Ngô Đình Diệm

Ngô Đình Diệm (/djɛm/ or /ziːm/; Viëtnamees: [ŋō ɗìn jîəmˀ] (luister); 3 Januarie 1901 - 2 November 1963) was 'n Viëtnamese politikus. Hy was die laaste premier van die Staat Viëtnam (1954–55), en dien daarna as president van Suid-Viëtnam vanaf 1955 totdat hy tydens die militêre staatsgreep van 1963 ontslaan en vermoor is.

Diệm is gebore in 'n prominente Katolieke familie, die seun van 'n hooggeplaaste amptenaar, Ngô Đình Khả. Hy is in Franssprekende skole opgelei en het dit oorweeg om sy broer Ngô Đình Thục in die priesterskap te volg, maar het uiteindelik besluit om 'n loopbaan in die staatsdiens te volg. Hy het vinnig gevorder in die hof van keiser Bảo Đại, waar hy in 1929 goewerneur van die provinsie Bhn Thuận geword het en in 1933 minister van binnelandse sake. Hy het egter die laaste pos na drie maande bedank en die keiser in die openbaar as 'n instrument van die Franse veroordeel. Diệm het die Viëtnamese nasionalisme ondersteun en 'n anti-kommunistiese en antikolonialistiese 'derde weg' bevorder, gekant teen beide Bảo Đại en die kommunistiese leier Hồ Chí Minh. Hy stig die Can Lao-party om sy politieke leerstelling van Persoonwaardigheidsteorie te ondersteun.

Na 'n paar jaar in ballingskap het Diệm in Julie 1954 teruggekeer en deur B ando Đại, die hoof van die Wes-gesteunde staat Viëtnam, as premier aangestel. Die Geneefse akkoorde is onderteken kort nadat hy die amp aanvaar het, en Viëtnam formeel langs die 17de parallel verdeel. Diệm het spoedig die mag in Suid-Viëtnam gekonsolideer, met die hulp van sy broer Ngô Đình Nhu. Na 'n rigiede referendum in 1955, verklaar hy die skepping van die Republiek Viëtnam, met homself as president. Sy regering is ondersteun deur ander anti-kommunistiese lande, veral die Verenigde State. Diệm het 'n reeks skemas vir nasiebou nagestreef met die klem op nywerheids- en landelike ontwikkeling. Vanaf 1957 word hy gekonfronteer met 'n kommunistiese opstand met die steun van Noord-Viëtnam, wat uiteindelik formeel onder die vaandel van die Việt Cệng georganiseer is. Hy was onderworpe aan 'n aantal moord- en staatsgreeppogings, en in 1962 stig hy die Strategiese Hamlet-program as die hoeksteen van sy teeninsurensiepoging.

Diệm se bevoordeling teenoor Katolieke en die vervolging van die Boeddhistiese meerderheid van Suid-Viëtnam het tot die "Boeddhistiese krisis" van 1963 gelei. Die geweld het die betrekkinge met die Verenigde State en ander voorheen simpatieke lande beskadig, en sy regime het guns verloor met die leierskap van die leër van die Republiek van Viëtnam. Op 1 November 1963 het die land se voorste generaals 'n staatsgreep met behulp van die CIA van stapel gestuur. Hy en sy jonger broer Nhu het aanvanklik ontsnap, maar is die volgende dag weer in hegtenis geneem en vermoor op bevel van Dương Văn Minh, wat hom as president opgevolg het. Diệm was 'n omstrede historiese figuur in die historiografie oor die Viëtnamoorlog. Sommige historici het hom as 'n instrument van die Verenigde State beskou, terwyl ander hom as 'n avatar van die Viëtnamese tradisie uitgebeeld het. Sommige onlangse studies het Diệm vanuit 'n meer Viëtnamese gesentreerde perspektief uitgebeeld as 'n bekwame leier wat gefokus is op nasiebou en die modernisering van Suid-Viëtnam.