Melanie Grobler

Melanie Hester Haarhoff is op 6 Oktober 1942 op Warmbad (vandag Bela-Bela) gebore en sy is die jonger suster van P.C. Haarhoff, die bekende wetenskaplike en skrywer. Haar vader, Pierre Haarhoff, is as alkoholis in Weskoppies dood toe sy drie jaar oud is en haar ma, Lucy, is ’n onderwyseres. Na haar pa se dood gaan woon sy by familie op ’n kleinhoewe naby Wolhuterskop, totdat sy op sesjarige ouderdom haar weer by haar ma en broer op Rustenburg aansluit. Hier begin sy haar skoolopleiding aan die Rustenburg Juniorskool en matrikuleer later aan die Hoërskool Rustenburg. Vanaf haar studentejare bly sy in Pretoria. Sy studeer na skool verder aan die Universiteit van Pretoria waar sy ’n B.A.-graad in Sielkunde en Wysbegeerte, ’n B.A. Honneurs-graad in Kunsgeskiedenis met lof en ’n M.A.-graad in Kunsgeskiedenis met lof verwerf met ’n verhandeling oor “Kalligrafie op geografie”, ’n studie van die landskapskilder Nico Roos se werk. In haar twintigerjare is sy vir lank siek en word binne vyf jaar 48 keer geopereer vir nierprobleme. Hierdie siekte beïnvloed haar gesondheid steeds vir baie jare daarna. Sy verwerf later ’n B.A. Honneurs-graad in Sielkunde aan die Universiteit van Suid-Afrika. In 1992 verwerf sy akademiese erekleure aan die Universiteit van Pretoria en in dieselfde jaar gee die Franse Instituut in Johannesburg ’n beurs aan haar vir die dokumentering van Breyten Breytenbach se kuns in Frankryk en Nederland. Hierdie studie lei tot haar doktorstesis en sy fotografeer ongeveer duisend skilderye, tekeninge en installasies van Breytenbach in Parys, Haarlem, Kaapstad, Durban en Pretoria. In 2002 voltooi sy aan die Universiteit van Pretoria ’n doktorsgraad in Kunsgeskiedenis met ’n proefskrif getitel “Against fixity: A hybrid reading of Breyten Breytenbach’s art, poetry, writing, aesthetics and philosophy”. Sy is betrokke met kuns, skryf en prosesfasilitering en ontwikkel vanaf 1980 kulturele projekte by die Instituut van Voortgesette Onderwys by die Universiteit van Suid-Afrika, asook by die Buro vir Kulturele Aangeleenthede by die Universiteit van Pretoria. Vir sewe jaar is sy kunskurator by die Universiteit van Pretoria en sy is ook stigterslid van Hlumelo Theatre. Hlumelo is ’n Xhosa-woord vir “loot van ’n dooie boom”, wat die doel saamvat om kreatiwiteit te stimuleer deur ou denk- en gedragspatrone te laat vaar. Vir vyf jaar ontvang sy onderrig by die Art Studio in Pretoria en neem tussen 1989 en 2002 deel aan sowat twaalf solo- en groeptentoonstellings van haar eie kunswerke. Sy is laat in 2005 in polemiek betrokke wanneer bevind word dat gedigte in haar digbundel “Die waterbreker” ooreenkomste toon met die werk van die Kanadese digters Anne Michaels en Anne Carsons. Die jong digter Loftus Marais wys die ooreenkomste uit, waarna Petra Müller vir Grobler verdedig en aanvoer dat dit waarskynlik nie plagiaat was nie, maar slegs ’n osmotiese absorpsie van die bronmateriaal. Die woordelikse ooreenkomste in veral die gedig “Stad” is egter van so ’n aard dat die insident daartoe lei dat sy die Eugène Marais-prys wat sy met hierdie bundel verower, teruggee. Sy is getroud met die regsgeleerde Pieter Grobler, ’n voormalige Nasionale Party Volksraadslid, en hulle het twee dogters (onder wie die sangeres Eugenie Grobler) en ’n seun. Wanneer Pieter se politieke loopbaan in 1998 eindig, verhuis die egpaar vanaf Pretoria eers na Stellenbosch en dan na Pringlebaai, waar hulle in die Kogelberg Biosfeer Reservaat woon

Nadat sy enkele gedigte in letterkundige tydskrifte soos Standpunte gepubliseer het, maak sy haar debuut met die digbundel[1] “Tye en swye in die lewe van Hester H”.[2] Die titel verwys enersyds na die self[3] (Hester Haarhoff) en andersyds na die karakter Hestertjie Haarnaald van die kindervers wat deur Elizabeth van der Merwe geskryf is en onder andere in D.J. Opperman se “Klein verseboek” opgeneem is. In die oorspronklike gedig onderneem Hestertjie Haarnaald ’n Suidpoolreis en Grobler se bundel staan dan ook in die teken van ’n lewensreis. Hierdie reis word op vele vlakke voltrek, insluitende die fisiese (deur erotiek en siekte) en die psigiese, met ’n verskeidenheid reisgenote, veral familielede en voorouers, wat hieraan meedoen. Die bundel bevat drie afdelings, waar telkens slegs ander aksente op die deurlopende temas geplaas word. In die eerste afdeling is die kwessie van identiteit primêr, waar die hoofkarakter Hester H bekend gestel word, as fiktiewe maar ook historiese karakter, terwyl ook die outeur as dubbelganger gesien word. Afdeling twee werk die konflik tussen menswees en digter wees en droom en werklikheid verder uit, terwyl die derde afdeling aan die hand van notas, dagboeke, briewe, joernale en doodsberigte die verbintenis tussen huidige en voorgeslagte en die familiegeskiedenis weerspieël. Op intertekstuele wyse tree sy in die bundel in gesprek met ander werke, veral die soortgelyke “reisjoernaal” “Komas uit ’n bamboesstok” van D.J. Opperman. “Tye en swye in die lewe van Hester H” word in 1992 met die Rapport-prys bekroon en is ook op die kortlys vir die toekenning van die CNA Debuutprys.[4]

“Die waterbreker” is ’n bundel geskep rondom die motief van ’n reis op water. Die titel verwys na die skip waarop die digter die reis na die onbewuste onderneem, die naam van die wind-omspoelde huis waarin sy woon en is ook beskrywend van haarself omdat sy as boeg van die skip die water breek om nuwe wêrelde en insigte te verken. Die water word dus simbool van die onbewuste en die vroulike. Die bundel word in vier afdelings verdeel. “Baltiese binnesee” is ’n see wat feitlik totaal geïsoleer is en dus ekologies kwesbaar en sensitief is en as simbool van die onbewuste geld. Hierdie gedigte ontgin dus beelde van eilande, watergange, labirinte en spookagtige stede met verlate pleine. Besoek aan meer letterlike stede word hier ingesluit om die voorwaardes vir die skepping van kuns te ondersoek. “Middelwaters” neem die spreker in haar eie geskiedenis in, met ontmoetings met ouers, grootouers en geliefdes en die gepaardgaande herinnering aan verlies en verdriet wat deur die skryf van poësie verwerk word. “Die binnevrou” beskryf kontak met die persoonlike kreatiewe vroulike self, meermale verwoord in die tweede persoon. “Die waterbreker” is die laaste afdeling, waar die spreker teenoor die buitewêreld geplaas word. Verhoudings met ander mense en ook natuurelemente soos lig, wind, water, see, maan, plate en diere word alles beskryf in terme van die interaksie. In 2005 verower “Die waterbreker” die Eugène Marais-prys en in dieselfde jaar is dit op die kortlys vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys. Die ooreenkoms met gedigte van die Kanadese digters Anne Michaels en Anne Carsons, lei daartoe dat sy die Eugène Marais-prys teruggee.[5]

“Deur ruite van die reis”[6] se titel verwys na die oorheersende tema in hierdie boek, naamlik reise deur verskeie vastelande, wat ook die innerlike en lewensreis insluit.[7] Die ruite laat egter slegs ’n mate van sig toe en omraam die indrukke, sodat die digter moet soek na openinge om deur die versperrings deur te breek na die sin van dinge. Die titel van die bundel kom voor in die slotgedig, “ouvir a minha voz de fora” (wat beteken “luister na my stem”), waarin die fisiese reis per nagtrein na Lissabon gekombineer word met die herinneringsreis terug na die geliefde. Die bundel is ryk aan treffende beelde en sintuiglike indrukke, met ’n weemoedige ondertoon en mistieke inslag. Daar is agt afdelings binne die bundel: “pied-ã-terre”, “lamentasie”, “vuur”, “lug”, “water”, “grond”, “somergedagtes” en “deur ruite van die reis”. Die afdelings “vuur”, “lug”, “water” en “grond” verwys na die vier basis elemente, soos deur die antieke Griekse filosofie geïdentifiseer. Vuur bring wonde, maar vir die digter is hierdie helder wond ’n gedig. In “lug” is die digter bewus van mistieke kragte en bid sy saam met die mistikus, terwyl sy in die korbeelkerk die merktekens van mistiek sien, soos ikone, heiliges en mistici wat hulle snags terugtrek na die enigmatiese duisternis waaruit die lig van woorde kom. Water is ook ’n reisruimte, soos in “arktiese reis”, en die reis strek oor land en see. Hierdie lewensreise en ervarings vind dan neerslag in gedigte en woorde, met die verganklikheidsmotief reeds van die insetgedig sentraal. Soos in vorige bundels is daar ’n ryk intertekstuele gesprek met ander digters soos N.P. Van Wyk Louw, D.J. Opperman, Antjie Krog en veral Breyten Breytenbach. Daar is ook deurlopend aansluiting by ander kunsvorms, soos musiek, drama en die skilderkuns, met die skryfkuns self wat in ’n aantal gedigte aan die bod kom. Haar gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte” en “Die dye trek die dye aan”. Kortverhale en gedigte van haar word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder “A time of trial”, ’n Kanadese bundel met gedigte oor die aanval op New York op 11 September 2001. In 2020 word haar gedig ‘Parkinsonisme’ in Vers en vrou opgeneem. [8] Haar kortverhaal “Soete Shara van Stellenbosch” word deur Corlia Fourie opgeneem in “Vrou: Mens”, ’n bundel met verhale deur vroue oor vroue, terwyl “Café Erotica” deur Rachelle Greeff opgeneem word in die versameling erotiese kortverhale “Lyfspel / Bodyplay”.

Op die Woordfees van 2005 word “Die waterbreker” saam met Ilse van Staden se “Watervlerk” in ’n produksie verwerk waarin Melanie se dogter, Eugenie Grobler, as gaskunstenaar optree.