Navahrudak

Die eerste verwysing na Navahrudak dateer uit die jaar 1044 toe die grootprins van Novgorod en Kiëf, Jaroslav I die Wyse (1019–1054), oorlog teen Litause stamme gevoer het.[1] Daarnaas verwys ook die Hypatius-kroniek onder die jaargetal 1252 na Novogorodok (letterlik "nuwe klein stad").

Die bouvalle van die Navahrudak-kasteel, een van die belangrikste vestings van die Grootvorstedom Litaue

Navahrudak was destyds 'n belangrike nedersetting in die afgeleë westelike gebiede van die Kriwitsje, 'n Oos-Slawiese stamgroep, wat volgens sommige geskiedkundiges vanaf die 10de eeu deur die Kiëf-Roes oorheers is. In die 13de eeu het die Roes se fragiele bewind as gevolg van nomadiese invalle uit Asië verbrokkel. Hierdie invalle het hul hoogtepunt in 1240 met die plundering van Kiëf deur Mongoolse hordes bereik en 'n geopolitiese vakuum in die gebied laat ontstaan wat later as Swart-Roetenië bekend sou staan. Die vroeë Oos-Slawiese stamgroepe was in 'n aantal onafhanklike en mededingende vorstedomme opgesplits.

Nadat Navahrudak deur Mindaugas, die eerste grootvors van Litaue, verower is, het die nedersetting deel uitgemaak van die Koninkryk en latere Grootvorstedom Litaue. Volgens 'n 16de eeuse hipotese, wat oorspronklik deur Maciej Stryjkowski in sy kroniek gestel is, sou Navahrudak as hoofstad van die 13de eeuse Litause ryk gefungeer het. Terwyl later ook ander geleerdes hierdie bewering gesteun het, word dit nie deur eietydse kronieke gestaaf nie. Vaišvilkas, Mindaugas se seun en opvolger, het die monastiese eed in die Lavrasjef-klooster naby die stad afgelê en 'n Ortodokse konvent gestig.

In 1444 het Navahrudak stadstatus volgens die Maagdenburgse Reg gekry en het ná die Unie van Lublin in 1569 deel uitgemaak van die Pools-Litause Gemenebes. As gevolg van die Poolse Delinge is die stad in 1795 by die Russiese Tsareryk se Grodno-goewernoraat ingelyf.

Rekonstruksie van die Mindaugas-kasteel deur Viktar Staščaniuk

Navahrudak het 'n florerende Joodse gemeenskap (sjtetl) met 'n bevolking van 5 015 in 1900 gehuisves.[2] Die stad was die bakermat van die Joodse Mussar-beweging en die geboorteplek van die Joodse leksikograaf, skrywer en taalkundige Alexander Harkavy (1863–1939).

Gedurende die Eerste Wêreldoorlog is die stad tussen 1915 en 1918 deur Duitse troepe, daarna deur die Poolse leër en – tydens die Poolse oorlog teen die Bolsjewiki – deur die Rooi Leër beset. Volgens die Verdrag van Riga is Navahrudak by Pole ingesluit en het vervolgens as die administratiewe sentrum van die woiwodskap Nowogródek gedien.

Ná die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog en die Duits-Sowjetse aanval op Pole is Navahrudak in September 1939 deur Sowjet-troepe ingeneem, deur Sowjet-Rusland geannekseer en by die Wit-Russiese SSR ingelyf. Vir 'n kort tydperk – tussen 2 November en 4 Desember – het dit as die administratiewe sentrum van die Navahrudak-voblast gefungeer. Die voblast-administrasie se setel is vervolgens na Baranawitsji verskuif en die oblast se naam gewysig na Baranawitsji. Navahrudak was vanaf 15 Januarie 1940 die administratiewe middelpunt van die gelyknamige rajon of distrik.

Die markplein van Navahrudak

Op 22 Junie 1941 is die Sowjetunie deur Duitse troepe aangeval. Nadat die Sowjet-troepe in die sogenaamde Navahrudak-ketel deur die Duitsers omsingel was, het die Duitse weermag die stad op 4 Julie ingeneem. Voor die oorlog het Navahrudak se bevolking op 20 000 gestaan, waarvan die helfte van Joodse afkoms was. Gedurende 'n aantal sogenaamde "aksies" is die oorgrote meerderheid van die Joodse inwoners vermoor, die res (sowat 550) moes slawearbeid verrig.

Tydens die Duitse besetting het Navahrudak deel uitgemaak van die Reichskommissariat Ostland. Sowjet-partisane het onmiddellik begin om die militêre weerstand in die streek te organiseer, waarby die sogenaamde Bielski-partisane, 'n groep van Joodse vrywilligers, 'n leidende rol gespeel het. Op 1 Augustus 1943 is elf nonne, wat later as die Geseënde Martelaars van Nowogródek bekend sou staan, deur die geheime Duitse polisie Gestapo vermoor.

Drie jaar ná die Duitse besetting is Navahrudak op 8 Julie 1944 deur die Rooi Leër ingeneem. Die oorlogshandelinge het in die stad tot 'n dramatiese verlies van menselewens gelei. Terwyl altesaam 45 000 burgers gesterf het, was ook meer as sestig persent van die woongeboue vernietig. Die Wit-Russiese SSR het ná die oorlog 'n grootskaalse heropbouprogram van stapel gestuur sodat die infrastruktuut binne 'n relatief kort tydperk herstel kon word. Die Baranwitsji-voblast is op 8 Julie 1954 ontbind, en die plaaslike rajo met Navahrudak is by die Hrodna-voblast ingelyf waarvan dit steeds deel uitmaak.