Nylrivier

Die oorsprong van die Nyl was lank onbekend. In die 19de eeu is die Victoriameer vir die eerste keer deur John Hanning Speke as die bron geïdentifiseer. Maar ná verdere ondersoek is bevind dat die kleiner Tanameer verantwoordelik is vir meer as 80% van die water wat in die Nyl vloei. Voor die tyd het verskeie verkenningstogte gepoog om die oorsprong op te spoor, onder wie David Livingstone. Sedert 2005 word egter aangeneem dat die oorsprong in die Nasionale Park Nyungwe Forest in Rwanda lê en via die Rukarara- en Kagerarivier na die Victoriameer loop. Die nuwe inligting maak die rivier 107 km langer as voorheen geskat.

Die Nylrivier en sy delta (Nasa-satellietfoto)

Die Nylrivier ontspring as die Blou Nyl in Ethiopië in die Tanameer, en as die Wit Nyl in die Victoriameer. Die meer is tussen die drie lande Uganda, Kenia en Tanzanië geleë. Die Wit Nyl vloei dan van hier via Soedan, waar die twee takke in die hoofstad Khartoem bymekaarkom. Daarna vloei die rivier deur Egipte in die noorde, om ten slotte in 'n ruim delta in die Middellandse See uit te mond.

Die Nylrivier vloei deur die volgende lande: Burundi, Kongo (DRK), Egipte, Eritrea, Ethiopië, Kenia, Rwanda, Soedan, Suid-Soedan, Tanzanië en Uganda, asook deur die volgende stede: Jinja, Joeba, Khartoem en Kaïro.

Wêreldkaart van Herodotos met die Nylrivier op

Saamvloei van die Blou en Wit Nyl naby Khartoem, Soedan

Nasa-satellietbeeld van die Blou en Wit Nyl se saamvloei naby Khartoem

Die Nyl – waarskynlik 'n afleiding van die Griekse woord Neilos (Latyn: Nilus), wat weer 'n verbastering is van die Semitiese woord Nahal (letterlik "rivierdal" of "rivier") – is deur die ou Egiptenare net tot waar die Bahr el Ghazal in die hoofrivier invloei, verken. Hulle het die rivier Ar (of Aur) genoem, na aanleiding van die swart kleur van die silk, en dit as ’n godheid beskou.

Hulle het ook die Blou Nyl geken en het vermoed dat die oorsaak van die periodieke oorstromings in die somerreëns in die huidige Ethiopië gesoek moes word. Die Griekse reisiger en skrywer Herodotos (ca. 485-430 v.C.) het die rivier tot by Olifanto, naby Aswan, bevaar, terwyl Ptolemaeus (87-150) die Nyl vir die eerste keer op 'n kaart geteken het.

Hoewel foutief, was sy werk tot in die 19de eeu die enigste beskikbare inligting. Van die 17de eeu af is daar gereeld gepoog om die Nyl in kaart te bring en die bronne te bepaal. In 1631 het Pedro Paez (1564–1622), 'n Spaanse Jesuïet, daarin geslaag om die oorsprong van die Blou Nyl te vind.

Die Engelse ontdekkingsreisiger John Hanning Speke (1827–1864) het in 1858 'n meer ontdek wat hy na die destydse Britse koningin, Victoria, genoem het. Vier jaar later het hy saam met sy landgenoot James Augustus Grant (1827–1892) die Kagerarivier ontdek, wat volgens hulle die grootste rivier was wat in die Victoriameer uitgemond het.

Onsekerheid hieroor het lank voortgeduur, maar hulle vermoedens is later bevestig, onder andere deur die beroemde ontdekkingsreisiger Sir Henry Morton Stanley.

Die Nylrivier in Uganda

Saamgestelde Nasa-satellietbeeld van die hele Nylrivier

Die Nylrivier in Kaïro, Egipte

Damwal van die Aswandam se Hoërdam

Vanweë gereelde oorstromings het die Nyl ’n smal strook silk op albei oewers agtergelaat. Aanvanklik het die oewerbewoners hulle beperk tot die saai van saad in die modder, maar met verloop van tyd is die oorstroomde rivieroewers deur natuurlike walle in bekkens verdeel. As die watervlak hoog was, is die rivierwater deur kanaaltjies gelei, en hierdie tegniek het bekend gestaan as bekkenbesproeiing.

Oor ’n tydperk van ses tot ag weke is die water vasgekeer, waarna die grand voldoende deurdrenk en vrugbaar genoeg was vir 'n nuwe oes. Hierdie metode, wat nog in dele van Suid-Egipte toegepas word, lewer net een oes per jaar en die boere is volkome afhanklik van die jaarlikse oorstroming. Sedert die einde van die 19de eeu het die aanleg van studamme permanente besproeiing moontlik gemaak. In 1912 is die eerste Aswandam gebou en in 1971 is die Hoërdam van Aswan (Sadd Al Ali) in gebruik geneem, wat permanente besproeiing in feitlik die hele Egipte moontlik gemaak het.

Die dam by Idfina in die Nyldelta is hoofsaaklik gebou om tydens droogteperiodes te verhinder dat die seewater die land binne dring. In Soedan is die bevolking nie geheel en al van die Nylwater afhanklik nie, omdat die suide 'n redelike goeie reënneerslag het. Bekkenbesproeiing kom nog wel verspreid voor, maar in die meeste gebiede word die water deur kragtige dieselpompe tot op die lande gepomp.

Daar is in 1925 met permanente besproeiing in Soedan begin toe die Sennardam in die Blou Nyl gebou is; hierdeur kon die Gezira-vlakte bevloei word. By Khartoem is die Wit Nyl-dam later gebou en ook buite Egipte en Soedan is daar met groot waterprojekte begin. Die Owen Falls-dam is in Uganda in die Wit Nyl gebou op die plek waar die rivier die Victoriameer verlaat.

Reeds sedert die begin van die sewentigerjare het dit geblyk dat daar groot gevare verbonde is aan die bou van studamme. Die Aswandam, wat al die Nylwater in Egipte beheer, dreig om die eeueoue natuurlike ekostelsel te ontwrig. Slik hoop in die studam op en bereik nie meer landerye nie, wat meebring dat die boere kunsmis moet gebruik.

Ongewenste plant- en dieresoorte het as gevolg hiervan ontwikkel (onder meer die bilharziaparasiet, wat 'n ernstige ingewandsiekte veroorsaak, en ruspes, wat die katoenoeste opvreet) en bestrydingsmiddele moes ten duurste aangekoop word. Vanweë die min voedingstowwe in die water en die afname in die suurstofgehalte vanweë die skadelike plantegroei is die visserybedryf ook geraak.

Oor die algemeen is die Nyl in Soedan en Egipte maklik bevaarbaar, veral sedert die water met behulp van die damme gereguleer word. Veral in Soedan is die skeepvaart van groot belang, insonderheid as die watervlak hoog is en baie paaie onder water is.

• Lys van riviere van Afrika

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-62-1, volume 21, bl. 75

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Nylrivier.
• (en) "Nile River". Encyclopædia Britannica. Besoek op 29 April 2019.
• (en) Feite oor die Nylrivier
• (en) Vergelyking tussen die Nyl- en Amazonriviere