Ontsmetting

Die eerste ontdekking dat daar ʼn verband bestaan tussen infeksie en patogene organismes is gedoen deur Louis Pasteur (1822- 1895), wat vasgestel het dat mikroskopies klein organismes verrotting en gisting kan veroorsaak.

Hierdie revolusionêre ontdekking het die Engelse chirurg Joseph Lister (1827 - 1912) gemotiveer in sy stryd teen wondinfeksies. Lister het gemeen dat infeksie 'n soort verrottingsproses is. Pasteur het reeds aangedui dat mikroörganismes deur verhitting, filtrering of chemiese stowwe vernietig kan word. Lister, het begin eksperimenteer met karbol, 'n bederfwerende suur waarvan hy deur middel van ʼn koerantberig kennis geneem het: in die Engelse dorpie Carlisle is karbol by die rioolwater gevoeg, wat die water reukloos gemaak het.

Lister het aan die einde van 'n operasie op die wond 'n lap geplaas wat in karbolsuur gedoop was. Hoewel dit wondinfeksie in groot mate verminder het, het die ongesuiwerde karbol vel irritasie en swere veroorsaak. Hierdie newe-effekte is uitgeskakel toe karbol later in ʼn gesuiwerde toestand beskikbaar was. Lister het dus ontsmetting ontdek: die onskadelik maak van patogene organismes aan die veloppervlak of op 'n ander voorwerp. Lister het ook eksperimente gedoen om die instrumente en alle ander voorwerpe wat met die operasiewond in aanraking gekom het, kiemvry te maak.

So het hy die grondslag gelê vir die hedendaagse antisepsis, die proses wat gemik is op die bestryding van alle patogene organismes wat aanwesig is. ʼn Ander term wat ook gebruik word, is asepsis, wat daarop gemik is om alle patogene organismes uit die operasiekamer te weer.

Die hoofdoel van ontsmetting is om infektiewe toestande teen te werk. Infeksie is die indringing van skadelike mikrobes, organismes of bakterieë in lewende oppervlakke en lewende weefsels, met gevolglike patologiese effekte en vermeerdering. Die begrippe ontsmetting en sterilisasie word gebruik vir prosesse om hierdie mikrobes, organismes en bakterieë onskadelik te maak.

Die term sterilisering dui op die vernietiging van alle mikrobes, mikroörganismes, bakterieë of spore, terwyl die term ontsmetting, ook genoem disinfeksie, die vernietiging van patogene organismes, mikrobes of bakterieë impliseer. Spoordraende organismes word nie hierby ingesluit nie. Ontsmetting is dus baie geskik vir die vernietiging van nie-spoordraende organismes op soliede oppervlakke, terwyl sterilisering verkry word deur fisiese prosesse soos droë, versadigde stoom en droë hitte, asook bestraling met byvoorbeeld ultraviolet en gammastrale.

Chemiese ontsmettingsmetodes sluit byvoorbeeld etileenoksiedgas in. Steriliseermiddels kan nie plaaslik aangewend word nie, aangesien dit die vel vernietig. Die vel is gevolglik nooit steriel nie, aangesien uitskeiding/ afskeiding gedurig veroorsaak dat mikrobes na die veloppervlak kom. Ontsmettingsmiddels is chemikalieë wat die vernietiging van mikrobes op lewelose oppervlakke ten doel het. Ontsmettingsmiddels werk selektief as gevolg van die weerstand wat die mikrobes ten opsigte van die onderskeie middels uitoefen. Na gelang van hul onderskeie vermoëns kan ontsmettingsmiddels swamdodend, virusdodend, tuberkulododend of bakteriedodend wees.

Goeie huishoudpraktyke kan nie deur ontsmettingsmiddels vervang word en daar kan nie verwag word dat ontsmettingsmiddels vullis veilig sal maak nie. Antisepsis begin byeenvoudige higiëniese maatreëls soos die gebruik van skoon doeke en die reiniging van die hande. Daarna volg ontsmetting.

Antiseptika is middels wat nie-irriterend van aard is. Dit is chemiese stowwe wat die groet en vermeerdering van mikrobes op lewende oppervlakke, byvoorbeeld die slymvliese, strem. Antiseptika is nie bedoel vir gebruik op lewelose oppervlakke nie. Ander chemiese stowwe soos suiwerings- of sanitasiemiddels help om mikrobes te verminder en openbare gesondheidstandaarde bepaal die veilige vlak waartoe hierdie mikrobes verminder moet word.

Reukweerders is chemiese stowwe wat algemeen in gebruik is om slegte reuke te verwyder. Sedert die toepassing van karbol is 'n groot verskeidenheid stowwe as ontsmettingsmiddels aangewend. Net 'n paar hiervan is in die praktyk van belang; die ander is ondoeltreffend of gevaarlik vir die vel of vir materiaal. Vir die ontsmetting van die vel bly jodiumtinktuur steeds die beste middel. Dit bestaan uit 'n oplossing van 1 of 2 % jodium in 70 % alkohol. Hierdie oplossing vernietig binne ʼn minuut die meeste bakterieë, en indien dit reg aangewend word, tas dit nie die vel aan nie. Sommige mense is egter sensitief hiervoor en dit kan tot 'n jeukerige veluitslag lei.

Chloorverbindinge soos HCIO (in bleikwater) is goeie ontsmettingsmiddels, maar reageer nie in die aanwesigheid van bloed of etter nie. 'n Te sterk oplossing prikkel die vel en die slymvlies. Chloorheksadien word meestal in 'n oplossing van 1 % met alkohol gebruik. Hierdie middel is minder doeltreffend en die werking is ook traer as die van jodiumtinktuur, maar dit kan dien as plaasvervanger indien die pasiënt sensitief is vir jodiumtinktuur.

Heksachlorofeen word gebruik vir die ontsmetting van die hande en werk alleen doeltreffend as dit saam met seep aangewend word. Formalien vernietig alle bakterieë, maar tas ook die vel en die slymvlies aan, wat dit in die chirurgie onbruikbaar maak. Dit is 'n baie doeltreffende middel vir die bewaring van dooie weefsel. 'n Oplossing van 70 % medisinale alkohol is 'n matige antiseptikum, maar suiwer alkohol is minder doeltreffend. Die kwikverbinding merkurochroom word nie as 'n doeltreffende ontsmettingsmiddel beskou nie en het sy gewildheid te wyte aan die feit dat dit nie brand wanneer dit op ʼn wond aangewend word nie.

Lysol, 'n fenolderivaat, hoort eintlik nie tuis onder ontsmettingsmiddels nie aangesien dit meer nadele as voordele inhou. Dit word egter nog as huishoudelike reinigingsmiddel gebruik. Jodoform is 'n metaanverbinding wat van wee sy vlugtigheid onprakties en moeilik hanteerbaar is. Dit word egter nog in salwe verwerk. Die instrumente en ander materiale wat met 'n operasiewond in aanraking kom, ondergaan 'n veer strenger ontsmettingsproses.

Dit word deur middel van verhitting of bestraling heeltemal kiemvry (steriel) gemaak. Ontsmetting is uiters belangrik vir die beskerming van die pasiënt en die personeel in 'n hospitaal. Hierdeur word alle patogene organismes en hul spore vernietig. Daar is verskeie metodes om bakterieë in hul vegetatiewe vorm deur sterilisering te vernietig. Sommige spore, byvoorbeeld die van gasgangreen en tetanus, word egter uiters moeilik vernietig aangesien dit 'n hoe weerstand het.

As sodanig is spore nie gevaarlik nie. Hulle kan in ongunstige toestande jare lank rustend bly aangesien hulle deur kapsulevorming beskerm word. Gunstige toestande aktiveer spore en die bakterieë wat ontstaan, kan infeksie en selfs die dood tot gevolg hê. Sterilisering is dus daarop gemik om sowel spore as aktiewe bakterieë te vernietig,

Sterilisering kan volgens verskeie metodes of prosesse geskied. Een proses wat algemeen in hospitale aangewend word, is droë verhitting deur middel van 'n warm oond, Vir die sterilisering van fyn ooginstrumente wat tydens stoomsterilisering stomp sal word, word die instrumente byvoorbeeld vir 1 uur by 160°C en vir 'n halfuur by 175°C in die oond geplaas. Poeiers en olies wat vanweë hut fisiese samestelling nie aan stoomsterilisering onderwerp kan word nie, word ook op hierdie manier gesteriliseer.

Wanneer die droëhitteproses gebruik word, word artikels in ʼn binne- sowel as 'n buite-omhulsel verpak. Stoomsterilisering is egter ʼn algemener steriliseringsproses. Stoom onder hoe druk is doeltreffender, vinniger en eenvoudiger vir sterilisering. Hierdie proses staan bekend as outoklavering. Die tydsduur vir stoomsterilisering is ʼn minimum van 15 minute by 135°C per 230 kPa vir groot pakke en instrumentstelle, en 'n minimum van 5 minute vir los instrumente, verbande, deppers en dies meer wat in kleiner verpakkings is.

Gassterilisering word gebruik vir artikels wat nie die temperature kan weerstaan wat tydens outoklavering bereik word nie. Hier word veral etileenoksied en formalien gebruik. Etileenoksied, 'n kleurlose vloeistof wat 'n soet reuk het, het ʼn kookpunt van 10,7 °C en moet met groot versigtigheid gehanteer word, aangesien dit giftig is. Dit is skadelik vir weefsels wat in direkte aanraking daarmee kom en dit is plofbaar in konsentrasies van 3 % in lug.

Etileengas word in 'n suiwer of gemengde vorm vir sterilisering gebruik. Die mengsel kan voorkom in kombinasie met byvoorbeeld CO₂ of nie-ontvlambare gasse soos freon en arcton. As veiligheidsmaatreël word sterilisering met suiwer gas by sub-atmosferiese druk uitgevoer. Wanneer gasmengsels gebruik word, kan die proses bo sub-atmosferiese druk uitgevoer word, Die doeltreffendheid van gassterilisering word bepaal deur die gaskonsentrasie, die temperatuur en die vogtigheid.

'n Redelike mate van vogtigheid is nodig, aangesien spore in 'n droë omgewing weerstand toon teen etileenoksied, Die normale temperature vir gassterilisering wissel tussen 50 en 60  ̊C, met 'n relatiewe vogtigheid van 40 tot 50 %. Etileenoksied word in mindere mate deur plastiekapparaat geabsorbeer en 'n tyd lank behou. Dit het egter geen uitwerking op die fisiese of chemiese eienskappe van die plastiek nie. Die etileenoksied-neerslag wat na sterilisering in die plastiek behoue bly, sal binne 2 tot 3 weke verdwyn as die artikels in ʼn goed geventileerde plek geberg word. Dit is noodsaaklik dat die artikels tydens die gassteriliseringsproses in omhulsels verpak word wat maklik deurdringbaar is vir gas.

Hoewel plastiekfilm die deurdringbaarste is vir gassterilisering, word papier en linne meestal gebruik. Formalien word as steriliseringsgas aangewend deur 10% formalienvloeistof met behulp van ʼn waaier deur 'n verdamper in ʼn vertrek in te blaas. 'n Vertrek van 8,6 m² word gebruik vir die sterilisering van apparaat soos narkosemasjiene, broeikaste en ventilators. Die steriliseringsproses duur 64 minute en nil. die proses self afgehandel is, word die vertrek uitgespoel en 20 minute leeg gelaat. Die formalien word vir 'n tydperk van 15 minute geneutraliseer, waarna die vertrek weer 10 minute lank uitgespoel word. Verdere prosesse van sterilisering geskied deur bestraling en die aanwending van chemiese middels. Hoë-energiebestraling bied ʼn skoon en doeltreffende metode van sterilisering.

Dit is egter 'n duur proses vanweë die kumulatiewe effek van herhaaldelike bestraling, wat die materiale gou aftakel. Hierdie metode word dus veral aangewend om groot hoeveelhede wegdoenbare mediese plastiekapparaat soos spuite te steriliseer, Vanweë hul hoë deurdringingsvermoë is veral gammastrale geskik vir die sterilisering van groot hoeveelhede artikels op 'n slag. Die tydsduur word bepaal deur die hoeveelheid artikels en wissel tussen 8 en 32 uur.

Chemiese middels is geaktiveerde waterglutaraldehiede, wat alle mikroörganismes, insluitende spore, kan vernietig. Cidex word byvoorbeeld volgens voorskrif geaktiveer deur die toevoeging van natriumbikarbonaat. Dit is belangrik dat die datum van vermenging duidelik aangedui word, aangesien die mengsel net vir 14 dae na vermenging doeltreffend is. Dit duur 10 minute om vegetatiewe patogene en 3 uur om spore deur sterilisering te vernietig. Voor gebruik moet alle instrumente en buise deeglik in steriele water afgespoel word. Cidex is 'n geskikte steriliseringsmetode vir alle instrumente en toebehore wat nie in die outoklaaf gesteriliseer kan word nie. Dit is ook geskik vir alle tipes materiale, insluitende rubber en plastiek.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409621, volume 21, bl. 149

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ontsmetting.