NG gemeente Robertson

Robertson se moedergemeente het dié medalje in 1953 uitgereik ter viering van die gemeente se eeufees.

Robertson is 'n boomryke semi-Karoodorp aan die voet van die Langeberg, tussen Worcester en Swellendam. Die dorp is in 1853 gestig op die plaas "Over het Roode Zand onderaan de Hoops Rivier". Dié plaas is toe reeds al meer as 'n honderd jaar deur blankes bewoon. Die laaste eienaar was Johannes Willem van Zijl. Die plaas het onder die distrik Swellendam geressorteer. Die gemeente was baie uitgestrek sodat dr. William Robertson van Swellendam slegs elke drie maande op "over het Roode Zand" 'n diens kon hou. Maar die streek het digter bevolk geraak en die behoefte aan 'n eie gemeente het mettertyd sterker geword, totdat Johannes van Zijl, eienaar van die plaas, en Maurits B. Polack, onderwyser van die plaasskool, op 22 September 1852 'n brief rig aan dr. Robertson, scriba van die Ring van Swellendam, en toestemming vra vir die stigting van 'n nuwe gemeente en dorp. In opdrag van die Swellendamse Ring is die plek "geinspecteerd en goedgekeurd als zeer geschikt ter oprigting eener nieuwe gemeente". Ná die gebruiklike formaliteite afgehandel is, is die plaas "Over het Roode Zand" van Van Zijl vir £4 200 gekoop, wat in dié dae 'n baie groot prys vir 1 525 morge was. Die koopbrief is op 8 Februarie 1853 onderteken. Om die nuwe dorp en gemeente te beheer, is tien direkteure gekies. H. van Reenen het die dorp opgemeet, en op 4 Mei is die eerste erwe opgeveil. Op die vergadering van 29 Januarie het die direkteure aan dr. Robertson geskrywe en gevra om die dorp na hom te noem. Hulle skryf dat hulle oortuig is "dat het algemeen verlangen is, het aanstaande dorp met U Wel-Eerwaardens naam te vereeren, en hopen daar wij gaarne een blijvend aandenken aan ons nakroost willen nalaten van een hartelijk beminden en zeer hooggeachten leeraar wiens pogingen om een zuivere Evangelieleer te verkondigen, cn cene reine Christelyke opvoeding der jeugd te verzekeren, onvermoeid waren, als mede wiens liefderijke en welwillende vriendelijkheid, waarmede hij een ieder behandeld heeft met wien zijne plichten bbetn in aanraking bragten, het zij in dit district als elders, aan de geheele kolonie bekend is,—dat Uw Wel-Eerwaarde ons niet te leur zult stellen, en er niets tegen hebben zult, dat wij aan het gouvernement voordragen Uw Wel-Eerwaardens naam 'Robertson' aan ons dorp toe te staan."

Dr. Robertson het ingewillig en op 16 Februarie 1851 William Hope, waarnemende goewermentsekretaris, in die Cape Good Hope Government Gazette aan dat die luitenant-goewerneur ook sy goedkeuring aan die naam geheg het. Die gemeente het baie gou begin met die bou van hulle kerk, sodat die hoeksteen gelê kon word op 16 September 1853 deur Petrus Johannes Truter, gewese lid van die ou Raad van Justisie en gewese siviele kommissaris van Worcester.

Ds. Charles de Smit is in Junie 1859 bevestig as Robertson se eerste leraar, maar is reeds in Januarie 1861 oorlede tydens 'n koorsepidemie, wat ook talle lidmate se lewe geëis het.

Van ds. Charles de Smidt se ontvangs en bevestiging op Robertson op 22 Junie 1859 vertel nóg die argiefstukke in die NG Kerkkantoor nág die Gereformeerde Kerkbode iets. Dat die gemeente wat meer as ses jaar verlangend uitgesien het na die dag waarop hy sy eie leraar sou kon verwelkom, en boonop juis op hom so lank moes was, hom met ope arms ontvang het, is te verstane. En so begin hy dan sy bediening in die jong dorpie waar nog nie veel meer geboue as die kerk, die magistraatsgebou en 'n klompie huise en winkels was nie.

Van hom vertel ds. J.A. van Z. le Roux in die Gemeenteblad van Robertson in Oktober 1924 onder meer: "Hy het … van die begin af sy taak aangepak met die noeste vlyt. Aan sy naarstige soek na die heil van onsterflike siele het 'n innige gemeenskap met sy Heer gepaard gegaan deur middel van gebed. Menige dag … het hy die eensaamheid gaan opsoek aan die voet van Muiskraalskop. Daar het hy, gelyk Daniël die profeet, in stilte met sy Heer omgang gehad deur middel van die gebed. Aan vrug op sy getroue arbeid het dit dan ook nie ontbreek nie.” In 'n artikel wat in dieselfde blad in Desember 1923 verskyn het, vertel 'n anonieme skrywer onder meer: "Ds. de Smidt was 'n man met een open karakter — wat in hem was, kwam uit, al moest de toehoorder daaronder sidderen en beven. Hij was verder bezield met een buitengewone ernst en toewijding aan de dienst des Heeren. In zijn ziel brandde er steeds een heilig vuur voor de redding van verloren gaande zielen. Hij was bij uitnemendheid een boetprediker, een zielzoeker, een herder van zijn kudde. Zijn ernst dreef hem dikwels een harde boodschap aan de gemeente, huisgezin of persoon te brengen. Zo bezocht hij eenmaal 'n onverschillige man in Klaasvoogds Rivier, en terstond na hij zijne boodschap had geleverd, reed hij weg. Het hart van die man werd geraakt, vergruisd, gewonnen."

Herlewingskoferensie op Worcester

Dis ds. De Smidt net gegun om 18 maande die Woord te verkondig in die ou NG kerk op Robertson. Die hoeksteen is op 16 September 1853 gelê, dis ingewy op 29 Oktober 1856 en gesloop en deur die huidige kerkgebou vervang in 1905.

In ds. De Smidt se kort dienstyd het daar op Worcester 'n konferensie plaasgevind waarvan ook die gemeente Robertson die heilsame gevolge sou ondervind. Toe die Kweekskool op Stellenbosch in November geopen is, het die aanwesige predikante aan proff. John Murray en Nicolaas Hofmeyr en die Stellenbosse leraar ds. J.H. Neethling die taak opgedra om lede van alle Christelike kerke uit te nooi om 'n konferensie op Worcester by te woon waar groot kerklike vraagstukke bespreek sou word. Prof. Hofmeyr het die organisasiewerk op hom geneem, en die byeenkoms het dan ook op 18 en 19 April 1860 plaasgevind. Die aanwesiges was uit meer as 20 gemeentes afkomstig. Van die elf aanwesige jongere predikante was sewe seuns of skoonseuns van ds. Andrew Murray sr. van die NG gemeente Graaff-Reinet, wat ook daar was; maar slegs vyf van die ouere predikante het die verrigtinge bygewoon. Referate is oor verskeie onderwerpe gelewer, onder meer "Herlevingen” deur dr. William Robertson; "Volkslektuur voor Zuid Afrika" deur prof. John Murray; "Christelijke Regering" deur ds. De Smidt; en "Opvoeding" deur Ds. J.H. Neethling. Aan die einde van die tweede dag stel ds. Andrew Murray jr., die nuwe predikant van Worcester, voor om 'n leraar van die NG Kerk, en wel dr. Robertson, na Holland, Duitsland, Skotland en desnoods Amerika te stuur om predikante, sendelinge en onderwysers te soek om so in die dringende behoefte hier te lande te probeer voorsien.

Dr. Robertson het die opdrag aanvaar, maar min kon hy toe dink dat een van sy "rekrute" die opvolger van sy beminde vriend Charles de Smidt sou wees. Die Konferensie op Worcester was oorsaak van 'n wydverspreide en seënryke geestelike herlewing in die NG Kerk. Prof. John du Plessis vertel in sy biografie van ds. Andrew Murray jr. dat die herlewing op 'n stil manier begin het, sonder die aanwending van uiterlike middele om die vuur van geestelike lewe aan te wakker. In gemeentes wat die sterkste op die Konferensie verteenwoordig was, is eerste die ontwaking van 'n nuwe geestelike erns waargeneem. Bidure is beter bygewoon en nuwe bidkringe op baie plekke gestig. In die gemeentes Montagu en Worcester het die eerste tekens van waaragtige opwekking hulle openbaar. Die beweging het ook nie net tot die dorpe beperk gebly nie, maar hom ook kragtig getoon selfs op verafgeleë buiteplase waar manne en vroue plotseling aangegryp is deur gewaarwordinge waarvan hulle nog maar weinige weke, of selfs dae, tevore vreemd was. Uit Montagu is byvoorbeeld berig: "Op Zondagavond 22 Julie werd alhier een biduur gehouden door di. (Robert) Shand en De Smidt, toen de opwekking zoo groot was dat men klaagde dat de bidstond een uur te vroeg eindigde. Een jaar geleden wist men van geen bidstonden, maar nu houdt men ze dageliks, zelfs tot drie-maal 's daags, ook onder kinderen. Of dit het werk des Geestes is, wordt door sommigen betwist; doch wij zijn getuige geweest van zekere gevallen, dat men overtuigd wordt van zonde, en claardoor onbeschrijfelijk ontsteld wordt, en door niets zich laat troosten dan door het verzoenend lijden van onze Here Jezus Christus, en door het gebed."

Van wat in die Robertsonse gemeente in dié tyd gebeur het, vertel die Kerkraad se verslag oor die staat van Godsdiens wat in Oktober 1860 na die Ringsvergadering opgestuur is. Ds. De Smidt, opsteller van dié dokument, skryf: "Doch is er niet ten onzent geschied eene bepaaldelijke uitstorting van Gods Geest? Eene werking van den Geest is er ontegen-zeggenlijk. Getuigen de veelvuldige Bidstonden die als van zelve alom in de Gemeente geboren werden en stand houden — alom, zeggen wij, want er kon bezwaarlijk een enkel wijk der Gemeente worden opgenoemd waar zoodanige vereeniging niet te vinden is. Is er eene uitstorting? Verbindt men de Uitstorting des Geestes aan eene overmatigende lichaams- en zielsbeweging, dan deelen wij tot hiertoe in de opwekking niet, maar is de bijzondere krachtige opwekking in het afsterven van den ouden, en het aantrekken van den nieuwen mensch, kortom, in de bekeering tot God, dan mogen wij zonder vermetelheid roemen in eene krachtdadige openbaring van Gods regterarm in ons midden. De Jeugd vooral op verschillende plaatsen begaf zich tot het bidden en smeeken. Hier en daar knielden kinderen ulfs om bekeering neder — zij die zich vroeger der wereld wijdden, verbonden zich nu aan den God der genade in hunne eenzaamheid, en werden weldra voorgangeren en oorbidders in broederlijke samenkomsten: en ook de Zusters in haren kring verhieven haar belaste harten tot God die zegt 'Bidt, en het zal u gegeven zijn'. Wat wij nog hoopen en wachten is niet de sloopende ontroering van andere landen, maar de zachte en zoete fluisteringen van Gods liefdestem — de kalme doch krachtdadige werking des Heiligen Geestes die ons geloof vasthecht, niet aan een stormachtige opwelling des gemoeds, hoe dikmaals dit ook gevorderd zij, maar aan de bestendige onzigtbare gemeen-schap met Hemzelf, den Trooster die bij ons blijft tot in der Eeuwigheid, den geest die staat tegenover magt en geweld."

Ds. McGregor op nagenoeg 25-jarige leeftyd.

Op Sondag 15 Junie 1862 kom ds. Andrew McGregor ná 'n vermoeiende reis van drie maande in Kaapstad aan nadat hy in Skotland deur dr. William Robertson gewerf is om as predikant in Suid-Afrika te kom werk. Ná 'n paar dae in Kaapstad waar hy gelegitimeer word en in die Presbiteriaanse Kerk St. Andrew preek, gaan hy na Swellendam om dr. Robertson te raadpleeg in verband met sekere sake. Daar lewer hy op 29 Junie sy eerste preek in Hollands; en op 13 Julie tree hy twee keer op Robertson op "tot algemeen genoegen", en word elf dae later as leraar van Robertson beroep.

Hy neem die beroep aan, gaan terug na Swellendam en trou daar op 3 September 1862 met dr. Robertson se oudste dogter, Elizabeth Augusta, op wie hy tydens sy vorige besoek verlief geraak het, en kom dan terug na Robertson waar hy op Donderdag, 11 September 1862 bevestig word. Dit was 'n blye dag vir die gemeente, en 'n beriggewer skryf dan ook aan De Volksvriend onder meer: "Eindelijk is de gelukkige dag aangebroken, waarop deze gemeente zich op nieuw verheugen mag in de geregelde bediening door haar eigenen leeraar. Zij, die bij ondervinding weten, wat het zegt zoo lang beroofd te zijn van de wekelijksche verkondiging des Evangelies, en dat na gewoon te zijn aan de diensten van een getrouwen en vromen herder, zijn alleen in staat ten volle de gevoelens te beseffen, die velen bezielden toen zij weder haren eigen leeraar in hun midden mogten aanschouwen."

Aftrede

Ds. Andrew McGregor, Robertson se tweede leraar wat hier gestaan het van 1862 tot sy aftrede in 1902. Hy is oorlede op 17 Junie 1918. Dit was sy enigste gemeente. Die dorp McGregor is na hom genoem.

Op 72-jarige ouderdom het ds. McGregor, hoewel gesond en selfs nog sterk, besluit om liewer opsy te staan vir 'n jonger man. "De werkzaamheden der gemeente", het hy in sy afskeidspreek verklaar, "vermeerderden elk jaar en de opvoeding der jeugd in zoo 'n gemeente als deze is zoo gewichtig voor het toekomstig heil van Kerk en land, en het kiezen van onderwijzers en onderwijzeressen van zoo groot belang, dat dit alles onvermoeide waakzaamheid en werkzaamheid op den kant van den Leeraar eischte. Om die reden onder anderen meende ik dat het goed was dat de zaak toevertrouwd zou worden aan jongere krachten dan de mijne. Ik wenschte ook om uit te stappen voor dat de gemeente zou beginnen te lijden wegens de toeneming in jaren en de afneming van krachten van den Leeraar."

Onder blyke van groot belangstelling neem hy en sy eggenote wat soveel jare getrou tersy gestaan het, op 11 September 1902 afskeid van sy geliefde gemeente, waarvan hy gesê het: "Wij zouden kunnen zeggen: Snijd in ons hart en gij vindt de gemeente Robertson." Hy het hom nadat hy sy emeritaat aanvaar het, in Kaapstad gevestig. Maar nie om te rus nie; daarvoor was sy gees te bedrywig. So dikwels as hy daartoe versoek is en sy kragte hom dit toegelaat het, het hy gepreek en ook tydelik in die gemeentes Maitland en De Rust waargeneem. Ook was hy 'n paar jaar lank ouderling van die Nieuwe Kerk en kapelaan van die Roelandstraatse gevangenis. Nog altyd het sy vaardige pen nooit gerus nie.

Op 3 September 1912 kon ds. en mev. McGregor hul goue bruilof vier in die pastorie van die Nieuwe Kerk, waarvan sy skoonseun ds. G.J. du Plessis toe leraar was. Al hul kinders was op hierdie heuglike dag aanwesig, naamlik regter A.J. McGregor, ds. A.M. McGregor (destyds leraar van die NG gemeente Oudtshoorn, dr. John Robertson McGregor, mev. M.J. de Villiers, mev. ds. Du Plessis en mej. H. M. McGregor.

Begrafnis

Die dorpie Lady Grey, wat tot in die jaar van ds. McGregor se aftrede deel was die gemeente Robertson, is kort ná die gemeente se stigting hernoem tot McGregor. Dié foto is waarskynlik geneem tydens die kerk op McGregor se inwyding in 1905, dieselfde jaar waarin die moedergemeente 'n nuwe kerkgebou in gebruik geneem het.

Ses jaar later, op Maandag, 17 Junie 1918, is hy ná 'n siekbed van enige maande aan sy woning, Hillsideweg 12, Tamboerskloof, oorlede. Die volgende dag is daar 'n roudiens gehou in die NG kerk Drieankerbaai, waar sy seun ds. A.M. McGregor van 1914 tot 1939 leraar was. Onder die groot gehoor was predikante van die NG Kerk en baie ander Christelike kerke, verteenwoordigers van die Unie-regering en die provinsiale administrasie. Die diens is gelei deur prof. J.I. Marais van die Kweekskool wat tot teks gekies het Psalm 103:1 en 2 en Hebreërs 13:7. Hy het verklaar dat ds. McGregor 'n gawe van God aan die NG Kerk in Suid-Afrika was, en Suid-Afrika moes God dank vir sy lewe. "Zijn naam was Andrew: hij was een ware Andreas; hij was niet een man die zich ooit op de voorgrond drong, maar die anderen bij de hand nam en tot de Heiland leidde." Ook ds. A.I. Steytler, jare lange vriend, het die ontslapene gehuldig en onder meer daarop gewys dat, alhoewel hy 'n Skot van geboorte was, hy hom heeltemal met die Afrikaanssprekendes vereenselwig het en selfs by voorkeur Nederlands gepraat het.

Ná die diens is die lyk per trein na Robertson vervoer, waar die begrafnis die volgende dag plaasgevind het. Die gemeente het in groot getalle opgekom om die laaste eer aan hulle oudleraar te bewys. Om halfdrie die namiddag is die kis by die huis van mnr. Lewis by die stasie afgehaal en na die kerk gevolg deur die weduwee en haar ses kinders en 'n skare van ongeveer tweeduisend mense. 'n Vierhonderdtal leerlinge het aan die voorpunt van die stoet gestap en hulle soos 'n erewag aan weerskante van die straat voor die ingang na die hoofdeur van die kerk opgestel. Die slippedraers was die predikante H.P. van der Merwe en S.J. Perold van Robertson, Weber van McGregor, I.F.A. de Villiers, skriba van die Sinode, en D.P. van Huyssteen en Van der Westhuizen van Montagu en die ouderling C.P. Klopper. As draers het opgetree die ouderlinge P.R.W.J. de Wet, L.A. Wentzel, N.L. Jonker, J.P. Marais en J.A. van Zijl. Ds. H.P. van der Merwe, eerste leraar van Robertson, wat as geleentheidsredenaar opgetree het, is bygestaan deur di. De Villiers, Weber, Perold en Van Huyssteen. As teks het Ds. Van der Merwe gekies 2 Konings 2:12: „Mijn Vader, mijn Vader," en daarop gewys dat die ontslapene soos 'n vader geken, geëerbiedig en gelief was. Dit kon 'n mens sien in die kransie wat namens die moderatuur van die NG Kerk gestuur was. "De weeklacht over Elia was niet misplaatst op deze Gemeente. Vader McGregor had de Gemeente geïnspireerd. Dat was nog kenbaar by de ou stock. Het werk van Vader McGregor was onsterflik. De weeklacht kwam uit 'n gemeente vol van waardering. Uit 'n hart dat vol was van eerbied kon het trouwens niet anders wezen."

Dr. Hendrik Petrus van der Merwe, leraar van 1903 tot Maart 1925.

Op 20 Maart 1903 kon die gemeente die opvolger van ds. McGregor verwelkom in die persoon van ds. Hendrik Petrus van der Merwe, B.A., B.D. Reeds in sy tyd op Britstown het sy kragtige prediking en onverskrokke optrede die aandag van die kerklike publiek op hom gevestig. Toe hy dus in Januarie beroep word as opvolger van ds. McGregor, was niemand verwonderd nie. Sy 22-jarige bediening was vir die gemeente in baie opsigte betekenisvol, en hy het dan ook sy spore diep in Robertson afgedruk. Dit was in alle opsigte 'n tydperk van groei. Die getal lidmate het, ten spyte van die afstigting van die Sendinggemeente en die gemeentes McGregor en Vandermerwe, toegeneem van 900 lidmate in 1903 tot 2 000 in 1925, toe daar binne die grense van die gemeente soos dit in die tyd van sy voorganger afgebaken is, altesame 3 000 lidmate was. In die tyd is 1 364 mense in die huwelik bevestig, 1 938 lidmate aangeneem en 2 733 gedoop. In sy afskeidspreek gelewer op 29 Maart 1925, nadat hy die beroep na die Cradock aangeneem het, het hy verklaar dat, "ofschoon daar winter en zomer, bloei en achteruitgang in het geestelik leven der gemeente geweest is, was de groei der gemeente onmiskenbaar, en heeft die zich uitgedrukt in de totstandbrenging van gebouwen en inrichtingen. Met uitzondering van 'n deel der oude kerkzaal is hier geen steen de een op de ander geplaatst, die niet in mijn tijd geplaatst is."

Daaronder was daar die drie pastorieë in Van Reenenstraat, die een op die hoek van Reitz- en Whitestraat, en die Sendingpastorie in Reitzstraat, twee sale, een in Le Rouxstraat "welke Hammanzaal dient te heten" en dan ook in die dertigerjare so genoem is, en die Anna Susannasaal in die onderdorp. Reeds in Ds. McGregor se tyd is planne bespreek om die ou kerk groter te maak, maar eers in ds. Van der Merwe se tyd is besluit om liewer die ou gebou te sloop en 'n nuwe op dieselfde plek op te rig. Die plan wat uiteindelik aanvaar is, was die leraar se eie idee hy het dit in die Brooklyn Tabernacle in New York gesien. Op 19 Oktober 1904 is afskeid geneem van die ou gebou, toe ds. Van der Merwe gepreek het na aanleiding van Habakuk 2:2a: "Want de steen uit den muur roept.” By dié geleentheid was daar drie-en-twintig persone aanwesig wat in 1856 die inwyding bygewoon het. Daarna is dit gesloop en die nuwe sierlike gebou waarin die gemeente vandag nog aanbid, onder toesig van 'n boukommissie opgerig. Die lede van hierdie Kommissie was: Ds. H.P. van der Merwe en mnre. H.C. van Zijl, L.W.R., C.P. Klopper, B.J. Kloppers, J.P. Marais, D.N. During, W.J. de Wet, F.J. van Zijl, J.P. Kennedy en M. Nicol. Die argitek was John Gaisford. Die kerkgebou met die traliewerk daarom het £17 000 gekos. Die hoeksteen is op 11 Januarie 1905 gelê deur ds. Van der Merwe, bygestaan deur di. J.G. Weber van Lady Grey (McGregor), D.J. le Roux Marchand van Kaapstad en J.A. Malherbe van Goudini (Rawsonville).

Op Donderdag 19 Oktober 1905, toe geweldige stormwind op Robertson en ander plekke groot verwoesting aangerig het, kon die gemeente eindelik die heuglike oomblik beleef dat sy nuwe kerk ingewy word. Die wydingsrede by dié geleentheid is deur ds. Andrew McGregor gelewer. Ander geboue wat in ds. van der Merwe se tyd opgerig is, en waarby die kerkraad direk of indirek betrokke was, is die skoolgebou en onderwyserswoning van Dassieshoek, dié van Keurkloof, Merwehof, die kerklike gebou in Kerkstraat ("No Man's Land"), die nuwe gebou by Rob Roy, De Waal-Hostel en die Herberg wat deur die Ring van Tulbagh opgerig is. Voorts is die volgende skoolgeboue in die dorp opgerig: die Hoër Meisieskool (1912) — later die Primêre Meisieskool, die Hoër Seunskool (1921) — later die Primêre Seunskool, en die Opleidingskool — later die Hoërskool, terwyl die ou gebou van die hoërskool tussen Truter- en Whitestraat wat in 1893 gebou is, vergroot is. Aan kerklike en skoolgeboue is in die 22 jaar van 1903 tot 1925 tussen £110 000 en £120 000 bestee.

Aan die onderwys het hy waardevolle dienste bewys. Ook was hy lid van dit Sinodale Onderwyskommissie. Met al die jare het hy student gebly en aangesien hy met 'n stale geheue geseënd was, het hy 'n groot hoeveelheid kennis opgedoen wat hom veral goed te stade gekom het wanneer hy met studente in aanraking gekom het. Hy kon ook taktvol omgaan met jong mense en ander wat deur twyfel gekwel is. Hiervan het die Sinodale Kommissie van die Kaapse Kerk gebruik gemaak toe hulle hom in 1921 afvaardig om die Afrikaanse studente aan buitelandse universiteite te besoek en bearbei, 'n taak wat hy met skitterende sukses uitgevoer het. As blyk van erkenning van sy bekwaamheid en van sy werk het die Universiteit van Edinburg aan hom daarna die eregraad doktor in die Godgeleerdheid toegeken.

Hy het baie belanggestel in die armesorg en was dan ook die siel van die groot kongres oor dié saak wat in 1916 op Cradock gehou is. Hierdie kongres het die oë van die Afrikaanse volk die eerste keer oopgemaak vir die erns van die Armblankevraagstuk. As voorsitter van die Sinodale Armesorgkommissie het hy die saak steeds voor die aandag van die Volk en die Regering gehou. Toe die Sinodale Kommissie hom in verband met die bearbeiding van die studente na Europa stuur, is hy ook deur die Kaaplandse Administrateur, sir Frederik de Waal, die taak opgedra om 'n studie van armesorg in Europa te maak. Hy kon dan ook by sy terugkeer waardevolle wenke in hierdie opsig aan die hand gee, en hy en sy eggenote het op Robertson baie in hierdie opsig gedoen, 'n taak waarby hulle kon reken op die steun van die Kerkraad en die ACVV-tak wat in hulle tyd daar gestig is.

In 1924 het die Sinode van die Kaapse Kerk sy verdienstes erken deur hom tot Moderator te kies, 'n eer wat hy self beskou het as die hoogste wat 'n medemens hom kon bewys. Die pligte in verband met hierdie hoë amp het hy eervol en met waardigheid nagekom. Dit was dan ook in dié hoedanigheid dat hy in 1926, toe hy reeds op Cradock predikant was, die uitnodiging ontvang en aanvaar het om by die onthulling van die Dellvillebos-gedenkteken 'n gebed te doen. Sy gebed daar is deur die Engelse koerante 'n model van gewyde welsprekendheid genoem.

Veral in verband met twee sake het ds. Van der Merwe sy onverskrokke moed getoon. In 1915 het die Sinode geweier om die rebelle te veroordeel. Daarvan het Van der Merwe in sy afskeidspreek self die volgende vertel: "De Synode was eenstemmig tegen rebellie, maar achtte het tegen alle beschaafde rechtspleging aan om personen te veroordelen zonder hen te horen, en dan nog zonder verhoor te veroor delen op eenzijdige kourantenberichten. De rebellie was 'n staatsaangelegenheid, en het Parlement, dat daarmee in de eerste plaats te doen had, was verstandiger en stelde toen nog 'n onderzoek eerst in. Ik stond aan de kant van de Synode. Het gevoel liep hoog in het land. Drie kwart van mijn gemeente keurde mijri handelwige af. Draadtrekkers gingen twee maanden van huis tot huis om gevoel op te wekken. Het heette toen om het besluit der Synode te veroordelen. 'n Vergadering werd gehouden. Honderden waren tegenwoordig. Toen men echter bevond dat de beweging 'n bedekte aanval op mijn persoon was, stapte bijna de gehele vergadering uit en alles liep dood."

Die tweede geval was in verband met die ontsettende dronkenskap onder die bruin mense van die Westelike Provinsie. Hy het geweet dat as hy teen die drankhandel sou optree, hy aanstoot sou gee aan baie van sy gemeentelede wat daarin 'n bedreiging vir hulle bestaan sou sien. Hy het egter nie toegelaat dat die oorweging hom afskrik van wat hy die weg van plig beskou het nie. Hy het sy gemeente die versekering gegee dat hy deur sy houding in verband met hierdie saak nie minder belang in hulle en hulle tydelike voordeel gestel het nie, maar juis daarom het hy homself geroepe geag om op te tree teen 'n openbare sonde wat hulle uiteindelik in hulle hoogste belange sou aantas. Die stryd tussen hom en die wynboere oor Plaaslike Keuse "het soms heftig geword, maar, ten spyte daarvan het hy nooit die vertroue of die liefde van die oorgroot meerderheid verloor nie." Hulle het sy eerlikheid en die opregtheid van sy motiewe nie in twyfel getrek nie.

Tydens sy 22-jarige bediening op Robertson is hy 13 keer beroep, maar het vertel dat hy in al dié jare gevoel het "dat ik 'n enige plaats had in het hart van 'n gemeente door mij begeerd, en was de band die onze harten aan elkander bond, zo hecht dat niets dezelve verscheuren kon". Maar die veertiende beroep, deur die NG gemeente Cradock, het hy aangeneem en op 29 Maart 1925 van Robertson afskeid geneem.

Dr. Van der Merwe veral op Robertson ’n blywende indruk gemaak. Tydens sy 22-jarige bediening is die sierlike kerkgebou en talle skole opgerig en twee dogtergemeentes, Van der Merwe (Bonnievale) en McGregor, asook ’n sendinggemeente afgestig. In sy laaste gemeente, Cradock, het hy net 20 maande gearbei tot hy op 24 Desember 1926 beswyk het aan ’n ongeneeslike kwaal, veroorsaak deur ’n kiem wat hy op besoek aan Europa opgedoen het. Hy het dié reis as moderator van die Kaapse Kerk (van 1924 af) onderneem om deel te neem aan die onthulling van die Delvillebos-gedenkteken in Frankryk.

Sedertdien het die volgende leraars die gemeente bedien: Di. S.J. Perold (1918–'19), A.S. Cronje (1933–'39), J.G. Muller (1919–'24), T.J. Kotzé (1936–'42), C.V. Nel (1925–'35), E.A. Venter (1939–'44), J.W. Snyman (1926–'32), dr. F.J.M. Potgieter (1943–'46) en dr. D.J. Louw (1946–'49). Kort voor die eeufeesviering was hier drie leraars in die gemeente, naamlik di. S.J.L. Marais (vanaf 1945), H.C. Kinghorn (vanaf 1950) en J.N.F. O'Kennedy (vanaf 1951).

Robertson is die moeder van drie dogtergemeentes, t.w. McGregor (gestig 1902), Vandermerwe (Bonnievale, gestig 1922) en Robertson-Oos. Tydens die stigting van die gemeente Ashton (1949) is ongeveer 200 lidmate van Robertson daar aangesny.

In 1953 het die gemeente sy eeufees gevier. In daardie jaar het die belydende lidmate 2 650 getel en die kerkraadslede 46.

• Carel Hendrik de Smidt, 1859 – 21 Januarie 1861 (oorlede in die amp)
• Andrew McGregor, 1862–1902 (na wie McGregor genoem is)
• Dr. Hendrik Petrus van der Merwe, 1903 – Maart 1925
• Alexander Gustav Timon Venter, 1905 (hulpprediker)
• John Murray, 1910–1917
• Stefanus Jacobus Perold, 1918–1919
• Jan Gysbert Muller, 1919–1924
• Cornelis Vermaak Nel, 1925–1935 (emeriteer; oorlede op 4 Junie 1936)
• Jacobus Wilhelmus Snyman, 1926–1932
• A.S. Cronjé, 1933–1939
• T.J. Kotze, 1936–1942
• Erasmus Albertus Venter, 1939–1944
• J.W. Snyman, 1926–1932
• Prof. dr. Frederik Johannes Mentz Potgieter, 1943–1946 (waarna professor aan die Kweekskool)
• Dr. Daniël Johannes Louw, 1946–1949
• Sarel Johannes Lodewicus Marais, 1945–1962
• Herman Charles Kinghorn, 1950–1952
• J.N.F. O'Kennedy, 1951–1956
• Henry Charles Hopkins, 1952–1955 (kapelaan in die SAW)
• Hendrik Winterbach, 1961–1966
• Paul Albertus du Toit, 1967–1979
• Abraham Jacobus de Villiers, 1967–1973
• Andries Gustav Stephanus Gouws, 1971 – 24 Mei 1987 (emeriteer)
• Pieter Jurgens Steyn, 1987 – 30 November 2014
• M. Joubert, ? – 8 Des 2019 (emeriteer)
• Janlu Kuyler, 2020 – hede

• 
  Ds. John Murray was leraar van Robertson van 1910 tot hy sy emeritaat in 1917 ontvang het. Hy is op 30 Augustus daardie jaar oorlede.
• 
  Ds. Cornelis Vermaak Nel, leraar van 1925 tot 1935, toe hy aftree. Hy is oorlede op 4 Junie 1936.
• 
  Ds. A.S. Cronjé, leraar van 1933 tot 1939.
• 
  Dr. E.A. Venter was medeleraar van Robertson van 1939 tot 1944.
• 
  Prof. dr. F.J.M. Potgieter, in lewe 'n hoogleraar aan die Kweekskool op Stellenbosch, leraar van 1943 tot 1946.
• 
  Ds. S.J.L. Marais, medeleraar van 1945 tot 1962.
• 
  Dr. D.J. Louw, leraar van 1946 tot 1949 toe hy na Bloemfontein-Wes gegaan het.
• 
  Ds. Hermanus Charles Kinghorn, leraar van 1950 tot 1952.
• 
  Ds. Kenney O'Kennedy, leraar van 1951 tot einde 1956.
• 
  Ds. Hennie Winterbach, leraar van 1961 tot 1966.

• Dreyer, eerw. A. 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933, Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
• Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• Tromp, A.H. 1953. Robertson, 1853–1953. Gedenkboek by geleentheid van die honderdjarige bestaan van die dorp en die N.G. gemeente Robertson. Robertson: Die Eeufeeskomitee van Robertson.