Napoleon Bonaparte

Jacques-Louis David (1748–1825): Napoleon steek die Sint-Bernard oor, 1800

Kaart van Europa onder Napoleon Bonaparte ██ Frankryk onder Napoléon I██ Verowerde "rebelse" state██ Geallieerde state

Napoléon het, oor die loop van effe meer as 'n dekade, beheer verkry oor meeste van of die hele westelike en sentrale Europa deur oorwinning of alliansie. In 1812 het hy Rusland binnegeval en sy leër tot by Moskou gelei. Sy soldate het verskriklik gely in die Russiese winter, en die meeste van hulle is dood toe hulle die aftog moes blaas.

Die geallieerde leërs van Oostenryk, Pruise, Rusland en ander lande het in Oktober 1813 by Leipzig 'n oorwinning oor Frankryk se troepe behaal. Die keiser het weer teruggeslaan in wat bekend is as die Honderd Dae (les Cent Jours), maar was oortuigend deur die Britte onder bevel van die hertog van Wellington en Pruisiese soldate, gelei deur von Blücher, verslaan tydens die Slag van Waterloo in België op 18 Junie 1815. Hy is kort daarna deur die Britse magte gevang en verban na die eiland Sint Helena, waar hy oorlede is.

Napoleon het baie lede van die Bonaparte-familie as monarge aangestel, maar hulle het oor die algemeen nie ná sy ondergang aanhou regeer nie. Napoleon was een van die "verligte monarge."

"Op die een-en-twintigste dag van Julie van die jaar eenduisend sewe-honderd een-en-sestig is die sakrament van die Heilige Doop bedien aan Napoleon, gebore op die vyftiende dag van Augustus van die jaar eenduisend sewehonderd nege-en-sestig, seun van Carlo Bonaparte en sy wettige eggenote, Maria Laetitia, gebore Ramolino..."

Hierdie doopseel, wat volgens die destydse Franse gebruik ook as geboortesertifikaat beskou is, dokumenteer nie alleen die begin van 'n menselewe nie, maar van 'n hele tydvak in die geskiedenis. Napoleon word as een van die grootste veldhere en staatsmanne van alle tye beskou.

As Napoleon 'n bietjie meer as 'n jaar vroeër gebore was, sou hy 'n Italianer gewees het. Op 15 Mei 1786 het die Italiaanse Republiek van Genua die eiland Korsika aan die Franse regering verkoop. Hoewel Napoleon dus as Franse onderdaan gebore is, was sy ouers Italianers. Sy ouers stam af uit ou Toskaanse families wat hulle reeds in die 16e eeu op die eiland gevestig het. Sy pa was van adellike afkoms.

Napoleon is as die tweede van agt kinders in 'n huis in die middestad van Ajaccio gebore. Sy moeder het hom liefdevol maar redelik streng opgevoed. Hy het reeds as jong seun glo eiesinnig opgetree en leierskap getoon.

Sy onderwysers is getref deur sy bo-gemiddelde intelligensie, en as skoolseun het hy veral in die wiskunde en geskiedenis belang gestel. In Mei 1779 het hy toelating verkry tot 'n Franse militêre skool by Brienne, waar hy vyf jaar lank gestudeer het om hom voor te berei vir 'n loopbaan as offisier in die Franse leër. Hy was doelgerig, buitengewoon gesteld op sy eer en het alles met deursettingsvermoë aangepak.

Napoleon Bonaparte (Napoleone Buonaparte) is op 15 Augustus 1769 in Ajaccio op die eiland Korsika gebore, 'n jaar nadat dit in Franse hande oorgegaan het. Vroeër het die eiland aan die Republiek van Genua behoort. Napoleon is opgelei aan die militêre akademies van Brienne en Parys, maar as een van talle artillerie-luitenante was sy kanse op roem maar uiters skraal.

Sy groot kans het egter met die Franse Revolusie gekom, toe talent in plaas van adellike afkoms ʼn vereiste geword het vir 'n suksesvolle loopbaan. Sy lewensideaal was om Korsika van Franse gesag te bevry, maar nadat hy daar in ʼn burgeroorlog die onderspit gedelf het, het hy as 'n hawelose offisier sonder 'n toekoms na Frankryk teruggekeer. In 1793, tydens die beleg van Toulon, wat in die hande van die Engelse geval het, het hy egter as bedrewe artillerie-offisier na vore getree.

Met sy briljante optrede het hy daarin geslaag om die stad te herower en die rang van brigadiergeneraal is aan hom toegeken. Weens sy verbintenis met die Maximilien Robespierre (1758-1794) se broer, leier van die Jakobyne tydens die Skrikbewind (1791-1794), is sy loopbaan vroeg byna verongeluk. In 1794 is Napoleon in hegtenis geneem, maar hy het die dood vrygespring.

'n Jaar later het hy sy rang verloor omdat hy geweier het om na La Vendée op te ruk om die opstand daar te onderdruk. In 1795 het die Konvensie egter sy dienste benodig om 'n oproer van die rojaliste in Parys onder beheer te kry. Sy bloedige en geslaagde optrede het aan hom die kommandantskap van die binnelandse leër besorg. Die opperbevel van die Franse leër in Italië is kort daarna aan hom opgedra. Daar is dikwels beweer dat die bevordering 'n trougeskenk was van die belangrikste lid van die Direktoraat, Paul Barras (1755-1829), omdat Napoleon toe met Barras se verwerpte minnares, Joséphine de Beauharnais (1763-1814), in die huwelik getree het.

Dit kon 'n rol gespeel het, maar die opperbevel was waarskynlik tog in die eerste plek 'n beloning vir sy militêre prestasies. In Italië het die generaal so gewild geword dat hy 'n bedreiging vir die Direktoraat geword het. Deur sy oorwinnings in die veldslae van Lodi (1796), Areole (1796) en Rivoli (1797) het hy die Oostenrykse leër uit Noord-Italië verdryf.

Hy het daarna op sy eie die Vrede van Campo Formio (Oktober 1797) gedikteer, waardeur Oostenryk afstand moes doen van België, die linkeroewer van die Rynrivier en Milaan, en Venesië in ruil daarvoor ontvang het. Die Vrede het 'n einde gebring aan die Eerste Koalisieoorlog (1792-1797), maar Engeland het as enigste oorblywende teenstander verbete voortgeveg. Napoleon het vervolgens ʼn ekspedisie na Egipte gelei waardeur hy die Engelse roete na Indië wou afsny. Tydelike suksesse op land kon egter nie verhinder dat die Engelse admiraal Horatio Nelson (1758-1805) die Fransevloot in die Seeslag van Aboekir, oos van Alexandrië, verslaan en die Franse ekspedisieleer van Frankryk afsny nie.

Dit het nou geblyk dat Napoleon nie onoorwinlik was nie, en Engeland, Oostenryk en Rusland het die Tweede Koalisieoorlog (tot 1802) begin. Groot verwarring het in Frankryk ontstaan en Napoleon het onmiddellik daarheen teruggekeer, waar hy 'n helde-ontvangs gehad het. Van sy terugslag in Egipte het die Franse nog nie geweet nie. Hulle was ook nie bewus daarvan dat Napoleon se nederlaag deur Franse oorwinnings in Holland en Switserland uitgekanselleer is nie.

Op uitnodiging van 'n lid van die Direktoraat, Emmanuel Sieyes (1748-1836), het Napoleon op 9 November 1799 die sogenaamde "staatsgreep van 18 Brumaire" onderneem, wat op die laaste oomblik geslaag het vanweë die tussenkoms van Napoleon se broer Lucien.

Die Direktoraat (1795-1799), wat met moeite 'n balans tussen allerlei aanslae van links en regs bewaar het, het weinig gesag uitgeoefen. Dit het die weg gebaan vir ʼn outoritêre (alleen-) bestuur. Napoleon het die regte oomblik benut toe die gematigde republikeine op soek was na 'n sterk leier om die verworwe ideale van die Franse Revolusie te beskerm. Sieyès en sy makkers het gemeen Napoleon sou 'n marionet wees wat hulle wense sou deurvoer, maar hy het spoedig na vore getree as iemand wat die alleenseggenskap het.

Napoleon het as uitvoerende gesag aan die hoof gekom van ʼn voorlopige regering waarvan die grondwet deur Sièyes opgestel is. Met die skeiding van die wetgewende, die uitvoerende en die regterlike gesag, soos deur die Franse Revolusie bepaal is, het die wetgewende mag voortaan by 3 liggame berus. Die tribunaat van 100 lede sou wette bespreek, die wetgewende liggaam van 300 lede sou sonder bespreking oor die wette stem, en die senaat (60 tot 80 lede) sou besluit of die wette in ooreenstemming met die grondwet was en sou, indien nodig, dit hersien:

Die tribunaat en die wetgewende liggaam is indirek deur die volk benoem, terwyl die Senaat homself aangevul het maar origens van weinig waarde was. Teen 1802 was hierdie 3 wetgewende liggame niks meer nie as ʼn fassade waaragter Napoleon, op advies van sy staatsraad, sy diktatuur uitgeoefen het. Hy het wei daarvoor gesorg dat sy uitvoerende gesag sterk was. Teoreties het die uitvoerende gesag uit 3 konsuls (ʼn konsulaat) bestaan, maar in die praktyk het die eerste konsul, Napoleon, alle mag gehad.

Aanvanklik is hy vir 10 jaar benoem, maar in 1802 is hy lewenslank aangewys. Hy het alle offisiere, amptenare en regters aangestel en nuwe wette ingedien. Napoleon is aan die bewind gestel om die onsekere binnelandse situasie te stabiliseer en om 'n einde te maak aan die uitputtende buitelandse oorloë. Hy het albei oogmerke verwesenlik, hoewel die internasionale vrede van korte duur was. In Frankryk het Napoleon die beroerings wat op die Franse Revolusie gevolg het, beëindig en ʼn tydperk van konsolidasie het aangebreek.

Daar is weggedoen met politieke partye en nasionale versoening was die leuse. Deur middel van 'n lang reeks hervormings is die doelstellings van die revolusie afgerond. Die konsolidasie is verstewig deur die uitskakeling van die godsdienstige tweedrag wat tydens die revolusie ontstaan het. Daar was naamlik skerp verdeeldheid onder die gelowiges van wee die verkoop van kerklike besittings en die onderwerping van die geestelikes aan die staat.

Na uitgerekte onderhandelinge het Napoleon in 1801 die Konkordaat met die pous aangegaan - suiwer om staatsbelang, want hy het afsydig gestaan teenoor die godsdiens. Die Kerk en die Revolusie is hierdeur met mekaar versoen. Die pous hel berus by die verkoop van die kerklike besittings, maar sy herderskap oor die Franse Kerk was sterker as voor 1789. Die konsolidasie is in die eerste plek verseker deur die aanvaarding van wat die revolusie op sosiale gebied verwerf het.

Die sogenaamde notabelemaatskappy of hoe bourgeoisie wat tydens die Nasionale Vergadering (1789-1791) geskep is en na die Skrikbewind (1791-1794) teruggekeer het, was stewig in Frankryk veranker. Die nuwe sosiale ordening is egter gekenmerk deur gelykheid voor die wet van alle burgers en die afskaffing van die feodale standegemeenskap en bevoorregte eiendom. Grond het die basis van rykdom gebly: grondbesit was 'n waardevolle en vaste verskansing sedert die rampspoedige inflasie tydens die revolusie, en grondbesit het aan die eienaar ook sosiale prestige besorg.

Tot die heersende klasse van landeienaars het ook die deel van die ou adel behoort wat tydens Napoleon se bewind teruggekeer en daarin geslaag het om 'n kwart van hul besittings van voor 1789 terug te kry. Tot hierdie heersende klasse het ook baie van die bourgeoisie van die Ancien Régime behoort (renteniers, koopliede, regsgeleerdes en hoe amptenare), wat hul fortuin tydens die revolusie uitgebrei en in onroerende goed belê het. In werklikheid hel ʼn konserwatiewe klas van landeienaars, van wie die meeste groot landgoedere van ou oorsprong besit het, die heersende groep uitgemaak.

Hierdie landeienaars het die leiersgroep geword wat die politieke lewe van Frankryk in die 19e eeu sou oorheers. Hoewel die revolusie op maatskaplike gebied konsolidasie gebring het, het dit op politieke gebied nie gevlot nie. Wat die revolusie wel op politieke gebied bereik het, was dat die gesag van die volk uitgegaan het en nie van die absolute heerser nie. 'n Verteenwoordigende en konstitusionele regeringsvorm met algemene stemreg vir mans is inderdaad bereik.

Napoleon het egter gesorg dat die volk, wat hy gevrees en verag het, slegs 'n skynmag gehad het. In werklikheid het die demokrasie en die parlementere regeringstelsel van die tydperk tussen 1789 en 1791 nie meer bestaan nie. Napoleon het die politieke situasie in Frankryk gekonsolideer deur ʼn militêr georiënteerde diktatuur in te stel. 'n Sterk polisie-apparaat asook streng sensuur, wat deur Joseph Fouche (1759-1820) georganiseer is, het gesorg dat opposisiebesware doeltreffend stilgemaak is.

Om aan die bewind te bly, moes Napoleon se regering sukses behaal, en dit het hy gedoen deur die Oostenrykers in 1800 in die Slag van Marengo te verslaan. Generaal Moreau se oorwinning oor die Oostenrykers by Hohenlinden het die keiser verplig om die Vrede van Lunéville in 1801 met Frankryk te sluit. Hierdeur is die Vrede van Campo Formio bevestig. 'n Jaar later het die Vrede van Amiens (1802) met Engeland ʼn einde gemaak aan 10 jaar van ononderbroke oorlogvoering tussen die twee lande. Sinne 3 jaar het Napoleon dus vir sowel binnelandse as buitelandse vrede gesorg.

Frankryk het sodoende natuurlike (geografiese) grense bereik en satellietstate in Nederland, Switserland en Noord-Italië tot stand gebring. Vir Napoleon met sy grenslose ambisie was dit nie genoeg nie. Hy sou met militêre oorwinnings op die slagveld aan sy fantasieë uiting gee, en hy het sy uiteindelike ondergang ook op die wyse bewerkstellig Slegs 'n jaar na die Vrede van Amiens het die stryd met Engeland weer opgevlam. Hieraan het Napoleon met sy aggressiewe buitelandse en ekonomiese beleid die meeste skuld gehad.

Hy het die satellietstate steeds nouer aan Frankryk gebind en na verdere uitbreiding bly strewe. Hierdie houding moes noodwendig bots met die eeue-oue buitelandse beleid van Engeland wat daarop gemik was om 'n magsewewig tussen die groot moondhede op die Europese vasteland te bewaar. Daarbenewens het Napoleon geprobeer om die Franse koloniale ryk in Amerika te laat herleef, wat 'n direkte aanslag op die Britse wêreldryk was.

Die kwaai ekonomiese wedywering waardeur Frankryk Engelse produkte probeer uitsluit het, het die spanning verder verhoog. Napoleon se ambisie het hom steeds verder laat wegdryf van die ideale van die Franse Revolusie. In 1804 het hy van 'n koningsgesinde komplot om hom te vermoor, gebruik gemaak om Frankryk in ʼn keiserryk te omskep. Hy het die Franse volk oorreed dat die behoud van die ideale van die revolusie van hom afhang, en sameswerings teen sy lewe moes dus die hoof gebied word deur Frankryk in 'n erflike keiserskap te konsolideer. Tydens 'n groot plegtigheid het Napoleon op 2 Desember 1804 in die Notre Dame-katedraal, in die teenwoordigheid van pous Pius VII, homself tot keiser gekroon.

Van 1804 af het Napoleon al hoe meer soos 'n 18e-eeuse verligte despoot opgetree. Die staatsraad is sy magte ontneem en, soos dit die geval was onder die Lodewyks, het willekeurigheid die reël geword onder 'n drukkende sensuur- en polisiestelsel. Van hervormings was daar nie juis meer sprake nie, en tog was daar weinig verset onder die volk. Die liberale en koningsgesinde opposisie was tot enkelinge beperk en die intriges van generaals en ministers het min gevaar ingehou vir Napoleon se posisie.

In 1808 het Napoleon hom nog verder van die revolusie gedistansieer deur 'n nuwe adel te skep wat die gelykheid van alle burgers aangetas het, selfs al het hierdie adel geen belastingvoordele gekry nie. Die ekonomiese situasie in Frankryk was ook nie gesond nie. Tussen 1792 en 1815 het Frankryk in die eindfase van die lang ekonomiese tweestryd met Engeland sy status as groot handelsmoondheid verloor. In die Atlantiese hawens en die omliggende gebiede het die wêreldhandel en –nywerheid vanweë die oorloë en die Engelse oormag ter see in duie gestort.

Die uitbreiding van die handel was nie meer die ruggraat van die nywerheidsgroei nie. Ook in die landbousektor het die Franse Revolusie vooruitgang vertraag. Deur die verkoop van kerklike landgoedere is baie eiendom versnipper en onder die boere verdeel. Die boere het baie waarde aan tradisionele verbouingsmetodes geheg en die produktiwiteit het gevolglik daaronder gely. Ook die grootgrondbesitters het tegniese vooruitgang in die wiele gery.

Dit was vir hulle belangrik om met die ou tradisionele metodes soveel wins moontlik te maak en nuwerwetse metodes was vir hulle 'n te groot waagstuk. Onder hierdie omstandighede was 'n landbou- of agrariese revolusie nie moontlik nie. Industrialisasie het ook nie vlot verloop nie. Nywerhede het tydens die revolusie 'n kwaai knou gekry en die groei van die jare 1800-1819 het gedeeltelik vir die verliese van die verlede vergoed. Hierdie groei was veral te danke aan 'n sterk proteksionisme en aan die sogenaamde Kontinentale Stelsel wat in 1806 ingestel is om Engeland te troef.

Die krisis wat in 1810 ontstaan het, het die verskriklike ellende van 'n groot deel van die bevolking aan die lig gebring. Vir die meeste boere en arbeiders was die keiserryk beslis geen goue tydperk nie. Die eindelose oorlog met die inkwartiering van soldate by huise, die baie slagoffers en die lotingstelsel vir krygsdiens, tesame met die belasting en inflasie, het 'n swaar las op die volk geplaas. Tog het Napoleon sy gewildheid tot die einde toe by die massa behou en sy militêre roem het van hom 'n volksheld gemaak.

Hierdie militêre roem is behaal met 'n leer wat steeds minder die karakter van 'n nasionale revolusieleer gehad het. Aan die een kant het die aantal buitelandse hulptroepe voortdurend toegeneem, en aan die ander kant het die oorspronklike geesdrif by die Franse soldate grootliks verdwyn. Die ekspansie was immers nie meer 'n nasionale verdedigingsoorlog of 'n ideologiese kruistog nie, en die persoonlike band van lojaliteit het steeds belangriker geword - in hierdie geval 'n lojaliteit teenoor Napoleon as persoon.

Oor hierdie leer het Napoleon met grenslose vertroue in sy eie briljantheid en geluk die bevel gevoer, hoewel hy nie juis taktiese en strategiese vernuwings deurgevoer het nie. Tog het hy baie van die artillerie gebruik gemaak, en hom daarop toegelê om blitsvinnig op te ruk en sy troepe te ontplooi. Napoleon het sy troepe op die regte oomblik op die swakste punt in die vyandelike stellings saamgetrek. Hy kon ʼn militêre situasie blitssnel opsom en 'n oplossing vind, met 'n voorliefde vir verrassende en waaghalsige planne.

Dit het hom min geskeel hoeveel menselewens op die spel was. Sommige historici skat dat sowat 400 000 Franse gesterf het. Die meeste is egter nie op die slag- veld dood nie, maar weens die swak mediese versorging. Grootskaalse drostery het die leërs nog vinniger uitgedun. 'n Inval op Engeland is voorberei, maar weens die Engelse oormag ter see het daar niks van gekom nie. Die Seeslag van Trafalgar (1805), waarin die Engelse admiraal Nelson gesneuwel het, het die Engelse oorheersing ter see finaal bevestig. Napoleon het sy invalsplanne egter al vroeër laat vaar sodat hy Oostenryk en Rusland die hoof kon bied.

Hierdie lande het intussen met Engeland die sogenaamde Derde Koalisie (1805- 1807) gevorm vanweë die steeds groter bedreiging wat Frankryk vir die magsewewig ingehou het. In die Slag van Austerlitz (Driekeiserslag) het Napoleon 'n briljante oorwinning behaal en by die Vrede van Pressburg (1805) moes Oostenryk Venesië, Dalmasië en verdere Duitse gebiede afstaan. Napoleon het nou in Suid-Duitsland 'n sterk invloedsfeer geskep en Italië heeltemal in sy mag gehad. In 1806 het Napoleon die Rynbond van Suid- en Wes-Duitse state onder sy gesag tot stand gebring en die Oostenrykse keiser gedwing om van sy Duitse keiserskroon afstand te doen.

So het Napoleon 'n einde aan die duisend jaar oue Heilige Romeinse Ryk gemaak. Hannover, wat aan Engeland behoort het, is deur Napoleon aan Pruise oorhandig, maar toe Pruise begin vermoed dat Napoleon Hannover wil terughê, het Pruise Frankryk die stryd aangesê. In 1806 is Pruise binne 2 weke in die Slag van Jena en die Slag van Auerstädt militêr en moreel verslaan. Rusland was nou saam met Engeland die enigste oorblywende teenstander.

Vir die eerste keer moes die Franse leer op die eindelose vlaktes van Oos-Europa veg. Die Franse gevegswyse was nog altyd gebaseer op 'n oorlogvoering sonder voorrade, sonder magasyne en sonder geld. In die lande waardeur hulle getrek het, het die soldate hulle deur plunder- en rooi- togte bevoorraad. Met hierdie strategie was blitssnelle oorwinnings uiters noodsaaklik. ʼn Vyand wat kwaai weerstand bied of sy voorrade aan die brand steek, kon die Napoleontiese manier van oorlogvoering baie skade berokken.

Die rampspoedige ekspedisie na Rusland in 1812 het dit duidelik bewys, maar Napoleon het reeds in 1807 hiervan 'n voorsmakie gekry met die afgryslike bloedbaddens in die onbesliste Slag van Eylau en die oorwinning in die Slag van Friedland. Die Vrede van Tilsit (1807) het na die strategiese hoogtepunt van Napoleon se politieke loopbaan gelyk. Frankryk (Napoleon) en Rusland (tsaar Alexander I, 1777-1825) het bondgenote geword en Europa tussen hulle verdeel. Pruise het al sy grond wes van die Elbe, asook die Poolse verowerings verloor. Konsolidasie van hierdie uitbreidings was Napoleon se volgende oogmerk. Die Groot Ryk (Frankryk), met sy 130 departemente, was baie sentraal geleë.

Rondom Frankryk was daar afhanklike vasalstate wat meestal deur familielede van Napoleon geregeer is en oor wie hy beheer gehou het. Die derde groep was Frankryk se bondgenote. Frankryk se aartsvyand, Engeland, het Napoleon se blokkade van die Franse kus beantwoord met 'n teenblokkade van Engelse nywerheidsprodukte en koloniale ware. Met die instelling van die Kontinentale Stelsel in 1806 het Napoleon hierdie politiek tot die hele Groot Ryk en sy vasalstate uitgebrei.

Pruise en Rusland het hulle by Tilsit by die Kontinentale Stelsel aangesluit en Portugal en die res van Italië is beset. Napoleon se mikpunt was nie net om die Engelse ekonomie dodelik te tref nie, maar ook om 'n ekonomie van die Europese vasteland onder Franse oorheersing op die been te bring, al was dit ten koste van die ander state. Engeland is aanvanklik deur die Kontinentale Stelsel benadeel, maar hy het deur middel van die groot smokkelhandel in Europa en die opening van nuwe markte in die VSA herstel. Tussen 1810 en 1812 het hy egter swaar verliese gely. Die Kontinentale Stelsel het uiteindelik tog nie in sy doel geslaag nie. Napoleon het deur die Kontinentale Stelsel ook by die Spaanse opvolgingstryd betrokke geraak.

Nadat hy lank gehuiwer het, het hy die land in 18081aat beset. Dit was egter 'n groot flater, want ʼn grootskaalse nasionale versetgesteun deur Engeland – het spoedig teen die Franse besetters losgebars. Napoleon kon die situasie met 'n groot leër tydelik onder beheer bring. Oostenryk het egter ook nou kans gesien om hom van die Franse juk te bevry, veral nadat Napoleon se betrekkinge met Rusland na die Konferensie van Erfurt in 1808 afgekoel het. Die Slag van Aspern (1808) was Napoleon se eerste nederlaag. Na 'n moeisame oorwinning in die Slag van Wagram (1809) het hy met Oostenryk ʼn vredesooreenkoms gesluit waarvolgens hy groot gebiedstoegewings moes doen.

Die vrede is bevestig deur die huwelik van Napoleon met die aartshertog in Marie Louise (1791-1847) van Oostenryk. Hierdie huwelik met ʼn lid van 'n keiserlike familie was een van Napoleon se pogings om sy keiserlike regime te wettig aangesien die Europese regerings hom as 'n voorstander van die revolusie en die beginsels van vryheid en gelykheid beskou het. Hierdie verbintenis het gelei tot die vervulling van 'n diep gekoesterde ideaal: 'n seun, en dus 'n troonopvolger.

Hy is Napoleon II genoem (1811-1832), maar het nooit geregeer nie. Oppervlakkig gesien het Napoleon in 1810 die toppunt van sy mag bereik. Afgesien van Engeland en Rusland, was die hele Europa in sy mag. Alles het rustig voorgekom behalwe in Spanje, waar die guerrillaoorlog steeds meer Franse troepe vereis het. 'n Nuwe bedreiging was die opkomende nasionalisme, wat Napoleon totaal misken het. Die spanning tussen Napoleon en Alexander I het ook steeds toegeneem en wedersydse verwagtinge van steun in die Kontinentale Stelsel en in oorloë teen die Turke het nie gerealiseer nie. Die toenemende Franse uitbreiding en die aarselende Russiese houding tydens die oorlog met Oostenryk het die teenstelling verskerp.

Napoleon se ambisie en selfvertroue was grensloos en hy het sy eie magsposisie oorskat. Deur 'n oorwinning oor Rusland en die invoering van die Kontinentale Stelsel wou hy Engeland op die knieë dwing. In 1812 het Napoleon Rusland met 'n leër van 600 000 man (van wie slegs een derde Franse troepe was) binnegeval. Die gevaar van die Napoleontiese wyse van oorlogvoering sonder voorrade, magasyne en geld het nou duidelik geblyk.

Die vyande het onder Franse druk bly terugwyk en die aarde agter hulle totaal vernietig sodat die Franse troepe geen voedsel in die hande kon kry nie. Vanweë 'n gebrek aan voorrade het die leer homself uitgewis: drostery, siekte, ondervoeding, selfmoord en die ontrouheid van die bondgenote het hul tol geëis. Met die besetting van Moskou na die afgryslike Slag van Borodino het tsaar Alexander steeds geweier om oor vrede te onderhandel, sodat Napoleon onverrigter sake moes terugkeer.

Die koue en die Kosakke het ook hul tol geëis. Net soos in 1799 het Napoleon die "oorblyfsels" van sy groot leer in die steek gelaat; hierdie keer omdat daar in Parys ʼn sameswering aan die broei was. 'n Vrywillige terugkeer na die toestand van 1801 en 1802 sou die situasie waarskynlik nog vir Napoleon gered het, want die vyand was onderling sterk verdeel. So ʼn vrede was vir hom egter onaanvaarbaar. Sy ryk was op oorwinnings gebou en sou hiersonder waarskynlik inmekaarstort.

'n Vierde Koalisieoorlog (1813-1814) was nou onvermydelik en het al die vyande byeengebring. Intussen het verskeie volke hulle al begin bevry. Hulle was moeg vir die verwoesting en plundering, die inkwartiering van soldate en die Kontinentale Stelsel. Ook die nasionalisme het as onderstroming dikwels 'n rol gespeel. Met 'n leer wat nie meer van dieselfde gehalte was nie, het Napoleon die Slag van Leipzig (die sogenaamde Volkereslag, 1813) verloor. Ondanks geniale strategie ter verdediging van Frankryk was die einde in sig.

Die teenstanders het hulle steeds meer verenig en Frankryk se leer het al hoe meer verdeeld geraak. Met die verbrokkeling van die front het 'n sterk opposisie in Frankryk vir die eerste keer na vore getree en die skuld vir alles is op Napoleon gepak. Met die val van Parys in 1814 moes Napoleon van sy keiserskroon afstand doen, en Elba is as verblyfplek aan hom gegee. Frankryk het na die grense van 1792 teruggekeer.

Napoleon het byna al sy hervorminge tydens die Konsulaat tot stand gebring, hoofsaaklik as afronding van die werk van die revolusie. Die sentraliseringstendens van die revolusie is op bestuursvlak voortgesit, en prefekte en onderprefekte met groot bevoegdhede is onderskeidelik aan die hoof van departemente en arrondissemente geplaas. Op juridiese gebied is meer veranderinge aangebring en is gekose regters deur benoemde amptenare vervang.

Die kodifisering van die reg is afgerond met die burgerlike regskode wat spoedig bekend was as die Code Napoléon. Dit het ook elemente van gewoontereg en Romeinse reg verenig. Dit wat die revolusie op maatskaplike gebied verwerf het, is hierdeur behou, en 'n gesekulariseerde burgerlike staat met vryheid van gewete, burgerlike huwelike en die moontlikheid van egskeiding is ingestel. Wat inderdaad erken is, is die afskaffing van die standegemeenskap, die gelykstelling van alle burgers voor die wet en die beskerming van eiendom.

Op ekonomiese gebied het Napoleon ook die doelstelling van die revolusie afgehandel. Belastings is verhoog en die wyse van invordering is verbeter. Dit was nie Napoleon wat die frank gestabiliseer het, soos dikwels beweer word nie, maar die Direktoraat voor 1799. Die Bank van Frankryk, wat Napoleon in 1800 opgerig het, was nie besonder suksesvol nie. In die middelbare en hoër onderwys was Napoleon se hervormings oorspronklik en het dit nie slegs die afhandeling van andere se werk behels nie. Die onderwys is gesekulariseer, gesentraliseer en gedissiplineer.

Die terugkeer van die Bourbons in die persoon van Lodewyk XVIII (1755-1824) het geen herstel van die Ancien Régime beteken nie: die nuwe koning moes aanvaar wat die revolusie in 1789 tot stand gebring het. Die arrogansie van die teruggekeerde rojaliste en die antirevolusionêre elemente het ou haatgevoegvoelens weer laat opvlam. Onder hierdie omstandighede het Napoleon sy kans gesien: op 1 Maart 1815 het hy na Parys teruggekeer.

Die teenstanders van die Bourbons was verheug, maar die grootste deel van die bevolking het onbetrokke gebly en Napoleon het hom gedwonge gevoel om die ingestelde konstitusionele monargie soos onder Lodewyk XVIII te aanvaar. In die daaropvolgende 3 maande, die sogenaamde Honderd Dae, het dit duidelik geword dat Napoleon nie in staat was om sy nuwe rol as konstitusionele monarg te handhaaf nie. Dit was ook duidelik dat hy by die eerste die beste geleentheid na die diktatuur sou terugkeer.

Die hoë bourgeoisie was egter op soek na ʼn staat wat hulle sou beskerm en nie terselfdertyd verstik nie, Die groot moondhede was nie bereid om Napoleon te aanvaar nie, en het die stryd hervat. Die Slag van Waterloo (18 Junie 1815) het ʼn besliste einde aan Napoleon se mag gemaak, maar selfs al het hy die slag gewen, sou hy met ʼn uitgeputte Frankryk uiteindelik tog maar die onderspit gedelf het teen die groot oormag. Die keer is Frankryk nie met soveel genade behandel soos in 1814 nie, toe hy slegs na die grense van 1792 moes terugkeer.

Frankryk moes nou terugkeer na die grense van 1789 en moes 'n skadevergoeding van 700 miljoen frank betaal. Napoleon is na Sint Helena verban, waar hy die laaste 6 jaar van sy lewe deurgebring het in Longwood House. Gedurende hierdie tyd op die eiland het hy 'n legende rondom sy eie persoon geskep, deur onder meer die te boekstelling van sy herinneringe. Hy is op 5 Mei 1821 oorlede.

As Napoleon slegs die situasie in Frankryk na die Franse Rewolusie gestabiliseer het, sou hy nie lank onthou gewees het nie. Omdat hy egter na 'n eindelose reeks veldtogte - wat altyd maklik tot die verbeelding spreek - die hele Europa aan sy voete gehad het, het sy naam bekend geword. Napoleon se persoonlikheid en sy bewind het aanleiding gegee tot twee basiese denkrigtings: die sogenaamde "wit" en "swart" legendes. Die "wit" legende is op St. Helena deur Napoleon self bedink.

Hy was daarop gesteld dat sy optrede altyd as korrek deur die publiek beskou moes word. In hierdie legende was Napoleon die romantiese held wat links en regs probeer vrede maak het. Hy wou 'n federasie van vrye volkere op die been bring en oorlog was altyd aan hom opgedring deur koalisies onder aanvoering van die "verderflike" Engeland. Die onkreukbare held het almal met sy seges bevoordeel, en is slegs deur verraad tot 'n val gebring.

Die "swart" legende kom van tydgenootlike teenstanders van Napoleon. Volgens hulle tree hy as ongevoelige massamoordenaar, as 'n despoot wat God en Sy gebod verag het, en as 'n liefdelose tiran na vore. Tot met Napoleon se dood in 1821 het die "swart" legende - die negatiewe beeld van Napoleon - oorheers, hoofsaaklik vanweë die voortdurende oorloë. Sy dood het egter alle negatiewe aspekte spoedig op die agtergrond geskuif.

Die "wit" legende - die positiewe beeld van Napoleon - wat van sy herinneringe en ander werke op St. Helena afkomstig was, het oral byval gevind.

Die diktatuur van Napoleon III (1808- 1873) het na 1851 hierdie beeld verander. Hierdie diktatuur van Napoleon se broerskind het meegebring dat die republikeinse en die rojalistiese geskiedskrywers ook die bewind van Napoleon self as negatief beskou het. Die nederlaag wat Frankryk in die Frans-Pruisiese Oorlog (1870- 1871) gely het, het hierdie gesindheid egter weer verander. Die toenemende nasionalisme en die weerwraakgedagte het Napoleon se skitterende oorwinnings opgehemel en die "wit" legende weer laat oorheers.

Sedert die begin van die 20e eeu het die wetenskaplike geskiedskrywing veld gewen, waarin die "wit" en die "swart" legendes in verswakte vorm sigbaar gebly het. Lede van die Académie Francaise, soos Bainville en Madelin, het Napoleon onthef van aanspreeklikheid deur 'n streng historiese determinisme te steun: hulle het geglo dat die revolusie noodwendig tot die diktatuur moes lei, en dat die natuurlike grense wat Frankryk bekom het, Frankryk in ʼn permanente oorlog gewikkel het. Andere, soos Aulard, Lefebvre en Soboul, was veel meer krities. Hulle erken dat 'n outoritêre regime nodig was vir die konsolidasie van die rewolusie, maar die keiserskap, nuwe aristokrasie en groot beeld uitbreiding is volgens hierdie geleerdes slegs aan Napoleon te wyte.

Die idee van die moderne professionele dienspligtige weermag is deur Napoleon aan Europa bekendgestel, 'n uitvinding wat ander state noodgedwonge moes volg.

In Frankryk word Napoleon geag as die persoon wat die Rewolusie bewaar het, en die mite geskep en aangeblaas het. Daar word wyd geglo dat, sou hy nie mag opgeneem het en die Franse samelewing (tesame met die kaart van Europa) só drasties verander het nie, die Franse monargie se instelling sou ontwikkel het in 'n parlementêre konstitusionele monargie, soortgelyk aan die manier wat die Britse monargie ontwikkel het.

Verder het die Napoleontiese Oorloë die Rewolusie na die res van Europa versprei, en daar word geglo dat die bewegings van nasionale vereniging en die verrys van die nasiestaat, veral in Italië en Duitsland, direk gewortel was in en voorafgegaan is — indien nie veroorsaak is nie — deur Napoleontiese regering van daardie areas.

Die Code Napoleon is deur die meeste lande van Europa aangeneem, en het voortbestaan ná Napoleon se nederlaag. Professor Dieter Langewiesche van die Universiteit van Tuebingen beskryf die kode as 'n "rewolusionêre projek" wat die ontwikkeling van bourgeois-samelewing in Duitsland aangevuur het deur die reg om eiendom te besit uit te brei en die rug van feodalisme te breek. Langewiesche skryf ook aan Napoleon die herorganisering van wat die Heilige Romeinse Ryk toe, wat uit 1000 entiteite bestaan het, na 'n meer vaartbelynde netwerk van 40 state wat die basis van die Duitse Konfederasie sou word, asook die toekomstige eenheidswording van Duitsland onder die Duitse Keiserryk in 1871.

• Napoleontiese Oorloë
• Franse Rewolusie

• KENNIS (1980) volume 2, bl. 377 - 379, ISBN 079810824X
• KENNIS (1980) volume 7, bl. 1286 - 1287, ISBN 0 7981 0829 0
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409613, volume 20, bl. 94

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Napoleon Bonaparte.