Molle
Die benaming mol word in die spreektaal vir drie verskillende soogdierfamilies gebruik: die egte molle (familie Talpidae) en die kruipmolle (familie Chrysochloridae) is insekte-eters wat tot die orde Insectivora behoort, terwyl die molrotte (familie Bathyergidae) knaagdiere (orde Rodentia) is.
| Molle Tydperk: Priabonium–onlangs | |
|---|---|
 | |
| Talpa europaea | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Infraklas: | Placentalia |
| Orde: | Soricomorpha |
| Familie: | Talpidae Fischer de Waldheim. 1817. |
Al hierdie diere lewe in ondergrondse tonnels en is of blind, of hul gesigsvermoë is swak ontwikkel, terwyl hulle goed aangepas is om ondergrondse gangstelsels te grawe. In Suid-Afrika word geen egte molle aangetref nie.
Egte molle
Egte molle (familie Talpidae) is klein, gedronge diere met spits snoete en kort sterte. Hulle pelse is fluweelagtig en die hare staan orent sodat dit maklik vorentoe of agtertoe gestryk kan word. Die oë is baie klein – selde meer as 1 mm in deursnee – maar het al die dele van 'n normale soogdieroog. Daar word aangeneem dat molle slegs tussen lig en donker kan onderskei. Uitwendige oorskulpe ontbreek en die slakkehuis van die binneoor het buitengewoon min kronkels.
Die tassintuig is waarskynlik die belangrikste sintuig. Dit is hoofsaaklik aan die basis van die snorhare gesetel asook in die duisende papille (organe van Eimer) op die snoet, wat waarskynlik ook ander sintuiglike funksies vervul. Die meeste molle is goed toegerus om te grawe. Die belangrikste graafwerktuie is die voorpote, wat sterk verbreed en sywaarts afgeplat is. Behalwe vyf vingers is daar nog ’n bykomende beenstuk, die sikkelbeen, wat die handoppervlakte verder verbreed.
Die bo-arm is deur 'n gewrig met die sleutelbeen verbind. Hierdie verskynsel is onder die soogdiere uniek aan molle. Die borsbeen is van 'n kam voorsien om aan die kragtige graalspiere voldoende hegvermoë te bied. Die bekendste van die egte molle is die Europese mol (Talpa europaea), wat sy aanwesigheid in die grootste deel van Europa en in Asië verraai deur molshope en tonnels vlak onder die oppervlak. Hy lewe hoofsaaklik ondergronds.
Elke mol grawe in sy bepaalde gebied ’n stelsel van tonnels waarin hy met ’n snelheid van sowat 4 km/h kan beweeg op soek na voedsel. Hoewel molle onder die orde van die insekte-eters (lnsectivora) geklassifiseer word, eet hulle ook ander geleedpotige diere en wurms. Soms vang hulle selfs 'n voël. Omdat die meeste prooidiere nader aan die oppervlak aangetref word wanneer dit warm is, gebruik molle hul oppervlaktonnels hoofsaaklik in die somer.
Die molshope bestaan uit grond van die dieper geleë gange. Die gangstelsel word op verskeie plekke deur neste onderbreek. Die nes is gewoonlik ’n ovaalvormige verbreding van die gang wat met droë gras of blare uitgevoer is. Hierin slaap die mol of word die kleintjies gebore. Soms is die neste egter baie groter en dan kan die molshoop op die oppervlak sowat 1 m hoog wees. Molle is alleen lewend en baie aggressief teenoor mekaar.
Hul bloedige gevegte eindig dikwels in die dood van die verloorder, wat dan opgevreet word. Hulle duld mekaar net in die lente, die paartyd, maar ook dan ontstaan daar soms gevegte tussen mannetjies en wyfies, Die wyfie werp 4 tot 5 kleintjies op 'n slag. Hulle is by geboorte kaal en pienkerig van kleur en net sowat 35 mm lank. Binne drie weke is hulle egter uitgegroei en reeds na 8 weke selfstandig. Mannetjies en wyfies kan net tydens die paartyd onderskei word, onder meer omdat die geslagsorgane buite die voortplantingstyd tussen digte haargroei verberg is. Molle word deur die mens kwaai gejag. Vroeër was die pels baie gewild en molpelsonderbaadjies was in 'n stadium hoog in die mode.
Deesdae het die pels feitlik geen ekonomiese waarde nie, maar die diere word gejag omdat hul le wortels beskadig en tuine met hul hope en tonnels ontsier. Hulle roei ook erdwurms uit en verminder so die vrugbaarheid van die grond. Aan die ander kant vreet molle groot hoeveelhede larwes van skadelike insekte, en tuiniers moet omsigtig wees met die bestryding van 'n nuwe mol aangesien hy dikwels geen verdere skade aanrig nadat sy gangstelsel voltooi is nie. Minder bekende verteenwoordigers van die egte molle is die Romeinse mol (Talpa romana) en die blindemol (Talpa caeca) van Suid-Europa. By albei spesies is die oë meestal met huid bedek.
In Asië en Noord-Amerika kom nog 'n tiental ander spesies voer wat in bou en leefwyse min van die Europese mol verskil. Een van hulle, die Oos-Amerikaanse mol dra die wetenskaplike naam Scalopus aquaticus omdat hy "swemvliese" tussen sy tone het en daar vroeër gemeen is dat hy in die water (= aqua) leef. Sedertdien is egter vasgestel dat hy 'n land mol is. Daar bestaan wei molle wat egte waterdiere is. Hulle jag snags in die water na klein diere deur met behulp van swemvliese en 'n skubberige swemstert op die bodem te loop of te swem.
Sowel die Russiese watermol (Desmana moschata) as die Pirenese watermol (Galemys pyrenaicus) word bedreig deur die aanlê van kanale en dyke in hul woongebied. Hulle het natuurlike oewers nodig om hul ondergrondse neste te bou. AI die uitgange van die neste mond onder die water uit. 'n Ander mol wat dikwels in die water gevind word, is die stermol (Condylura cristata) van Noord-Amerika. Hy jag egter ook dikwels op land, sowel bo- as ondergronds. 'n Onderskeidende kenmerk is ’n twintigtal vlesige uitsteeksels wat rondom die punt van die neus voorkom. Dit is waarskynlik hoogs sensitiewe tasorgane.
Kruipmolle
Die molle wat in Suid-Afrika voorkom, is geen egte molle nie maar verteenwoordigers van die familie van die kruipmolle, wat dikwels ook goue molle (Chrysochloridae) genoem word. Hul pelse is dig en die lang hare is wisselkleurig met 'n goue, groenerige, geel of rooierige skynsel.
Die oë en ore is baie klein en word deur die vel bedek; kruipmolle is dus heeltemal blind. Die spits snoet het 'n leeragtige kussinkie, en anders as egte molle, het kruipmolle geen stert nie. Daar is ook net 4 vingers aan die voorpote, waarvan twee lang, sterk kloue het. Kruipmolle leef normaalweg ook in 'n ondergrondse gangstelsel, waarvan sommige tonnels vlak onder die oppervlak is en ander diep af gaan. Die Namibkruipmol (Eremitalpa granti namibensis) van die Namibwoestyn grawe egter nie tonnels nie, maar "swem" in die sand.
Gewoonlik word net twee kleintjies op 'n slag gebore en die nes is altyd diep onder die grond. Die bekendste verteenwoordigers is die klein Kaapse kruipmol (Chrysochloris asiaticus), wat sowat 100 mm lank word, en die reusekruipmol (Chrysospalax trevelyani) van Oos-Kaap, wat tot 240 mm lank kan word.
Molrotte
Hierdie diere is knaagdiere (orde Rodentia), maar lyk uiterlik baie soos molle en leef ook in ondergrondse tonne Is. Molrotte (familie Bathyergidae) kom net in Afrika voor. Hulle verskil van molle en kruipmolle daarin dat hulle nie net met hulle voorpote nie maar ook met hulle groot voortande grawe. Hulle eet slegs plantmateriaal, hoofsaaklik wortels en knolle, en hul gangstelsels bestaan feitlik net uit oppervlaktonnels. Molrotte se oë en ore is swak ontwikkel maar wel funksioneel.
Anders as kruipmolle het hulle kort, yl behaarde sterte. Bekende verteenwoordigers in Suid-Afrika is die duinemol (Bathyergus suillis), wat langs die kus van Suid- en Wes-Kaap voorkom en met 'n lengte van 330 mm die grootste molrot is, die blesmol (Georyehus capensis), wat van Suid-Kaap tot in Gauteng voorkom, en die grysmol (Cryptomys hottentotus). In Oos-Afrika word die, kaal molrot (Heterocephalus glaber) aangetref. Dit is die enigste knaagdier wat feitlik heeltemal haarloos is.
Bronnelys
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-60-5, volume 19, bl. 144
Eksterne skakels
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Molle. |
Wikispecies het meer inligting verwant aan Molle- (en) "Mole". Encyclopædia Britannica. Besoek op 20 Augustus 2019.
