks" van Hodges en Farstad (Wallace 1989). Die oplaag was 'n uitverkoopte kommersiële sukses en is in 1519 herdruk, met meeste — alhoewel nie alle — drukfoute gekorrigeer.[6]

Erasmus het vir jare Griekse Nuwe Testamentiese manuskripte bestudeer, in die Nederlande, Frankryk, Engeland en Switserland, en gelet op hul etlike variante, maar het in Basel slegs ses Griekse manuskripte tot sy onmiddellike beskikking gehad.[5] Hulle het almal van die 12de eeu of later gedateer, en was slegs van buite die hoofstroom-Bisantynse tradisie afkomstig. Om hierdie rede beskou meeste moderne geleerdes sy teks as van twyfelagtige kwaliteit.[7]

Met die derde uitgawe van Erasmus se Griekse teks (1522) is die Comma Johanneum ingesluit, omdat "Erasmus verkies het om enige geleentheid vir laster te vermy, eerder as om filologiese akkuraatheid vol te hou", selfs al was hy steeds "oortuig dat dit nie tot die oorspronklike teks van 1 Johannes behoort het nie."[8] Gewilde aanvraag vir Griekse Nuwe Testamente het gelei tot 'n opbloei van deskundige sowel as nie-amptelike weergawes in die vroeë sestiende eeu, waarvan byna almal op Erasmus se werk geskoei is, en sy spesifieke strofelesings nagevolg het, dikwels weliswaar met hul eie mindere veranderings.[9]

Die 4de uitgawe van die Nuwe Testament van Robert Estienne

Die oorweldigende sukses van Erasmus se Griekse Nuwe Testament het die Latynse teks waarop hy primêr gefokus het, totaal oorskadu. Baie ander uitgewers het hulle eie weergawes van die Griekse Nuwe Testament in die daaropvolgende eeue gepubliseer. Eerder as om hul eie kritiese werk deur te voer, het meeste bloot staatgemaak op die welbekende Erasmiese teks.

Robert Estienne, bekend as Stefanus (1503–1559), 'n drukker van Parys, het die Griekse Nuwe Testament vier keer hersien, naamlik in 1546, 1549, 1550 en 1551, waarvan die laaste te Genève. Die eerste twee is onder die besversorgde Griekse tekste bekend, en staan bekend as die O mirificam; die derde uitgawe is 'n uitsonderlike meesterstuk van tipografiese aanleg. Dit sluit kritiese apparatus in wat manuskripte siteer volgens die teksverwysings. Manuskripte is gemerk deur simbole (van α tot ις). Hy het die Polyglotta Complutensis gebruik (gesimboliseer deur α) asook 15 Griekse manuskripte. Onder hierdie manuskripte tel die Codex Bezae, Codex Regius en minuskels 4, 5, 6, 2817, 8 en 9. Die eerste stappe vir 'n moderne tekskritiek is vervul. Die derde uitgawe staan bekend as die Editio Regia. Die uitgawe van 1551 bevat die Latynse vertaling van Erasmus newens die Vulgaat. Dit besit nie naastenby die verfyndheid van die ander drie nie, en is uitermate skaars. Dit was wel in hierdie uitgawe wat die onderverdeling van die Nuwe Testament in verse vir die eerste keer ingevoer is.

Die derde uitgawe van Estienne is deur Theodore Beza (1519–1605) gebruik, wat dit nege keer tussen 1565 en 1604 hersien het. In die kritiese apparatus van die tweede uitgawe het hy die Codex Claromontanus aangewend, benewens die Siriakiese Nuwe Testament wat in 1569 deur Emmanuel Tremellius gepubliseer is. Codex Bezae is twee keer gesiteer (as Codex Bezae en β' van Estienne).

Die oorsprong van die term "Textus Receptus" is ontleen aan die uitgewer se voorwoord tot die 1633 uitgawe, wat deur Bonaventure en Abraham Elzevir uitgegee is, twee broers en drukkers te Leiden: textum ergo habes, nunc ab omnibus receptum, in quo nihil immulatum aut corruptum damus, wat vertaal kan word as "so hou jy dan die teks, nou oorgelewerd aan almal, waarin niks gekorrupteer is nie." Die twee woorde, textum en receptum, is aangepas van die akkusatiewe na die nominatiewe naamval om as textus receptus weergegee te word. Mettertyd is hierdie term terugwerkend op Erasmus se uitgawes toegepas, en sy werk het gedien as grondslag vir die opvolgende uitgawes.[10]

John Mill (1645–1707) het die teksvariante georden met 82 Griekse manuskripte as grondslag. In sy Novum Testamentum Graecum, cum lectionibus variantibus MSS (Oxford 1707) het hy die teks van die Editio Regia onveranderd weergegee, maar wel met die insluiting van 30 000 genommerde teksvariante in sy indeks.[11]

Kort na die verskyning van Mill se weergawe, het dit onder 'n skrobbering van Daniel Whitby (1638–1725) deurgeloop. Hy het beweer dat die brontekste van die Nuwe Testament identies was aan die Oorgelewerde teks, en dat die teks nooit gekorrupteer is nie. Hy was van mening dat die teks van die Heilige Skrif deur die 30 000 variante in Mill se uitgawe in gevaar gestel word. Whitby het aangevoer dat elke deel van die Nuwe Testament teen hierdie variante verdedig moet word.[12]

Johann Albrecht Bengel (1687–1752) het die Prodromus Novi Testamenti Graeci Rectè Cautèque Adornandi in 1725 geredigeer, en die Novum Testamentum Graecum in 1734. Bengel het manuskripte in families en subfamilies onderverdeel. Hy het die beginsel van lectio difficilior potior ("die moeiliker strofe is die sterkere") voorgestaan.

Johann Jakob Wettstein se apparatus was deegliker as dié van enige vorige redakteur. Hy het die praktyk ingevoer om antieke manuskripte aan te dui deur Romeinse hoofletters, en die latere manuskripte deur Arabiese numering. Sy werk Prolegomena ad Novi Testamenti Graeci van 1731, is in Basel uitgegee.

J. J. Griesbach (1745–1812) het die beginsels van Bengel en Wettstein saamgevat. Hy het die apparatus vergroot met meer aanhalings van die kerkvaders, benewens verdere weergawes soos die Gotiese, Armeense en die Philoxeniese. Griesbach het onderskei tussen die Westelike, Alexandriese en Bisantynse hersienings.[13] Christian Frederick Matthaei (1744–1811) was 'n opponent van Griesbach.

Karl Lachmann (1793–1851), was die eerste om te breek met die Oorgelewerde teks. Sy doelstelling was om die teks te rekonstrueer tot die vorm waarin dit rondom 380 n.C. in die antieke kerk gelees is. Hiervoor het hy die oudste bekende Griekse en Latynse manuskripte aangewend.

Westcott en Hort, het The New Testament in the Original Greek in 1881 gepubliseer, waarin hulle die Oorgelewerde teks verwerp het. Hul teks is wat die Evangelies betref, hoofsaaklik op die Kodeks Vaticanus gebaseer.[14]

Die meerderheid skrifkritiese geleerdes sedert die laat 19de eeu, het 'n eklektiese benadering tot die Griekse Nuwe Testament gevolg; met die grootste gewig wat aan die vroegste behoue manuskripte verleen is, wat oorwegend Alexandryns van aard is; met gevolglik 'n eklektiese Griekse teks wat in om en by 6 000 gevalle van die Oorgelewerde teks afwyk. 'n Opsienbare minderheid van teksgeleerdes egter, handhaaf die voorrang van die Bisantynse skrifbewoording; en verkies gevolglik die "Meerderheidsteks". Geen skool in tekstuele geleerdheid is tans apologete vir die voorrang van die Oorgelewerde teks nie; alhoewel hierdie standpunt steeds aanhangers onder die Slegs-Koning-James-beweging het, asook ander Protestantse groepe wat 'n antagonisme jeens die hele skrifkritiese dissipline koester — soos toegepas op die Heilige Skrif; en wantrouig is oor enige afwykings van Reformasietradisies.

Titelblad van Erasmus se Nuwe Testament (1516)

Frederick von Nolan, 'n 19de eeuse historikus en Griekse en Latynse geleerde, het 28 jaar gewy aan 'n onderneming om die Oorgelewerde teks na apostoliese oorspronge terug te voer. Hy was 'n oortuigde advokaat vir die voorrang van die Oorgelewerde teks bo alle ander uitgawes van die Griekse Nuwe Testament, en het aangevoer dat die eerste redakteurs van die gedrukte Griekse Nuwe Testament hul tekskeuses doelmatig uitgevoer het na gelang van dié tekste se voortreflikheid, terwyl ander tekstipes eweneens verontagsaam is weens hul minderwaardigheid.

Dis nie te veronderstel dat die oorspronklike redakteurs van die (Griekse) Nuwe Testament ten volle onplanmatig met die seleksie van daardie manuskripte omgegaan het, waaruit die teksvorm van hul gedrukte weergawes ontleen is nie. Uit die vervolg sal dit blyk, dat hulle nie allerweë onkundig oor twee manuskripklasse was nie; een wat die teks bevat wat ons van hulle oorgeneem het; en die ander daardie teks wat deur M. Griesbach aanvaar is.[15]

Rakende Erasmus het von Nolan gemeld:

Laat dit verder nie veronderstel word, tot afbreuk van Erasmus se groot onderneming, dat hy danksy 'n gelukskoot reg was nie. Sou hy bloot onderneem het om die oorgelewerde tradisie van die Heilige Skrif te bestendig, sou hy soveel gedoen het as wat van hom verwag kon word, en oorgenoeg om die kleinlike pogings te beskaam van diegene wat vergeefs gearbei het om op sy ontwerp te verbeter. […] Met betrekking tot Manuskripte, is dit onbetwisbaar dat hy vertroud was met elke variëteit wat aan ons bekend is, deur hulle onder te verdeel in twee hoofklasse, waarvan een ooreenstem met die Complutensiese uitgawe, en die ander met die Vatikaanse manuskrip. En hy het die gronde onomwonde uitgelig waarvolgens hy die een geaksepteer en die ander verwerp het.[16]

Die Oorgelewerde teks is deur John William Burgon verdedig in sy The Revision Revised (1881), en ook deur Edward Miller in A Guide to the Textual Criticism of the New Testament (1886). Burgon het sy argumente aangevul met die mening dat die Kodeks Alexandrinus en Kodeks Ephraemi, ouer was as die Sinaiticus en Vaticanus; en ook dat die Peshitta-vertaling na Siriakies (wat die Bisantynse teks ondersteun), in die 2de eeu ontstaan het. Miller se argumente ten gunste van strofes in die Oorgelewerde teks was van dieselde aard.[17] Nietemin het Burgon sowel as Miller geglo dat, ten spyte van die Oorgelewerde teks se voortreflikheid bo die Alexandrynse teks, dit nogtans by sekere strofes kortgekom het indien die manuskriptradisie van die Bisantynse teks in oorweging geneem word. Op hierdie punt is hulle weer deur Edward F. Hills gekritiseer. Hills voer aan dat die beginsel dat God waarheid handhaaf deur skriftuurlike openbaring, noodwendig impliseer dat God 'n bewaarde transmissie van die korrekte geopenbaarde teks moet verseker, wat tot die bybelvertaling en –drukwerk van die Reformasie-era sou voortduur. Vir Hills, is die doelwit van bybelse geleerdheid om die spesifieke lyn te identifiseer van bewaarde Godsbeskikte transmissie; 'n lyn wat hy identifiseer met die spesifieke opeenvolging van manuskripkopiëring, tekstuele korreksie en drukwerk, wat volvoer is in die Oorgelewerde teks en die Koning James-bybel. Hills voer aan dat die beginsel van bewaarde transmissie deur voorsienigheid borgstaan dat die gedrukte Oorgelewerde teks die naaste teks sal wees aan die Griekse outograwe; gevolglik verwerp hy strofes van die meerderheid Bisantynse teks wat nie deur die Oorgelewerde teks gehandhaaf word nie. Hy kom selfs tot die gevolgtrekking dat Erasmus deur voorsienigheid gelei moes wees toe hy die Latynse Vulgaatstrofes in sy Griekse teks ingevoer het;[18] en argumenteer selfs ten gunste van die outentisiteit van die Comma Johanneum.[19]

Aldus word die ware teks nie slegs gevind in die teks van die meerderheid van Nuwe Testamentiese manuskripte nie, maar meer spesifiek in die Oorgelewerde teks en in getroue vertalings van die Oorgelewerde teks, soos die Koning James-weergawe. In kort verteenwoordig die Oorgelewerde teks die Godsbeskikte weergawe van die meerderheidteks.[20]

Hills was die eerste tekskritikus om die Oorgelewerde teks te verdedig. Alhoewel ander die Oorgelewerde teks per se verdedig het, was hulle òf nié erkende tekskritici nie (bv. Theodore Letis en David Hocking) òf was hul werke nie op 'n geleerde vlak nie (bv. Terence H. Brown of D. A. Waite).[21]