Nasionaal-Sosialisme

Die Nasionaal-Sosialisme was in Europa 'n algemene verskynsel tussen die twee wêreldoorloë. Die vernaamste verteenwoordigers daarvan was Italië onder Benito Mussolini (waar dit Fascisme genoem is) en Duitsland onder Hitler. In die lande waar die Nasionaal-Sosialisme volledig ontwikkel en in die politieke wêreld 'n rol gespeel het, het dit 'n ideologie ontwikkel wat eie was aan die betrokke land. Omdat dit so sterk nasionaal gebonde was en oor geen wêreldomvattende ideologie soos byvoorbeeld die van die Kommunisme beskik het nie, is dit moeilik om die Nasionaal-Sosialisme in algemene terme te omskryf.

'n Definisie daarvan kan slegs geformuleer word op grond van die ooreenkomste wat wel onder die verskillende groepe voorgekom het, soos byvoorbeeld die verheerliking van stryd en gesag en die afkeer van demokrasie en die kommunisme. Die Nasionaal-Sosialisme het die klem laat val op nasionale stryd en op 'n sterk sentrale gesag, beliggaam in 'n leiersfiguur - die duce in Italië en die Führer in Duitsland. Daar is geglo in die ongelykheid van mense, wat sowel binne die eie volk as tussen verskillende volke en rasse gekonstateer is.

Die Nasionaal-Sosialiste het die verwagting gekoester dat 'n nuwe elite uit die volk (meestal uit die eie party) die mag van die ou en dekadente elite (adel, geestelikes, kapitaliste) moes oorneem. Die ongelykheidsidee, gekoppel aan 'n aggressiewe nasionalisme, was teen die ideale van gelykheid, demokrasie en menslike waardigheid gerig. Daarom het die Nasionaal-Sosialisme in praktiese politiek sterk teen pasifisme, liberalisme, georganiseerde arbeidersbewegings en veral teen internasionale kommunisme te velde getrek.

Hulle het hul doel probeer bereik deur die organisasie van 'n totalitêre massaparty. Indien hulle daarin sou slaag om die mag oor te neem, moes die leier aan die hoof van 'n totalitêre staat die nasionaal-sosialistiese ideale verwesenlik en die "nuwe orde" vestig. In Wes-Europa het die Nasionaal-Sosialisme steun gesoek en gevind by die middelklas, veral by die groot groep kleinamptenare en kleinhandelaars wat bang was vir die kommunisme en deur die moderne bedryfsvoering en massaproduksie bedreig gevoel het.

Die beweging het egter ook groot steun onder die boere geniet, veral in Sentraal- en Oos-Europa. In die Nasionaal-Sosialistiese beweging het die jeug 'n besondere posisie ingeneem. Die jeug se geldingsdrang, idealisme en avontuurlus is deur nasionaal-sosialistiese leiers suksesvol ingespan en gekanaliseer om hul eie politieke doelwitte te bereik. In al sy verskyningsvorme was die Europese Nasionaal-Sosialisme tussen die wêreldoorloë 'n vreemde mengsel van reaksionêre en eietydse elemente.

Daar was sprake van 'n "opstand teen die moderne wêreld" en 'n verlange om terug te keer na die stande- en kastemaatskappy van die verre Oudheid (veral die van Sparta). Terselfdertyd was die Nasionaal-Sosialisme 'n produk van die 20ste eeu. In hul propagandaveldtogte het die bewegings van al die moderne tegnieke en van die moderne organisasiewese gebruik gemaak en gekonsentreer op massa-opsweping deur vulgêre sensasie en skreeuerige reklame.

Toestande wat na die Eerste Wêreldoorlog geheers het, was besonder gunstig vir die groei en verspreiding van nasionaal-sosialistiese idees. 'n Direkte gevolg van die oorlog was die sosio-ekonomiese ontreddering in lande waar die oorlogsnywerhede na normale produksie moes oorskakel en miljoene teruggekeerde soldate terselfdertyd werk moes vind. Dit het aanleiding gegee tot frustrasie en onrus, wat in verskeie vorme tot uiting gekom het en waaruit die Nasionaal-Sosialisme voordeel getrek het.

'n Blywender gevolg van die oorlog was die ontwikkeling van 'n massale "politieke bewussyn". Arbeiders en gewone burgers wat voor die oorlog polities "onvolwasse" was, het gedurende die oorlog hul eie politieke denke begin ontwikkel en oral in Europa het massabewegings en –partye ontstaan. Die kern daarvan is dikwels gevorm deur die massas oud-stryders, wat met hul ultra-nasionalisme (‘n produk van die oorlog) en gevoel van kameraadskap 'n vrugbare voedingsbodem vir die Nasionaal-Sosialisme was.

'n Ander bydraende faktor tot die ontstaan van Nasionaal-Sosialistiese bewegings was die mislukking van die demokrasie. Onder invloed van die seëvierende Geallieerdes (die VSA, Brittanje en Frankryk) is demokrasieë na die oorlog in die oorwonne Sentraal-Europese lande (ook Duitsland) gestig, terwyl die lande nog nie daarvoor ryp was nie. Die mislukking van die nuwe demokratiese regerings het regstreeks bygedra tot die gewildheid van antidemokratiese bewegings soos die Nasionaal-Sosialisme.

Ver regse bewegings soos die Nasionaal-Sosialisme is ook versterk deur die vrees vir die kommunisme, wat in 1917 in Rusland geseëvier het. Die vrees het in sowel nywerheids- as landboulande (Oos-Europa) bestaan. Groot dele van die bevolkings was oortuig daarvan dat daar slegs een keuse bestaan het: tussen 'n linkse of 'n regse massabeweging, wat noodwendig op 'n linkse of 'n regse diktatuur moes uitloop. Vir die meeste was 'n regse diktatuur aanvaarbaarder.

In Wes-Europese lande soos Frankryk, België en Nederland het die Nasionaal-Sosialisme wel voorgekom, maar nooit groot aanhang geniet nie omdat demokratiese tradisies in die lande te sterk gewortel was. In Oos-Europese lande, veral Roemenië en Hongarye, was die Nasionaal-Sosialisme van die begin af 'n romantiese beweging met 'n religieuse inslag. Dit het as 'n "nuwe geloof" byval gevind by veral jongmense en intellektuele, wat die posisie van die kleinboere en middelstand wou verbeter.

In Italië en later in Duitsland het nasionaal-sosialistiese bewegings daarin geslaag om die mag oor te neem, maar die oorname kon slegs geskied deur toegewings aan die ou elite (konserwatiewe regse elemente) te doen. Om die rede het die Nasionaal-Sosialisme by die magsoorname 'n karakterverandering ondergaan, wat dit soms moeilik maak om dit van ander konserwatiewe, militêre regimes soos die van Pilsoedski in Pole, Horthy in Hongarye, Dollfuss in Oostenryk en later Francisco Franco in Spanje te onderskei.

Net soos Italië het Duitsland ook eers in die tweede helfte van die 19e eeu nasionale eenheid bereik (1871). lnteenstelling met Italië was Duitsland egter nooit 'n parlementêre demokrasie nie en was hy een van die verloorders in die Eerste Wêreld oorlog. Die oorlog het die einde van die keiserryk beteken: in 1919 is 'n republiek in Weimar gestig.

Dit het gelyk of die neerlaag (soos wat in Rusland gebeur het) deur 'n Kommunistiese revolusie gevolg sou word, maar die Sosiaal-Demokrate wat aan die bewind gekom het, was nie ten gunste van 'n ingrypende sosiale omwenteling nie. Hul vakbond- en partyleiers het gevrees dat roekelose "avonture" alles wat hulle deur die jare van sosiale stryd opgebou het, in gevaar sou stel. Die revolusie-skuheid van die nuwe maghebbers was gedeeltelik ook 'n gevolg van gebeure in Rusland, waar die Sosiaal-Demokrate deur die Bolsjewiste uitgeskakel is.

Hulle het ook nie geaarsel om 'n Kommunistiese opstand in Berlyn (onder leiding van die sogenaamde Spartakusbond) met behulp van die leer en reaksionêre oud-stryders te onderdruk nie. Die onderdrukking van die Kommunistiese revolusie het aan die Sosiaal-Demokrate egter nie die simpatie of die steun van die leer, die Junker-grootgrond-besitters en die groot kapitaliste besorg nie. Die kringe het nog altyd 'n sterk afkeer van demokrasie gehad, om van sosialisme nie te praat nie.

Die Sosiaal-Demokrate was wel die grootste party en het met die verkiesing van 1919 die meeste stemme gekry, maar om te kon regeer, moes hulle koalisies vorm. Dit was uit die staanspoor duidelik dat hulle vanuit alle oorde teenkanting sou kon verwag.

Die eerste taak van die nuwe Weimar-republiek was die voortsetting van vredesonderhandelings met die Geallieerdes en die ondertekening van die Verdrag van Versailles. Duitsland moes al sy kolonies en 'n aansienlike deer van sy grondgebied afstaan, 'n buitensporige "oorlogskuld" betaal en boonop die morele skuld vir die oorlog op hom neem. Om Frankryk se grense met Duitsland te beveilig, moes die Rynland gedemilitariseer word en is Duitse bewapening beperk.

Die gedikteerde vrede het in Duitsland as die Diktaat van Versailles bekend geword en die volk se wrok teen die Geallieerdes was terselfdertyd gemik teen die regering wat die verdrag onderteken het. Toestande is vererger deur die ondeurdagte optrede van Frankryk, wat in 1923, toe Duitse herstelbetalings agtergeraak het, die Ruhrgebied in Duitsland beset het. Die arbeiders in die gebied het gestaak en die regering het onderneem om hul lone te betaal.

Die middele daartoe het egter ontbreek en groot hoeveelhede papiergeld is gedruk. Die gevolge was rampspoedig. 'n Onstuitbare inflasiekoers het die geld in 'n kort tydjie feitlik waardeloos gemaak en kleinspaarders is geruïneer. Baie van die slagoffers het hul vertroue in die (demokratiese) staat en in die burgerlike normes en waardes verloor. In die geestelike leegte waarin hulle hulle bevind het, was hulle besonder ontvanklik vir die eenvoudige taal van radikale demagoge.

Die sosio-ekonomiese ellende in Duitsland was 'n goeie voedingsbodem vir die idees van Adolf Hitler, wat nog veel meer as Mussolini die karakter van die Nasionaal-Sosialisme in sy land bepaal het. In 1921 het Hitler die leier van die Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) geword, 'n party waarvan hy in 1919 lid geword het en waaraan hy as propagandaleier groot aanhang besorg het. Ondanks die woord Arbeiter in sy amptelike benaming, het die Nazi-party weinig met die sosialisme gemeen gehad. Anders as Mussolini was Hitler nooit 'n sosialis nie en nie een van sy medewerkers was sosialiste nie.

'n Klein opposisie binne die party, gelei deur die broers Gregor en Otto Strasser, het die sosialisme wel ernstig opgeneem en wou die fundamentele eiendomsverhoudings in Duitsland verander. Hulle is egter spoedig onderdruk. Hitler het in 1922 al sy volgelinge verbied om aan 'n spoorwegstaking deel te neem en alle pogings om sekere punte in die partyprogram van 1920 sosialisties te interpreteer, is verydel. Hitler se Nazi-party was uit die staanspoor 'n middelklasparty. Hitler was wel teen die politieke mag van die rykes (plutokrasie) gekant, maar het hom nooit as anti-kapitalisties voorgedoen nie.

Die simbool van die party was die hakekruis of swastika, 'n baie ou magies-godsdienstige simbool wat deur die Germane gebruik is en waarskynlik sy oorsprong by die antieke beskawings van Indië gehad het. Later is 'n bruin hemp as amptelike drag ingevoer. Die Nazi's het lank as die Bruinhemde bekend gestaan. Die NSDAP se program was in baie opsigte dieselfde as die van die Fasciste in Italië, met een belangrike uitsondering: die Nazi's was van meet af aan anti-Semities en rassisties.

Hitler het die Jode die skuld gegee vir alles waaraan hy 'n hekel gehad het: die idee van menslike gelykwaardigheid, demokrasie, sosialisme, kommunisme, plutokrasie en die Christendom. Anti-Semitisme was by hom nie net 'n propagandistiese slagspreuk nie, maar 'n fundamentele geloof. Die Jode moes volgens hom as 'n soort siektedraer uit die samelewing verwyder word en die samelewing moes deur die Ariërs gelei word. Die begrip Ariese ras het weinig verband gehou met die woord ras in antropologiese sin. Ariër was 'n soort adellike titel wat toegeken kon word aan desnoods enigeen wat nie-Joods en Blank was. Die Ariërs was die nuwe elite wat die plek van die ou elite van adel, vorste en "sagte" bourgeoisie moes inneem.

Die oorspronklike NSDAP was 'n Beierse beweging en München was tot aan die einde van Nazi-Duitsland die "hoofstad" van die party. Beiere was sedert 1919 'n toevlugsoord vir allerlei anti-republikeinse elemente en die NSDAP het in die klimaat gedy. Boonop het groot groepe van die middelklas hulle na die inflasie by Hitler geskaar. In 1921 het die party 'n eie militêre organisasie, die SA (Sturmabteilung), gestig waarin oudstryders soos Hermann Göring (1893- 1946) en Ernst Röhm (1887- 1934) die septer geswaai het en wat terreurdade gepleeg het.

In die krisisjaar 1923 het Hitler, geïnspireer deur die Fasciste se opmars na Rome in die vorige jaar, 'n mislukte staatsgreep in München uitgevoer (die München-Putsch). Die NSDAP is tot verbode party verklaar en Hitler is tronkstraf opgelê. Hitler is na 9 maande vrygelaat en in 1925 is die verbod op die NSDAP opgehef. As gevolg van die mislukte Putsch het Hitler sy taktiek verander. Die heropbouing van die NSDAP was daarop gemik om die party oor die hele Duitsland uit te brei en sterk te sentraliseer.

Deur 'n minder onbesonne koers in te slaan, wou hy die steun van invloedryke groepe werf. Die NSDAP moes so os 'n fatsoenlike party aan verkiesings deelneem en langs konstitusionele weë aan die bewind kom. 'n Konflik met Noord-Duitse partyleiers onder leiding van Gregor Strasser (1892-1934) is ten gunste van Hitler besleg en met die eerste Rykspartydag in Weimar (1926) was die organisasie stewig in die Führer se hande.

Twee van die belangrikste Noord-Duitse leiers wat hulle by Hitler geskaar het, was Joseph Goebbels (1897-1945), wat as Gauleiter (distrikshoof) van Berlyn begin het met die opbouing van die party in die hoofstad, en Franz Pfeffer von Salomon (1888- 1972), wat kommandant van die SA geword het. Die leiding van die SS (Schutzstaffel), 'n keurkorps van die SA wat oorspronklik as persoonlike lyfwag vir Hitler tot stand gebring is, is in 1929 aan Heinrich Himmler (1900-1945) toevertrou.

Die uitgangspunte en doelstellings van die Duitse Nasionaal-Sosialisme is nie meer deur die NSDAP se program van 1920 bepaal nie, maar deur Hitler se eie boek, Mein Kampf ("My Stryd"), wat hy in die gevangenis geskryf het. Die eerste uitgawe het in 1925 verskyn. Die kern van die werk was betreklik eenvoudig: Duitsland moes weer "groot" word ten koste van ander, minderwaardige volke en die oorsaak van die Duitse ellende (die internasionale Jodedom) moes uit die weg geruim word.

Dit moes geskied onder leiding van 'n nuwe elite. 'n Belangrike aspek van die Nazi-ideologie was die verwerwing van Lebensraum (lewensruimte) vir die Herrenvolk (die uitverkose volk, dus die Duitsers) in Oos- en Sentraal-Europa. Aanvanklik het die NSDAP se aanhang nie vinnig uitgebrei nie. Die inflasie van 1923 het nie net ongunstige gevolge gehad nie. Die swaar skuldlaste wat sedert die oorlog op baie ondernemings gedruk het, het weggesmelt en die verdwyning van verouderde bedrywe het op die duur 'n heilsame invloed op die Duitse ekonomie gehad. In 1924 het ekonomiese herstel begin intree, aangehelp deur lenings uit die VSA. Toe Frankryk die Ruhrgebied ontruim, het die Politieke situasie ook begin verbeter.

In die jare tussen 1924 en 1929 het Europa, insluitende Duitsland, ekonomiese welvaart geken en die politieke spanning het afgeneem. Die bekwame kanselier, Gustav Stresemann (1878-1929) het daarin geslaag om Duitsland se prestige in die buiteland te herstel en dit het gelyk asof die eens wankelrige Weimar-republiek op stewiger bene staan, soos die ver regse ekstremiste tot hul spyt ontdek het. Hitler het hom egter nie van stryk laat bring nie. Deur die opbou van Nasionaal-Sosialistiese beroepsorganisasies het hy sy aanhang probeer konsolideer en uitbrei.

In 1926 is 'n Nazi-studentebond gestig en in die daaropvolgende paar jaar is soortgelyke organisasies vir onderwysers, juriste, arbeiders, boere en vroue gestig. In die openbaar het die Nazi's indruk probeer maak deur goed georganiseerde massademonstrasies. In 1928 het die party reeds vinnig begin groei. In Thüringen, waar groot werkloosheid geheers het, is 'n Nazi in 1929 selfs in die regering opgeneem.

Die wêreldwye ekonomiese krisis wat in 1929 begin en Duitsland se skynwelvaart (immers net op buitelandse lenings gebaseer) ten gronde gerig het, het die weg gebaan vir Hitler se bewindsoorname. Geen land ter wêreld is swaarder deur die ekonomiese ramp getref as Duitsland nie. Talle bedrywe moes gesluit word en in 1931 was daar 6 miljoen werkloses. Baie van die werklose arbeiders het die kapitalisme as die oorsaak van die krisis en derhalwe van hul eie ellende beskou en het daarom hul heil in die Kommunistiese Party probeer soek.

Die middelklasse is ook swaar getref en is net soos 6 jaar vroeër deur finansiële ondergang bedreig. Hulle het ook hut vertroue in die bestaande stelsel verloor, maar hul vrees vir 'n "diktatuur van die proletariaat" het hulle regs gedryf, sodat hulle hulle by Hitler geskaar het. Ander groepe wat nie so swaar getref is nie, het die Nazi's as 'n bruikbare bolwerk teen die gevaar van die Kommunisme beskou. Die Pruisiese grootgrondbesitters, die Rynlandse steenkool- en staal magnate en die bevelvoerders van die leër het geglo dat Hitler die gevaarlike ontevredenheid van die massas tot hul voordeel sou kon kanaliseer. Aanvanklik was hul steun vir die Nazi's net tot finansiële bydraes beperk.

Die geld is deur die Nazi's aangewend vir die finansiering van hul geweldige verkiesingsveldtogte en vir die instandhouding van die SA, wat in 1930 al net so omvangryk so os die amptelike leër (Reichswehr) was en met toenemende wreedheid teen politieke teenstanders opgetree het. In verkiesings in die verskillende Duitse state het die Nazi 's al voor die einde van 1930 aansienlike winste behaal, in stede sowel as op die platteland, waar die boere se angs vir die Rooi gevaar en sosiale verval net so groot was. In 1928 het die NSDAP maar net 12 setels in die Ryksdag (nasionale parlement) gehad, maar 2 jaar later het die getal setels vermeerder tot meer as 100 en tussen 1930 en 1932 is die getal verdubbel.

Onder die geweldige druk van die ekonomiese krisis kon geen regering in Duitsland na die dood van Stresemann in 1929 aan die bewind bly nie. Die een koalisie na die ander het verbrokkel. Daar was 'n merkbare swaai na links en met die verkiesing van November 1932 het die Nazi's 34 setels verloor, terwyl die Kommuniste en die Sosiaal-Demokrate gesamentlik genoeg setels gewen het om 'n regering te vorm. In ooreenstemming met opdragte van die Komintern was samewerking met die Sosiaal-Demokrate vir die Kommuniste egter ondenkbaar, sodat die inisiatief na die regse partye oorgegaan het.

Baron Franz von Papen, wat deur genl. Kurt von Schleicher as kanselier vervang is, wou met behulp van Hitler weer aan die bewind kom. Hy het sy Nasionalisteparty met die NSDAP laat saamsmelt en 'n groepie Rynlandse magnate oorreed om die Nazi's uit hul finansiële verknorsing te red. In die kritieke stadium het die ho01de van die weermag hulle ten gunste van 'n Hitler-regering uitgespreek. Daar was die moontlikheid dat die Nazi's en die Nasionaliste die steun van die Rooms- Katolieke Sentrum in die parlement sou wen, en op 30 Januarie 1933 het die president, Paul von Hindenburg, Hitler versoek om 'n regering saam te stel.

Net soos hy op wetlik konstitusionele wyse aan die bewind gekom het, het Hitler ook daarin geslaag om diktator van Duitsland te word sonder om die grondwet van Weimar op te skort of te skend. Slegs 3 van die kabinetslede was Nazi's; die ander was lede van die Nasionalisteparty of was partyloos. Dit het dus voorgekom as of die magte wat hom aan die bewind geplaas het, hom maklik sou kon beheer. Die Nazi's het egter 'n sleutelposisie in die kabinet beklee deurdat die portefeulje van binnelandse sake aan een van hulle toevertrou was.

Daardeur het hulle beheer oor die bestuursapparaat en die polisie verkry. Bowendien was dit in die praktyk Hitler wat die beleid bepaal het en nie die kabinet nie. In geval van konflik kon hy altyd op die SA en die SS steun. Teen die sin van die Nasionalisteparty het Hitler 'n nuwe verkiesing uitgeskryf en 'n indrukwekkende verkiesingsveldtog vir die Nazi's gevoer. Hitler het die Kommuniste as opposisie uitgeskakel toe hy die party die skuld gegee het vir die brand wat in die nag van 27/28 Februarie 1933 in die Ryksdaggebou uitgebreek het en hy het dadelik 'n verbod op die party geplaas.

Nogtans het die Nazi's nie die helfte van die setels verower nie en Hitler moes op die steun van die Nasionaliste staatmaak vir 'n meerderheid. Kort na die verkiesing het Hitler die sogenaamde magtigingswet laat aanneem waarvolgens die regering vir die volgende 4 jaar buitengewone volmagte verkry het, so as byvoorbeeld die reg om noodwette uit te vaardig indien die veiligheid van die staat bedreig word. Die wet moes volgens die grondwet deur 'n tweederdemeerderheid goedgekeur word, maar Hitler het die goedkeuring verkry deur die Kommunistiese afgevaardigdes die vergadering te belet en te laat arresteer.

Die Liberaliste en Rooms-Katolieke het vir die wet gestem. Slegs die Sosiaal-Demokrate het daarteen gestem. Die goedkeuring van hierdie wet, waarmee Hitler diktatoriale magte bekom het, was die amptelike begin van die Duitse Derde Ryk, wat tot aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog in 1945 sou duur. (Die Duitse Tweede Ryk van 1871 tot 1919 is beskou as die opvolger van die Heilige Romeinse of Duitse Ryk van die Middeleeue.)

Die Nazi's het alle ander-denkende strominge aktief teengestaan. Op 10 Mei 1933 het die studente meer as 25 000 "onduitse" boeke verbrand, wat ’n era van staatsensuur en kultuurbeheer ingelui het. Nasionalistiese studente het op die aand van 10 Mei in die meeste universiteitstede in fakkelparades "teen die onduitse gees" opgeruk. Hierdie ritueel het die hooggeplaasde Nazi-amptenare, professore, rektore en studenteleiers genoop om die deelnemers en toeskouers aan te spreek of toe te spreek. In Berlyn het ongeveer 40 000 mense op die Opernplatz Joseph Goebbels se toespraak aangehoor: Nee vir dekadensie en morele korrupsie! Ja vir beskaafdheid en moraliteit in die gesin en die staat!

Die Ryksraad (Eerste Kamer) het verdwyn en die 16 Duitse state het hut outonomiteit verloor. Nie net in Berlyn en die hoofstede van die deelstate nie, maar oral in Duitsland is die tradisionele bestuursorgane uitgeskakel en vervang deur nuwe bestuursliggame waarin Nazi's sitting gehad het. Hierdie "Gleichschaltung" (gelykskakeling) het ook 'n einde gemaak aan die bestaan van politieke partye (behalwe die NSDAP) en het die vakbonde onder beheer van die Nazi's geplaas.

Die verbode politieke of internasionaal georiënteerde verenigings is vervang deur Nasionaal-Sosialistiese organisasies wat die hele Duitse samelewing verander het. Sekere ekonomiese organisasies wat vir Hitler onontbeerlik was, is toegelaat om voort te bestaan. Sommige arbeiderorganisasies, die leër en die Kerk het ook betreklik onaangeraak gebly, hoewel die party ook daar sy invloed probeer uitbrei het.

Parallel met die staatsapparaat is 'n omvangryke partyapparaat opgebou waaruit botsende belange en onderlinge naywer ontstaan het. Behalwe die dualistiese karakter van die Derde Ryk het die feit dat die hele samelewing volgens die leiersbeginsel (Führerprinzip) georganiseer was, 'n eie rol gespeel. Na die dood van Von Hindenburg in Augustus 1934 het Hitler die funksies van president en kanselier verenig. Daarmee het hy as staatshoof ook die opperbevelhebber van die weermag geword. Lede van die weermag moes voortaan aan Hitler persoonlik trou sweer.

Met sy verkiesing het Hitler in sekere sin 2 opdragte van sy kiesers ontvang: hy moes die gevolge van die Eerste Wêreldoorlog ongedaan maak en die ongewenste verskynsels van die industriële ontwikkeling neutraliseer. Hitler het egter vir sy verdere planne die steun van sowel die leer as grootkapitaal nodig gehad en het daarom die oorspronklike anti-kapitalistiese voornemens van die NSDAP oorboord gegooi. Die anti-industriële en nasionaal- romantiese elemente in die party (veral sterk verteenwoordig in die SA) is steeds meer op die agtergrond geskuif.

Reeds in die eerste paar weke van die Nazi-bewind het Hermann Göring (1893-1946) met talle politieke teenstanders in Pruise afgereken. Die SA, ingeskakel as "hulppolisie", was die gewillige apparaat wat daarvoor gebruik is. In kelders en leegstaande fabrieke, later ook in spesiaal ingerigte konsentrasiekampe, is duisende mense gemartel of vermoor. Onder leiding van Reinhard Heydrich (1904-1942) het die SD (Sicherheitsdienst) en die Gestapo (Geheime Staatspolizei) 'n reusagtige polisie-apparaat opgebou waardeur die bewegings van elke burger gekontroleer is.

Hitler het die mag van Ernst Röhm, die leier van die SA, begin vrees en in die "nag van die lang messe" (29/30 Junie 1934) is Röhm en 'n klomp ander moontlike teenstanders, onder wie Gregor Strasser en Hitler se voorganger, Von Schleicher, om die lewe gebring. Die leër was nou betrokke by die uitskakeling van die SA, maar dit was die SS wat die meeste daarby baat gevind het. Die elitegroep, gekenmerk deur hul swart uniforms, was net soos die Gestapo bo die wet verhewe en het as 't ware 'n staat binne 'n staat gevorm.

Hulle was slegs aan Hitler verantwoordelik. Die SS moes help met die opbou van 'n Ariese meesterras en sy lede is aan baie streng keuring onderwerp. Die terreurdade is met propaganda goedgepraat. Joseph Goebbels (1897-1945) was die hoof van die ministerie van propaganda en openbare voorligting, wat die pers-, radio- en rolprentwese nie net streng gekontroleer het nie, maar ook vir die party se doeleindes ingespan het. Optogte, partyvergaderings en nasionale feesdae is tot in die fynste besonderhede georganiseer. Die hele volk moes geïndoktrineer word en die redevoering van leiers soos Goebbels het die massas opgesweep tot 'n ongekende fanatisme en mitiese geloof in die Führer.

Alle kinders bo 6 jaar was verplig om lid van die Hitlerjeug te wees en om aktief aan die beweging se bedrywighede deel te neem. Dit het die invloed van die ouers beperk en verseker dat die opkomende geslag slaafse aanhangers van die Nasionaal-Sosialistiese ideologie sou wees.

Die leerplanne van die skole en universiteite was onderhewig aan goedkeuring deur die party en alle onderwysers en dosente was verplig om hulle by die Nasionaal-Sosialistiese Onderwysliga aan te sluit. Seuns is op die ouderdom van 18 jaar vir verpligte arbeid of militêre diens opgeroep en meisies van dieselfde ouderdom vir plaas- of huishouddienste. Die Nasionaal-Sosialisme het geringe waarde aan die akademiese opleiding van vroue geheg. Huishoudelike take en die opvoeding van kinders was die vrou se vernaamste pligte. Die getal vrouestudente aan Duitse universiteite het tussen 1931 en 1937 met 50 % verminder.

'n Belangrike kenmerk van die Nasionaal-Sosialistiese ideologie in Duitsland was die rasse-idee, wat veral deur Alfred Rosenberg (1893-1946) gepropageer is. Die opvatting dat die Ariese Herrenvolk die ander minderwaardige rasse moes oorheers, het in die teorie sowel as in die praktyk 'n baie belangrike rol gespeel en het veral tot uiting gekom in stelselmatige anti-Semitisme. 'n Goed georganiseerde isolering van die Joodse volksdeel het direk na Hitler se bewind oorname al begin.

Een van die eerste anti-Semitiese maatreëls was 'n boikot van Joodse winkels en sakeonderin nemings wat vanuit 8erlyn georganiseer is (1 April 1933). Kort daarna is "nie-Ariërs" uit die staatsdiens ontslaan en verbied om te publiseer. Op 15 September 1935 is die sogenaamde Neurenbergwette uitgevaardig, waarvolgens geslagsverkeer en huwelike tussen "egte Duitsers" en Jode verbied is. Jade het hul staatsburgerskap verloor en is nie toegelaat om Duitse huispersoneel in diens te neem nie.

In die sogenaamde Kristallnacht (9 November 1938) is sinagoges oral in Duitsland aan die brand gesteek, Joodse huise en sakeondernemings is geplunder en die Jode self is geterroriseer. Die amptelike anti-Semitisme het uiteindelik gelei tot die " definitiewe oplossing (Endlösung) van die Jodeprobleem", waarmee in 1942 begin is: na bewering het 6 miljoen Jode die slagoffers geword van 'n georganiseerde massamoord. Die rassisme was ook teen die Sigeuners en die sogenaamde "Zigeuner Mischlinge" (halfbloede) gemik: in Augustus 1944 is 'n paar duisend van hulle in Auschwitz om die lewe gebring.

Vir die vooruitgang van die Duitse gemeenskap het die Nazi's aanvanklik ook misvormde en geestelik versteurde kinders om die lewe gebring. Die optrede het egter so 'n storm van protes onder die Duitsers self veroorsaak dat dit in 1941 op bevel van Hitler gestaak is.

Om inflasie te bekamp, is lone en pryse vasgepen. Vakbonde en stakings is verbied en die belange van die arbeiders is deur die staatsbeheerde Arbeidsfront behartig. Spesiale behuising-, vakansie- en ontspanningsgeriewe is vir arbeiders geskep. Op landbougebied het die staat voorgeskryf wat en hoeveel geproduseer moes word en pryse is vasgepen. Private besit is nie afgeskaf nie, maar onderverdeling van grond by wyse van wetgewing het wel voorgekom.

Die nywerheidsontwikkeling is deur vierjaarplanne gereguleer en is veral gestimuleer deur die het bewapeningsprogram, waarmee in 1935 begin is. Hoewel die staat beheer oor die nywerhede uitgeoefen het, is die nywerhede nooit direk onder staatsgesag geplaas nie. Deur die skepping van werkgeleenthede soos die bou van paaie (autobahnen) het werkloosheid (6 miljoen in 1932) aan die einde van die eerste vierjaarplan heeltemal verdwyn en in 1938 was daar reeds meer werkgeleenthede as arbeiders. Pogings om die ekonomie minder afhanklik van buitelandse handel te maak deur die vervaardiging van surrogaat, het 'n geringe mate van sukses opgelewer.

Slegs 'n klein gedeelte van die Duitse volk het in 'n vroeë of later stadium teen die Nazi-bewind in opstand gekom. Die groot getal aansoeke wat gereeld ontvang is vir aansluiting by die SA en later by die SS (3 miljoen in 1934), en die feit dat slegs 25 000 mense met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog in 1939 as politieke andersdenkendes in konsentrasiekampe was, is 'n aanduiding van die gewildheid van die bewind.

Die Nasionaal-Sosialisme van Hitler het om verskeie redes by die Duitse bevolking gewildheid geniet. In die eerste plek het Hitler in een van die donkerste tye van die Duitse geskiedenis op die voorgrond getree. Hy was nie verteenwoordigend van 'n spesifieke deel van die bevolking nie en het hom tot alle lae van die bevolking - nyweraars, arbeiders, militariste, kleinhandelaars en die jeuggewend met die belofte van 'n nuwe bedeling. Die boere en nyweraars het hom gesteun ter wille van sy veldtog teen die Kommunisme en die handelsklasse ter wille van sy "uitskakeling" van die Jode.

In 'n tydperk van leierloosheid, toe geen regering staande kon bly nie, het Hitler met sy belofte van kragdadige optrede 'n groot indruk gemaak op die Duitse volk, wat na politieke en ekonomiese stabiliteit verlang het. Ondanks swak karaktertrekke het Hitler besondere leiersgawes gehad en veral uitgeblink as 'n redenaar wat die massas kon opsweep. Hy het die nasionale vernedering wat die Duitse volk na die Eerste Wêreldoorlog gesmaak het (veral die skuldklousule in die vredesbepalings), uitgebuit en belowe om Duitsland weer eens "groot" te maak.

Boonop het die Duitse volk nie 'n demokratiese tradisie soos die van Engeland en Frankryk geken nie en was hulle tot selfs in 1919 gewoond aan sterk, outoritêre regerings. Die diktatuur wat Hitler ingestel het, was vir hulle dus aanvaarbaarder as wat dit vir Wes-Europese volke sou gewees het. Die anti-demokratiese tradisie was een van die redes vir die onvermoë van die Duitsers om van die Weimar-grondwet in die praktyk 'n sukses te maak.

Klein versetgroepe, waarvan die ruggraat aan die begin van die Nazi-bewind deur arbeiders, studente, predikante en priesters gevorm is, het wel voorgekom. Hulle het in klein, geïsoleerde groepies opgetree, was nie altyd eensgesind nie en het feitlik geen hulp uit die buiteland ontvang nie. Later het verset onder die meer gevestigde burgerstand, onder wie die grootgrondbesitters, ook voorgekom. Hul opvattings was konserwatief en anti-demokraties. Hul vernaamste vertolker, Carl Friedriech Goerdeler (1884-1945), is deur die Nazi's opgehang. Die Kreisauer Kreis was godsdienstig geïnspireer en minder konserwatief, maar het nie aan aktiewe versetaksies deelgeneem nie.

As gevolg van 'n dreigende opstand onder militêre leiers is lede van die kring in 1945 ook om die lewe gebring. In 1938 het 'n groep van veral ouer offisiere, onder wie Ludwig Beck (1880-1944) en Hans Oster (1887-1945). Planne uitgewerk vir 'n staatsgreep, wat egter om verskeie redes nooit uitgevoer is nie. Nadat die veldtog teen die Sowjetunie in 1941 begin het, het 'n paar van die jonger offisiere tot nuwe insigte gekom en die inisiatief geneem. Van die verskillende aanslae wat hulle op Hitler se lewe gedoen het, was die van 20 Julie 1944, gelei deur Claus Graf Schenk von Stauffenberg (1907-1944), die belangrikste. AI het die aanslae en staatsgrepe misluk, was hulle nogtans 'n aanduiding dat daar selfs in Duitsland verset bestaan het teen een van die mees misdadige regimes wat die moderne wêreld nog voortgebring het.

In ooreenstemming met Hitler se Mein Kamp het die Nazi's se buitelandse beleid heeltemal 'n nuwe koers ingestaan. In plaas van die veelsydige verdrae wat die Weimar-republiek onder die wakende oog van die Volkebond met 'n aantal state gesluit het, het die Derde Ryk elke keer met net een land 'n verdrag gesluit (bilaterale ooreenkomste), byvoorbeeld met Pole in 1934 en met Engeland (ʼn vlootverdrag) in 1935. Daardeur het Hitler probeer tyd wen vir die eerste doel van sy buitelandse beleid, naamlik die "Heimins Reich" (terug-in-die-Ryk-bring van alle gebiede waar Duits gepraat is, selfs al was die Duitssprekendes in die minderheid).

Die betrokke gebiede is eers met die hulp van dekmantelorganisasies, soos die Verein für das Deutschtum im Ausland, met Nazi-propaganda geïnfiltreer. Eers wanneer die guns van die "Volksduitsers" gewen was, is die gebied se aansluiting by die Derde Ryk deur middel van militêre dreigemente en politieke onderhandeling bewerkstellig. 'n Belangrike stap in die bewerkstelliging van die "Groot Duitsland" was die Anschluss (aansluiting) van Hitler se vaderland, Oostenryk, in Maart 1938.

Later in dieselfde jaar is die Duitssprekende Sudetenland (deel van Tsjeggo-Slowakye) by Duitsland ingelyf nadat Brittanje en Frankryk in September 1938 by die Münchense Konferense toestemming daartoe verleen het. Die verdere verbrokkeling van Tsjeggo-Slowakye en die uiteindelike besetting van Praag deur Duitsland in Maart 1939 is ook deur Brittanje en Frankryk goedgekeur, maar toe Hitler in September 1939 Oos-Pruise, wat Duitsland in 1919 verloor het, van Pole wou afneem, het dit op oorlog uitgeloop.

Duitsland se bondgenote in die Tweede Wêreldoorlog (1939- 1945) was Fascistiese Italië en Japan. Tydens die sogenaamde Blitzkrieg (kitsoorlog) in 1940 het Duitsland die grootste deel van Europa beset. 'n Belangrike nadeel vir Duitsland was dat Brittanje nie tot 'n bondgenootskap of afsydigheid oorgehaal kon word nie, maar ook nie oorwin kon word nie. Die plan om die Sowjetunie ook in 'n Blitzkrieg op sy knieë te dwing, het misluk. Hitler het op die neutraliteit van die VSA staatgemaak, maar die Japanse aanval op Pearl Harbour in Desember 1941 het die land ook by die wêreldkonflik betrek.

In die lande wat deur Duitsland beset is, het die Nazi's dieselfde maatreëls as in Duitsland ingestel, maar in 'n versnelde tempo. Met die toenemende onderdrukking het die opposisie en verset ook toegeneem. Die "onrehabiliteerbares" is na konsentrasiekampe gestuur. Die uiteindelike gevolg van Hitler se buitelandse beleid was die ondergang van die Derde Ryk en Duitse Nasionaal-Sosialisme. Die Duitse leër is op sy eie grondgebied verslaan en die land is verwoes. Op 30 April 1945 het Hitler en 'n paar getroue volgelinge in Berlyn selfmoord gepleeg. Agt dae later het die Duitse leër hom onvoorwaardelik oorgegee.