NG gemeente Ficksburg
Die NG gemeente Ficksburg is 'n Oos-Vrystaatse gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk met sy middelpunt op die dorp Ficksburg. Met die gemeente se stigting in 1869 was dit slegs die 13de gemeente in die Vrystaatse Sinode. Die gemeente vier sy 150-jarige bestaan in 2019.
Van 1970 tot 1999 het die gemeente Ficksburg-Noord naas die moedergemeente hier bestaan, maar dit is in laasgenoemde jaar by Ficksburg-gemeente ingelyf, al was die belydende lidmate van die gemeentes saam in 1999 skaars 200 minder as by afstigting 29 jaar vantevore. Al ander Vrystaats dorpe wat net een NG gemeente oorhet ná 'n inlywing, is Hennenman (die Oos- sowel as Wes-gemeente is tegelykertyd in 2012 by die moedergemeente ingelyf) en Viljoenskroon (die Oos-gemeente is in 2011 by die moedergemeente ingelyf). Binne die volgende 15 jaar het dit egter skerp afgeneem van 1 153 tot 656 in 2014 as gevolg van die groter charismatiese kerke wat tot stand gekom het op die dorp.
Ontstaan
Ficksburg, geleë in die vrugbare Verowerde Gebied, ontleen sy naam aan genl. J.I.J. Fick, ’n Boereheld van die Basoeto-oorlog 1865. Die gemeente is in 1869 gestig toe Fouriesburg (Witteberge), Rosendal, Clocolan en 'n gedeelte van Marquard nog deel van die gemeente uitgemaak het. Volgens die notule is die eerste kerkraadsvergadering op 1 Junie 1872 op Ficksburg gehou onder voorsitterskap van ds. P.V.A. van Heyningen, predikant van Winburg en konsulent van Ficksburg. Hy was reeds Winburg se derde predikant. Net vier kerkraadslede het die vergadering bygewoon waarop nog 'n ouderling en drie diakens toe verkies is. Op die kerkraadsvergadering van 12 Oktober 1873 het die kerkraad besluit om die kerkgebou te vergroot (tot 20 x 25 voet), van vier vensters te voorsien en "de vloer te maken van miershopen". Dié eerste kerkgebou is in 1873 ingewy. Op die vergadering van 12 Januarie 1874 besluit die kerkraad om "blikmsemafleiders voor de kerk aan te schaffen". Op die vergadering van 12 Julie 1875 is besluit om voortaan vier ouderlinge en agt diakens te hê. Die vergadering is gehou onder voorsitterskap van ds. Louis Hugo van die NG gemeente Ladybrand. Hy was daardie gemeente se eerste leraar. Nadat hy in 1896 deur die NG gemeente Beaufort-Wes geskors is, is hy later herstel en het 10 jaar lank met seën onder die melaatses op Robbeneiland gewerk. Hy is op 21 Augustus 1907 op die eiland oorlede en daar begrawe.
Eerste leraar
Op 'n gekombineerde vergadering op 27 Mei 1876, toe die gemeente dus reeds nagenoeg sewe jaar oud was, waarop net 12 lede teenwoordig was, is oorgegaan tot die beroep van 'n leraar. Op die groslys het 'n volle 12 name het voorgekom; "elke lid het sy eie man gehad".[2] Uit die tweetal P.A. van Heyningen (Ladybrand) en B.B. Keet (Wepener), vader van prof. B.B. Keet van die Kweekskool, is Wepener se predikant gekies. Toe hy die beroep bedank, het die kerkraad op 11 September 1876 weer 'n beroep uitgebring. Die konsulent was toe ds. C.P. Theron van Bethlehem. Dertien kerkraadslede was teenwoordig, maar net drie name het op die stemlys verskyn: J.H. Cloete, Bethulie se eerste leraar, B.B. Keet van Wepener en prop R.H. van de Wall. Ds. Keet is met 'n volstrekte meerderheid verkies.
Weer het ds. Keet die beroep van die hand gewys sodat die kerkraad op 11 Desember 1876 weer tot 'n beroep moes oorgaan. Net twee name is op die stemlys geplaas: ds. A.A.L. Albertyn van Rouxville en prop. Van de Wall. Laasgenoemde is tot leraar gekies en van die kant van die gemeente sou sy salaris £75 per jaar wees. Eers vyf maande later, op 12 Mei 1877, is 'n brief op 'n buitengewone kerkraadsvergadering voorgelees waarin prop. Van de Wall te kenne gee dat hy die beroep aanvaar. Hiervoor was die kerkraad baie bly. Die leraar is versoek om 'n wa, agt esels en 'n tuig te koop en dadelik daarmee oor te kom na Ficksburg. Hy is op 26 Augustus 1877 as die eerste herder en leraar van die gemeente georden en bevestig.
Ongelukkig was ds. Van de Wall se verblyf van korte duur, want reeds op die kerkraadsvergadering van 4 Desember 1880 het hy die kerkraad in kennis gestel dat hy die beroep na Simonstad aanvaar het. Hy bearbei die gemeente tot 3 Januarie 1881.
Die volgende leraar wat die gemeente bedien het, was ds. H. van Broekhuizen sr. van 1882 tot 1894.
Ds. P.J.J. Boshof
'n Gekombineerde kerkraadsvergadering is op 12 April 1895 gehou met die doel om 'n herder en leraar vir die gemeente te beroep. Die kieskollege het uit 29 lede bestaan. Op die groslys is 22 name van predikante geplaas, onder andere dié van Robbeneiland. Uit die tweetal Boshoff (Ventersburg) en Viljoen (Reitz), is eersgenoemde gekies. Hy het hom die beroep laat welgeval en is op 28 Julie 1895 hier bevestig. Reeds op 31 Augustus van dieselfde jaar is die wenslikheid bespreek om die gemeente te raadpleeg omtrent die bou van 'n nuwe kerk.
Op 18 Februarie 1899 is bekend gemaak dat ds. Boshoff bedank het as predikant van die gemeente. Die oorsaak was 'n "droewige tugsaak"[3] wat groot beroering in die gemeente teweeggebring het. Die saak het later voor die Ring gedien. Ds. Boshoff is kort daarna beroep na die NG gemeente Jacobsdal en was later jare lank predikant van Bloemfontein, waar hy 'n gesiene persoon was. Hy was ook moderator van die Vrystaatse Kerk. Hier het hy hom beywer vir die onderwys van die jeug en die insameling van geld vir die nuwe kerk.
Ds. J.D. Kestell
Die bedanking van ds. Boshoff in Februarie 1899 het 'n vakature laat ontstaan wat geduur het tot 13 Desember 1902. Dit was die droewige tyd van die Tweede vryheidsoorlog met sy nasleep van ellende van afgebrande plase, vroue en kinders in konsentrasiekampe gestop en mans as krygsgevangenes in ballngskap gevoer. Die vergadering op 13 Januarie 1899 en al die daaropvolgende vergaderings is deur ds. P.S. van Heerden van Ladybrand as konsulent onderteken. Hy was die vierde leraar van daardie gemeente waar hy meer as 35 jaar gestaan het. Hy was 'n swaer van ds. Kestell, aangesien hy nes laasgenoemde getroud was met 'n dogter van prof. N.J. Hofmeyr van die Kweekskool op Stellenbosch. Albei was dus ook 'n swaer van ds. Adriaan Hofmeyr, wat hom tydens die Driejarige Oorlog die gramskap van baie Afrikaners op die hals gehaal het weens sy veldtog om die Boeremagte te oortuig om die wapens neer te lê.
Op 'n gekombineerde vergadering op 15 April 1899 is oorgegaan tot die beroep van 'n leraar vir die gemeente. Saam met die rustende lede was daar 32 stemgeregtigdes. Die stembriefies het die name van 21 predikante getoon en uit die tweetal Viljoen (Reitz) en Pienaar (Ventersburg) is ds. D.J. Viljoen met 'n meerderheid van een stem gekies. Omdat ds. Viljoen vir die beroep bedank het, is 'n tweede beroep uitgebring op 10 Junie 1899. Weer was daar 17 name. Die tweetal het bestaan uit die predikante van Amersfoort en Harrismith. Eersgenoemde is beroepbaar verklaar met 19 stemme vergeleke met 14 vir die leraar van Harrismith. Aangesien dié beroep ook ongeslaag was, is 'n derde beroep uitgebring op 14 Augustus 1899 en wel op ds. A.F.Louw van Graaff-Reinet.
Die buitengewone vergadering op 2 September 1899 is gelei deur ds. Paul Roux, tweede predikant van Senekal. Ook ds. Louw het die beroep van die hand gewys en vir die vierde keer het die breë kerkraad byeengekom en wel op 18 September 1899 om 'n beroep uit te bring. Nou was daar 15 name, van wie ds, J. Rabie, hulpprediker van Uitenhage en ds. Kestell elkeen elf gekry het. Die lot het toe beslis dat ds. Rabie wettiglik gekies is.
Op die vergadering van 11 Oktober 1902 het die konsulent die broeders verwelkom en 'n enkel woord gespreek tot inleiding oor die drie laaste jare toe daar weens die oorlog geen vergadering gehou kon word nie. Omdat ds. Rabie, wat in September 1899 beroep is, weens die uitbreek van die oorlog nie kon bevestig word nie, besluit die vergadering dat die beroep nie meer as geldig beskou word nie en om 'n nuwe beroep uit te bring. Dit het gebeur op 13 Desember 1902. Agt predikante het die groslys gehaal en die tweetal het bestaan uit ds. Kestell en ds. Rabie, wat toe elkeen 16 stemme kry. By die derde stemming het ds. Kestell 12 en ds. Rabie 10 stemme gekry. So is eersgenoemde beroep.
Sy bevestiging
Ds. Kestell se bevestiging is bepaal vir 7 Maart 1903 en sy eerste vergadering is op 9 Maart daardie jaar gehou. Reeds 'n paar maande ná sy bevestiging het ds. Kestell hom vir die bou van 'n nuwe kerk op Ficksburg beywer. Op die gemeentevergadering van 25 Julie 1903 is dan ook besluit dat 'n monument ter gedagtenis aan die gemeente se gesneuweldes die vorm van 'n nuwe kerk sal wees. Die notule het gelui: Daar "werd besloten een monument op te richten ter gedachtenis der gesneuvelde burgers, en dit monument te zijn een nieuwe Kerk". Hierdie sierlike Godshuis, waarvan ds. Kestell self die argitek was, is op 12 April 1907 ingewy. Die besluit om 'n kerk te bou is deur 'n gemeentevergadering bekragtig en 'n boukommissie bestaande uit die volgende broeders is gekies: P. Wille, P. Fourie, L. Bornman, Stephanus Fourie, J. van Schalkwyk, T. Barry, Mat. I. Fourie, J.J. van Niekerk, H.L. van der Merwe, D.J. de Villiers, F. Theunissen, N.J. du Toit, Charles von Maltitz, Jan Fick, S.G. van Niekerk en Gert Olivier met ds. Kestell as adviserende lid. Later is ook die lede C. Kriek, D.L. Visagie, A. Radley en S. van Niekerk bygevoeg. Onder die lede van die boukommissie kom ook die naam voor van die S.G. van Niekerk. Hy was die vader van ouderling C.J. van Niekerk van Louterbronnen. Sy weduwee, tant Truia, het die ouderdom van 87 jaar bereik. Sy en haar man het 14 kinders gehad. Een het gesneuwel en 'n tweede is swaar gewond in die slag van Magersfontein. In die konsentrasiekamp van Brandfort is sy afgeneem met nege van haar kroos. In die tweede ry onder sit Kerneels, die jongste. Met haar afsterwe was daar 150 kinders en kleinkinders!
Op 23 Oktober 1903 het die voorsitter 'n geskenk aan die gemeente van die heer en mev. J.G. Keyter ontvang bestaande uit 'n Bybel, 'n Psalm-en-gesangboek en 'n Formulierboek. Keyter was jare lank Volksraadslid en later lid van die Unie-Parlement. Hy was 'n wetgeleerde en het 'n som van £300 000 aan die Sending van die Kaapse kerk nagelaat. Sy weduwee het hom vir etlike jare oorleef. Sy was 'n dame van edel inbors en onbaatsugtige lewe. Sy het ongeveer £10 000 gegee vir die oprigting van die Jan en Nellie Keyter-Verpleeginrigting. Die Kerk het 'n donasie van £1 000 ontvang en verskeie sendinggemeentes het deur haar vrygewigheid veel gebaat. Op die vergadering van 4 Maart 1905 word die broeder kassier, P. Wille, wat jare lank sy opofferende werk sonder klae en gratis gedoen het spesiaal deur die kerkraad bedank. Op die vergadering van 5 Augustus 1905 is die broeder G.C. Olivier gekies tot scriba. Hy was 'n waardige lid van die kerkraad, streng godsdienstig en 'n hartlike ondersteuner van die gemeente. Hy het in sy testament sy plaas Uitkyk bemaak aan die Kerkraad vir die opvoeding van behoeftige kinders. Op die vergadering is ook melding gemaak van die stigting van die gemeente Marquard.
Op die vergadering van 8 November 1906 het 'n versoekskrif gedien deur 97 lede van die NG gemeente Ficksburg waarin hulle toestemming vra tot die afstigting die gemeente Clocolan. Op 2 Februarie 1907 is die volgende besluit geneem: "Daar in de nieuwe kerk een groot orgel geplaast sal worden, en er 'n bekwame orgelist toe nodig zyn, besluit de vergadering het salaris te verhogen tot £48 per jaar." 'n Maand later, op 2 Maart 1907 is die heer G.W. van der Vyver benoem tot orrelist en L.R. Prinsloo tot koster.
Kerk ingewy
Die nuwe kerk van Ficksburg is ingewy op 12 April 1907. 'n Uitgebreide program is by die geleentheid opgevoer. Die verrigtinge het geduur van die Vrydagmôre halfagt tot laat die Sondagaand. Die Wydingsdiens is gehou deur die 80-jarige prof. N.J. Hofmeyr, skoonvader van die leraar, en die orrel is bespeel deur prof. P.K. le Roux. Die kinderdiens is gelei deur ds. Herman van Broekhuizen, seun van die gemeente se tweede leraar.
Die bouwerk het twee jaar en vyf maande geduur. Om die vaste rots vir die toring te kry, is daar 13 voet (meer as 4 m) onder die oppervlak gesak. Die hoeksteen is op 27 Mei 1905 gelê. Die bewoording van 'n dokument wat onder die steen geplaas is, lui as volg: "Ter verheerliking van God werd deze hoeksteen der Nederduitsch Gereformeerde Kerk te Ficksburg op den zeventwintigste dag van Mei in het jaar onzes Heeren, een duizend, negen honderd, vyf door den plaatselyken leeraar Ds. J.D. Kestell gelegd. De Architect van het op te richten gebouw is de heer Walter Donaldson. Aan het gebouw arbeiden thans vele leden der gemeente als steenbrekers, steenhouwers, en metselaars. De gemeente Ficksburg werd opgericht in het jaar 1872 onder het consulentschap van den weleerwaarde heer P.A.C. van Heyningen, en uit het notulenboek blykt dat de eerste kerkraadsvergadering gehouden werd op den 1 ste Junie 1872. De eerste predikant van deze gemeente was Ds. R. v.d. Wall. Na hem arbeidde hier gedurende 'n twaalftal jaren Ds. H. van Broekhuizen. Deze ontsliep op den 23 sten October 1894, en zyn graf is onder ons. De volgende predikant was Ds. P.J.J. Boshof, die zich zeer beijverde in het byeenbrengen yan fondsen tot den bouw van deze kerk. Na het vertrek van Ds. Boshof woedde de oorlog tussen Boer en Brit van de maand October 1899 tot op den 31 sten Mei 1902. In de maand Maart 1903 werd Ds. D.J. Kestell hier als predikant bevestigd. Op den 4 den Juni 1904 besloot de gemeente om een nieuwe kerk te bouwen, en op den 16 November 1904 is men begonnen de sleuven voor de fundeeringen te graven. De leden des Kerkraads tans in funksie zyn: J.D. Kestell, predikant N.J. du Toit, diaken D.S. de Villiers, ouderling J.H.T. Reyneke, diaken P.J. Fick, ouderling C.F.R. von Maltitz, diaken A.C. Willemse, ouderling G.C. Olivier, diaken P.J. Fourie, ouderling S.A. Fourie, diaken S.F. Crouse, ouderling C.L. de Jager, diaken P.J. Cronje, ouderling J.A. Myburgh, diaken F. Smith, diaken J.I.J. Fick, diaken. Scriba, C.F.R. von Moltitz. Kassie, P. Wille. Koster, H. L. v.d. Merwe. Orgelist, Jongejuf E. Moolman. Directeur van het koor, J. S. de Villiers."
Die plan wat die boukommissie voorgelê het, sou £10 000 gekos het. Die plan en spesifikasies is uitgewerk deur die argitek Walter Donaldson in oorleg met ds. Kestell, wat eintlik die idee van die kerk uitgedink het ooreenkomstig die Romaanse boustyl. Die orrel en ligte is deur die susters geskenk. Die geld benodig vir die klok en uurwerk is deur die jong mense gekollekteer. Die kinders het ingestaan vir die preekstoel. Die haantjie op die toring was 'n gawe van 'n gemeentelid.
Latere predikante
Ná ds. J.D. Kestell was die leraars: A.J. Troskie (1913-'26), Andries Stockenström (1927-'49) en as medeleraars dr. D.J. Barnard (1943-'45), ds. D.J. McDonald vanaf 1947 en ds. P. van Niekerk vanaf 1951.
Die Troskie-tehuis, 'n doeltreffende kerkkoshuis vir skoolgaande dogters, is in 1921 opgerig. In 1950 is die pragtige en ruim kerksaal ingewy, waarvoor mev. J.M.C. Barry so ruim bygedra het.
Die Sending
In 1882 maak ds. Van Broekhuizen 'n begin met plaaslike sendingwerk deur vir swartmense eredienste te hou in sy karhuis. Die sendinggemeente is in 1884 gestig. Eerw. R. Spiller (1904-'11) was die eerste sendeling, en is in 1914 deur eerw. I. Potgieter opgevolg. In 1944 is die ruim en mooi nuwe sendingkerk op die dorp voltooi. In 1947 is die Barend van Rensburg-weeshuis vir swart kinders op Fraaiuitzicht in die distrik ingewy. Hierdie inrigting, tesame met 30 morge grond, is deur wyle mnr. Barend van Rensburg aan die Sendingkerk van die OVS vir die versorging van swart wese geskenk. Later het sy seun, Kosie van Rensburg, ook 50 morge grond geskenk vir die oprigting van 'n inrigting vir dowe en blinde swart mense. Met die weeshuis as middelpunt is in 1949 die Kommandonek-sendinggemeente afgestig. Eerw. Jac. J. du Plessis was van die begin van 1950 hier werksaam as sendelingdirekteur van die weeshuis, sowel as van die sendinggemeente.
Lidmaattal
Die getal belydende lidmate van die gemeente het reeds omstreeks 1950 'n hoogtepunt van sowat 1 600 bereik. Tog het die gemeente Ficksburg-Noord eers in 1970 van die ou moedergemeente afgestig, maar is in 1999 weer daarby ingelyf. Ná dié inlywing was die getal belydende lidmate in die moedergemeente betreklik stabiel, maar het tussen 2014 en '15 skerp afgeneem.
| Jaartal | Lidmate |
|---|---|
| 1932 | 1 220 |
| 1952 | 1 587 |
| 1960 | 1 290 |
| 1972 | 1 331 |
| 1985 | 1 356 |
| 1995 | 1 241 |
| 1999 | 1 153 |
| 2000 | 1 088 |
| 2005 | 967 |
| 2010 | 898 |
| 2014 | 903 |
| 2015 | 656 |
| 2016 | 632 |
Enkele leraars
- Rutger Hendrik van de Wall, 26 Augustus 1877 – 3 Januarie 1881 (waarna NG gemeente Vishoek, destyds Simonstad genoem; bediening neergelê in 1896; oorlede in 1912)
- Hermanus van Broekhuizen, 1882 – 23 Oktober 1894 (oorlede in die amp)
- Pieter Johannes Jurgens Boshoff, 1895–1899 (oorlede 14 April 1944)
- John Daniel Kestell, 1903–1912
- Antonie Johannes Troskie, 1913–1926
- Andries Stockenström, 1927–1949
- Dr. Daniël Johannes Barnard, 1943–1945
- Dennis Johannes McDonald, 1947–1952
- Petrus van Niekerk, 1951–1968
- Johannes Willem Hanekom, 1953–1957
- Stanley Charles Biggs, 1971 – November 1980 (aanvaar sy emeritaat)
- Hendrik Matthys Strydom, 1981 -1987
- Harry Butler van Zyl, 1987–1994 (aanvaar sy emeritaat)
- George Deysel (ook leraar van die Noord-gemeente)
- Janlu Kuyler 2006-2014
- Werner Redelinghyus 2014 - hede
Leraarsgalery
Ds. R.H. van de Wall (ook geskryf Vandewall), die leraar van 1877 tot 1881.
Ds. S.C. Biggs was die leraar van 1971 tot sy aftrede in November 1980.
Bronne
- (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
- (af) Oberholster, prof. dr. J.J. 1964. Die Nederduitse Gerformeerde Kerk in die Oranje-Vrystaat. Bloemfontein: Die N.G. Kerk in die O.V.S.
- (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
- (af) Stockenström, Andries. 1957. Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde gemeente Ficksburg, 1869 tot 1957. Die Kerkraad: Ficksburg.
Verwysings
- (en) Lewensbesonderhede van Andries Stockenström op Geni.com. URL besoek op 29 Januarie 2014.
- (af) Stockenström, Andries. 1957. Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde gemeente Ficksburg, 1869 tot 1957. Die Kerkraad: Ficksburg.
- (af) Stockenström, Andries. 1957. Gedenkboek van die nederduitse Gereformeerde gemeente Ficksburg, 1869–1957. Die Kerkraad: Ficksburg.